Luister goed naar me, stelletje snobs. Albert Willem is noch de redder van de hedendaagse schilderkunst, noch haar grafdelver, maar iets veel interessanters: een brutale verteller die onze kleine dagelijkse ellende verandert in kleurrijke spektakels. Deze Belg, autodidact met trots, schildert met de spontaniteit van een twaalfjarig kind en de scherpe blik van een amateur-socioloog. Zijn doeken zitten vol personages met vereenvoudigde trekken, gevangen in situaties waar ironie strijdt met het groteske: vechtpartijen van gasten tijdens een bruiloft, uitbundige dansen bij een begrafenis, eindeloze conga’s die zich door het doek slingeren als metaforen van onze menselijke conditie.
Willem behoort tot die generatie kunstenaars die begrepen hebben dat hedendaagse kunst zich soms te serieus nam. Zijn acrylschilderijen, met felle en duidelijke kleuren, verwerpen doelbewust elke zoektocht naar technische perfectie. Deze benadering doet verrassend denken aan de theorieën van Henri Bergson over de lach [1]. De Franse filosoof legde uit dat het komische ontstaat “uit het mechanische aangebracht op het levende”, een formule die op maat lijkt gesneden om Willem’s universum te beschrijven. Zijn personages, met schokkerige bewegingen en vaste gezichtsuitdrukkingen, bewegen zich in situaties waar sociale conventies uit elkaar spatten.
De bergsoniaanse invloed gaat verder dan de simpele mechaniek van de lach. Willem lijkt intuïtief te hebben begrepen dat humor kan dienen als een sociaal onthullingsmiddel. Zijn compacte menigten, geërfd van Bruegel de Oude die hij openlijk bewondert, zijn nooit neutraal. Ze tonen onze gedragsautomatica, onze kudde-reflexen, die neiging van de mensheid om voorspelbaar te handelen zelfs in de meest buitengewone omstandigheden. Wanneer Bergson stelt dat “we lachen telkens wanneer een persoon ons de indruk geeft van een ding”, vertaalt Willem deze observatie in beelden. Zijn kleine mensjes met strakke lijnen worden archetypen, “dingen” die onze eigen sociale mechanismen onthullen.
Deze sociologische dimensie is nooit zwaarwichtig bij Willem, in tegenstelling tot zoveel hedendaagse kunstenaars die de toeschouwer bombarderen met theoretische referenties. De Belgische artiest werkt via accumulatie, door visuele verzadiging. Zijn composities zitten vol anekdotische details: politieauto’s verloren in het geweld, vreemde reclameborden, bijfiguren die hun eigen kleine drama aan de rand van de hoofdactie beleven. Deze methode doet denken aan het werk van Georg Simmel over stedelijke sociologie [2]. De Duitse socioloog beschreef de moderniteit als een ervaring van voortdurende prikkeling, waarbij het individu constant een massa informatie moet filteren om psychisch te overleven aan de intensiteit van het stedelijk leven.
Willem zet deze analyse om in zijn “stedelijke chaos”. Zijn doeken zoals “The Boxing Match” of “The Funeral” functioneren als laboratoria voor sociale observatie. Elk personage leidt er zijn eigen bestaan, onverschillig voor het centrale drama, waardoor deze visuele kakofonie ontstaat die onze moderne samenlevingen kenmerkt. De kunstenaar oordeelt niet, hij constateert. Hij hekelt niet, hij toont. Deze welwillende neutraliteit brengt zijn werken dichter bij de geest van Simmel, die weigerde sociale fenomenen te hiërarchiseren en deze liever analyseerde in hun complexe tegenstrijdigheid.
Willems primitieve techniek is allesbehalve een gebrek; het wordt een consequent esthetisch standpunt. Zijn personages met ontwrichte ledematen en schematische gezichten ontsnappen aan de val van het realisme om beter de essentie te grijpen van de situaties die ze doormaken. Deze grafische vereenvoudiging maakt een onmiddellijke, bijna instinctieve lezing van zijn composities mogelijk. Je begrijpt meteen dat er een vechtpartij uitbreekt, dat een feest ontspoort, dat een ceremonie in chaos verandert, zonder de psychologische subtiliteiten van elke protagonist te hoeven ontcijferen.
Deze middelenbesparing onthult een zekere artistieke intelligentie. Willem heeft begrepen dat onze tijd, verzadigd met beelden, vereenvoudigde visuele codes vereist om de aandacht te trekken. Zijn verzadigde kleuren en brute contrasten werken als signalen in het omgevingslawaai van de hedendaagse cultuur. De kunstenaar zoekt niet te concurreren met de technische verfijning van zijn tijdgenoten, hij bedenkt zijn eigen plastische taal en neemt zijn outsiderstatus volledig aan.
Willems humor is nooit vrijblijvend. Het dient als een leesraam voor het ontcijferen van de absurditeiten van onze tijd. Zijn “bokswedstrijden” waarin iedereen vecht behalve de boksers, zijn “begrafenissen” die veranderen in dansvloeren onthullen de disfuncties van onze sociale rituelen. De kunstenaar beoefent een vorm van visuele antropologie, waarbij hij op speelse wijze de tribale gedragingen van de mens in de 21e eeuw documenteert.
Deze benadering vindt bijzondere weerklank in onze tijd die wordt gekenmerkt door sociale netwerken en hyperconnectiviteit. Willem ontdekte trouwens zijn eerste verzamelaars op Instagram, een platform dat de onmiddellijke visuele impact boven langdurige contemplatie stelt. Zijn werken functioneren perfect in deze digitale omgeving: ze grijpen de blik, wekken een glimlach op, worden makkelijk gedeeld. Maar in tegenstelling tot zoveel producties bestemd voor sociale netwerken, weerstaan ze een grondige analyse.
Het razendsnelle commerciële succes van Willem roept zowel vragen op als fascineert het. Zijn doeken, geschat tussen 11.000 en 17.000 euro, worden regelmatig verkocht voor het tienvoudige van hun schatting, en bereikten zelfs 215.000 euro in 2023 voor het schilderij “The mountain air provided a pleasant atmosphere” (2020). Dit fenomeen onthult het bestaan van een vraag naar direct toegankelijke kunst, die breekt met de heersende conceptuele hermetiek. Verzamelaars, met name Aziatische, lijken in Willem een tegengif te hebben gevonden voor de plechtstatigheid van institutionele hedendaagse kunst.
Deze plotselinge populariteit mag de samenhang van Willems artistieke project niet verbergen. De kunstenaar ontwikkelt al jaren een herkenbaar universum, bevolkt met terugkerende figuren en type-situaties die geleidelijk een persoonlijke mythologie vormen. Zijn serie “Everything”, bestaande uit honderd schilderijen die objecten en scènes uit zijn dagelijks leven weergeven, getuigt van een alomvattende ambitie die de humoristische anekdote overstijgt.
Willem claimt een verwantschap met Pieter Bruegel de Oude, van wie hij het panoramische zicht aanpast aan hedendaagse realiteiten. Net als zijn beroemde voorganger blinkt hij uit in de kunst van het koorachtige samenstellen, waarbij elk element bijdraagt aan een groter geheel. Maar waar Bruegel subtiel moraliseerde, beperkt Willem zich tot vriendelijk observeren. Zijn blik veroordeelt nooit; hij amuseert zich over menselijke tegenstrijdigheden zonder te pretenderen die op te lossen.
Deze positie van afstandelijke waarnemer geeft zijn werken een onverwachte documentair dimensie. Over honderd jaar zullen historici er misschien waardevolle aanwijzingen over onze tijd in vinden: onze kledingcodes, onze vrijetijdsbesteding, onze collectieve angsten. Willem fotografeert de sfeer van het moment met de beschikbare middelen en creëert onbedoeld een visueel archief van ons heden.
De kunstenaar eist deze getuigenisdimensie trouwens op. “Ik schilder de 21e eeuw”, verklaart hij eenvoudig [3]. Deze gedocumenteerde ambitie, zonder theoretische pretentie, plaatst zijn werk in een realistische traditie die zich door de kunstgeschiedenis heen nestelt. Van Chardin tot Hopper, via de impressionisten, zijn er vele kunstenaars die er voor kozen hun tijd te getuigen in plaats van haar te transformeren.
Willems techniek, bewust snel uitgevoerd, dient deze documentaire urgentie. De kunstenaar voltooit zijn doeken binnen maximaal achtendertig uur, waarbij spontaniteit boven afwerking wordt verkozen. Deze snelheid in uitvoering behoudt de frisheid van de blik, zodat de reflectie de eerste observatie niet verzwakt. Willem schildert zoals anderen notities maken, het moment vastleggend voordat het vervliegt.
Deze werkwijze toont ook een soort verzet tegen de hedendaagse kunstindustrie. Door perfectionisme technisch af te wijzen ontsnapt Willem aan de dominante esthetische criteria. Hij zoekt niet om tentoonstellingscuratoren te behagen noch aan kritische verwachtingen te voldoen. Deze onafhankelijkheid stelt hem in staat de authenticiteit van zijn visie te bewaren, een zeldzame kwaliteit in een milieu dat vaak gevormd wordt door marktlogica.
Willems atypische loopbaan, waarbij hij schilderen herontdekte op 36-jarige leeftijd, illustreert de transformaties in de hedendaagse kunstwereld. In een tijd waarin academische opleidingen de praktijk standaardiseren, is zijn opgeëiste autodidactische achtergrond een uitzondering. De kunstenaar ontliep de invloed van docenten om zijn eigen esthetiek te smeden, daarbij puttend uit de populaire cultuur net zo goed als uit de kunstgeschiedenis.
Deze heterodoxe opleiding verklaart wellicht de eigenaardigheid van zijn stijl. Willem mengt zonder complexen de meest uiteenlopende invloeden: Bruegel voor de compositie, Lowry voor de stilering van de figuren, Ensor voor de carnavalachtige geest. Deze eclectische synthese, die bij een standaardkunstenaar rommelig zou lijken, levert bij hem een verrassende coherentie op.
De opkomst van Willem valt samen met een bredere beweging van terugkeer naar narratieve figuration in de hedendaagse kunst. Na decennia van conceptuele dominantie ontdekt een nieuwe generatie kunstenaars het plezier van de representatie opnieuw. Willem past in deze trend zonder daarbij een restauratiemissie te claimen. Hij schildert simpelweg wat hij ziet, met de middelen die hij beheerst.
Deze opgeëiste bescheidenheid vormt misschien wel zijn belangrijkste kracht. In een kunstwereld vaak verstrikt in zijn eigen theorieën, biedt Willem een direct begrijpbare, onmiddellijk ontroerende kunst. Zijn doeken functioneren op verschillende niveaus: kleurrijk spektakel voor de een, sociale satire voor de ander, antropologisch getuigenis voor de derde. Deze pretentieloze veelzeggendheid laat ruimte voor persoonlijke interpretaties.
Willem belichaamt een bepaald idee van democratische kunst, toegankelijk voor het grote publiek zonder in eenvoudigheid te vervallen. Zijn werken spreken zowel kunstliefhebbers aan als nieuwkomers, verzamelaars als voorbijgangers. Deze universele boodschap, zeldzaam in de hedendaagse kunst, verklaart waarschijnlijk zijn publieke en commerciële succes.
De Belgische kunstenaar volbrengt de kunstgreep van het verzoenen van vermaak met artistieke eis. Zijn doeken vermaken zonder demagogie, zetten aan tot nadenken zonder pedanterie, raken zonder pathos. Deze juiste maat, moeilijk te bereiken, getuigt van een echte artistieke rijpheid ondanks de recente aard van zijn praktijk.
Albert Willem herinnert ons eraan dat kunst nog steeds kan verrassen, vermaken en ontroeren zonder afstand te doen van haar kritische dimensie. In een vaak voorspelend kunstlandschap brengt hij een frisse wind, een nieuwe blik op vertrouwde realiteiten. Zijn werk bewijst dat het nog steeds mogelijk is een originele beeldtaal te creëren uit de eenvoudigste elementen: een penseel, verf, en vooral een scherp oog voor het spektakel van de wereld.
- Henri Bergson, Het lachen. Essay over de betekenis van het komische, Parijs, Félix Alcan, 1900.
- Georg Simmel, “De grote steden en het geestesleven” (1903), in Filosofie van de moderniteit, Parijs, Payot, 1989.
- Albert Willem, geciteerd in Annie Armstrong, “Maak kennis met Albert Willem, de autodidactische Belgische schilder wiens geinige taferelen plots zes-cijferige bedragen opveilen bij veilingen”, Artnet News, 16 november 2022.
