Luister goed naar me, stelletje snobs die denken alles te weten over hedendaagse Chinese kunst omdat jullie drie tentoonstellingen bij de Fondation Louis Vuitton hebben gezien. Chen Yujun, geboren in 1976 in de provincie Fujian, is niet jouw vaste Chinese kunstenaar die oriëntalistische clichés hergebruikt om het de westerse verzamelaars naar de zin te maken. Nee, deze man heeft iets te zeggen en hij zegt het met een kracht die de muren van jullie strakke galerieën zou doen beven.
Laten we eerst zijn obsessie met de Mulanrivier bespreken. Niet de Disney-krijger, stelletje onwetenden! De echte Mulan, die door de aderen van zijn geboortestad Putian stroomt. In zijn serie “Mulan River” werpt Chen een waarheid in ons gezicht die Gaston Bachelard al had begrepen in “L’Eau et les Rêves”: water is niet zomaar een substantie, het is een lot. Alleen tilt Chen het concept nog verder. Zijn installaties en inkttekeningen stellen zich niet alleen voor water voor, ze belichamen de stroom van het collectieve geheugen zelf. Als je zijn monochrome werken uit 2013 bekijkt, zie je niet gewoon een turbulente rivier, je wordt geconfronteerd met wat Walter Benjamin noemde “de ervaring van de drempel”, dat moment waarop verleden en heden in een explosieve constellatie samenkomen.
En kom mij niet vertellen dat het “mooi” is. Als je dat mooi vindt, heb je niets begrepen. Die inktwervelingen, die drijvende puinstukken, zijn het stille geweld van de Chinese modernisering die zich uit. Het is het verhaal van 600.000 Chinezen uit de diaspora die hun wortels in Putian hebben. Het is de stomme schreeuw van een cultuur die oplost in het grote bad van de globalisering. Chen doet niet aan goedkope nostalgie, hij doet aan de archeologie van het heden, zoals Foucault zou zeggen als hij er nog was om dit te zien.
Maar wacht, dat is nog niet alles. Chen’s tweede obsessie is de huiselijke ruimte. Zijn installatie “Origin of Food” uit 2017 is een klap in de maag van onze consumptiemaatschappij. Stenen, gesneden hout, servies gerangschikt als offers, het lijkt wel een post-apocalyptisch altaar gewijd aan onze dagelijkse rituelen. De ontwortelde boom geschilderd in zwart en goud die boven de installatie hangt, is er niet om mooi in je woonkamer te staan. Het is een viscerale metafoor van onze hedendaagse conditie, wat de filosoof Peter Sloterdijk onze “ontologische ontworteling” zou noemen.
Zijn installaties “Temporary Constructions” zijn nog verontrustender. Vloeren van gerecycled hout, krantenknipsels die van de muren loskomen, een lege stoel, een achtergelaten kist, het is alsof Gordon Matta-Clark heeft besloten niet gebouwen te ontleden, maar de ziel zelf van het huiselijke leven. Chen dwingt ons te confronteren wat Martin Heidegger het “zijn-in-de-wereld” noemde, maar dan in een context waarin de “wereld” zelf onzeker, tijdelijk en ongrijpbaar is geworden.
En weet je wat? Hij heeft de moed om een vervallen huisje op te hangen aan een stuk drijfhout. Je hoeft geen Jacques Derrida te zijn om de deconstructie die hier aan het werk is te begrijpen. Het is zo’n krachtig beeld van onze hedendaagse conditie dat het 90% van de huidige conceptuele kunst doet lijken als een stijloefening voor eerstejaars kunstacademiestudenten.
Chen doet niet alleen aan schilderen of installeren, hij brengt een emotionele geografie in kaart. Zijn collages, met uitgesneden ramen en gefragmenteerde uitzichten, zijn niet zomaar formele oefeningen. Ze belichamen wat de socioloog Zygmunt Bauman de “vloeibare moderniteit” noemde, waar identiteiten gevormd en ontbonden worden als golven op de rivier Mulan.
De manier waarop hij gevonden materialen gebruikt, kranten, versleten planken, achtergelaten voorwerpen, is geen caprice van een kunstenaar die de scharrelaar speelt. Het is een archeologie van het alledaagse die weerklank vindt in de theorieën van Georges Bataille over het informeel en het lage materialisme. Elk stuk verrot hout, elk vergeeld krantenknipsel is een getuige van wat we verliezen in onze razende race naar “vooruitgang”.
Zijn werk over familieherinneringen, vooral in zijn fotografische series, is geen opgepoetst familiealbum. Het is een verkenning van wat Maurice Halbwachs de “collectieve herinnering” noemde, maar gezien door de prisma van een moderniteit die alles wat ze aanraakt fragmentariseert. De familiefoto’s gevouwen in de vorm van bootjes in “Everyday Relationships” zijn er niet om tranen te drogen. Ze spreken ons over de kwetsbaarheid van sociale banden in een wereld waar zelfs familie een tijdelijke constructie is geworden.
Voor degenen die nog denken dat Chinese hedendaagse kunst zich beperkt tot gestileerde panda’s en kalligrafische karakters, is Chen Yujun een noodzakelijke klap in het gezicht. Hij laat ons zien dat culturele identiteit geen kostuum is dat je aantrekt voor vernissages, maar een dagelijkse strijd tussen worteling en ontworteling, tussen herinnering en vergetelheid.
En als u denkt dat ik te streng ben, betekent dat dat u nog niet hebt begrepen dat kunst er niet is om u zoete illusies voor te houden. Chen Yujun behoort tot die zeldzame kunstenaars die de moed hebben om onze wereld te tonen zoals die is: een plaats waar rivieren zich niet herinneren, maar waar huizen niet kunnen vergeten. Een wereld waar elke verhuizing van een atelier, en hij heeft er twaalf meegemaakt in drieëntwintig jaar, een metafoor wordt voor onze status als permanente ballingen.
Zijn werk wordt tentoongesteld in het Brooklyn Museum, in het M+ in Hongkong en in de grootste hedendaagse kunstcollecties ter wereld. Maar dat is niet wat telt. Wat telt is dat hij blijft graven, als een koppige archeoloog, in de lagen van ons gefragmenteerde heden. Hij herinnert ons eraan dat kunst geen investering is voor uw portfolio, maar een manier om te begrijpen wie we zijn en wat we worden in een wereld waar zelfs de rivieren hun naam zijn vergeten.
