Luister goed naar me, stelletje snobs, de schilderijen van Duan Jianyu doen meteen denken aan die dorpen in Zuid-China waar moderniteit en traditie met elkaar verstrengeld zijn als twee verliefde slangen. Deze artieste, geboren in 1970 in Zhengzhou in de provincie Henan, beperkt zich niet tot het schilderen van plattelandsscènes met de gebruikelijke toegevendheid van stedelijke kunstenaars. Nee, ze doet iets veel subversiever.
Stel je even voor dat je rondloopt in een galerij in Sjanghai of Guangzhou. Je ziet in de verte een doek met felle kleuren. Je loopt nieuwsgierig dichterbij. Op het eerste gezicht herken je wat lijkt op een traditionele Chinese pastorale scène. Dan ineens slaat je brein op hol. Er klopt iets niet. Een stewardess staat midden in een rijstveld. Een vrouw met ontbloot bovenlijf draagt een rood-wit-blauwe tas, dat iconische accessoire van migrerende arbeiders. Een kerstman genaamd “Red” ligt languit in de sneeuw terwijl twee stewardessen hem helpen zijn slee te repareren die uit de lucht is gevallen.
Wat het kenmerk van Duan Jianyu is, is precies dit vermogen om een visuele wereld te creëren die constant balanceert tussen realiteit en verbeelding, tussen scherpe sociale kritiek en absurde humor. Haar werk vertelt ons over een China in volle transformatie, een land waar boeren fabrieksarbeiders worden, waar duizenden jaren oude tradities oplossen in de kapitalistische soep. Maar ze doet dit zonder ooit in de val te lopen van gemakkelijke nostalgie of moraliserend oordeel.
Neem bijvoorbeeld haar serie “Sharp, Sharp, Smart” (2014-2016). In deze grote doeken toont Duan ons vrouwelijke boeren die enorme ganzen dragen met fallische slangenhalzen. Ze gebruikt een schijnbaar naïeve stijl die zowel oproept aan het Chinese revolutionaire realisme als aan de Franse Barbizon-school. Het is een bijtende parodie op de mannelijke en kolonialistische visie op kunst, maar ook een subtiele commentaar op hoe Europese modernistische ideeën werden ontvangen en geïnterpreteerd in China na de Culturele Revolutie [1].
Wat ik bijzonder waardeer aan Duan, is dat zij complexe verhalen weeft die beginnen in de dagelijkse realiteit en dan ongemerkt overgaan in een mentale, droomachtige wereld. In haar roman “New York, Paris, Zhumadian” (2008) vertelt ze het verhaal van Jiao Huxiang, een student van het platteland die haar verlamde vader meeneemt naar de universiteit. Dit verhaal, geïnspireerd op een waargebeurd voorval, wordt verteld met een schijnbare eenvoud die doet denken aan traditionele Chinese vertellingen over kinderlijke gehoorzaamheid. Maar geleidelijk aan dwaalt het verhaal af naar het absurde, met de verschijning van tante Zhang die volkswetenschappelijke adviezen geeft over het gebruik van gebruikte theeblaadjes of het houden van kippen.
Deze verhalende techniek komt ook terug in haar schilderkunst. In de serie “Going Home” (2010) plaatst ze ontblote vrouwelijke borsten naast rijstvelden, kloven en koolzaadvelden. Deze vervreemdende beelden creëren een visuele spanning die ons dwingt onze relatie tot het platteland en vrouwelijkheid te heroverwegen. Duan schildert geen naakten om ons verlangen op te wekken, maar om ons te laten nadenken over de positie van vrouwen in een samenleving in transitie.
Ik heb altijd gedacht dat de grote kunstenaars degenen zijn die hun eigen visuele vocabulaire en syntax kunnen creëren. Duan Jianyu behoort ongetwijfeld tot die categorie. Zij heeft een beeldtaal ontwikkeld die zowel elementen ontleent aan traditionele Chinese inkttekeningen, socialistische realisme en westerse modernisme, maar die deze invloeden overstijgt om iets diep origineels te creëren.
In haar serie “River Snail Maiden” (2022) herwerkt ze een Chinese volkskundige traditie door een jong, naakt, mollig en gewoon meisje af te beelden. Deze interpretatie is representatief voor de manier waarop de beelden in het werk van de kunstenares geschenken zijn en geen voorwerpen van verlangen. De landschappen in verbrande inkt van Huang Binhong en de portretten van vrouwelijke schoonheid van Fu Baoshi, een collectief esthetisch erfgoed, vormen opnieuw de ecologie van het doek van Duan Jianyu [2].
Maar laat u niet misleiden, Duan is geen kunstenares die zich tevreden stelt met het recycleren van tradities. Ze is diep geworteld in de hedendaagse realiteit van China. In haar installatie “Artistic Chicken” (2002), gepresenteerd op de Biënnale van Venetië in 2003, plaatste ze op de grond 100 met de hand beschilderde kippensculpturen van opvallend realisme. Dit werk, dat in 2017 opnieuw werd opgesteld in het M+ Paviljoen in Hongkong (waarbij minder dan de helft van de originele kippen het overleefde), getuigt van haar interesse in alledaagse voorwerpen en volkstradities.
Wat Duan onderscheidt van veel hedendaagse Chinese kunstenaars, is haar weigering om toe te geven aan de aantrekkingskracht van het spectaculaire. Terwijl sommige tijdgenoten grandioze werken maken om westerse verzamelaars te imponeren, blijft zij trouw aan een bescheidener, meer intieme esthetiek. Haar schilderijen op karton en haar multimediale installaties getuigen van een verlangen verbinding te behouden met de materiële realiteit van het dagelijks leven in China.
In haar serie “Green Apple Paradise” (2020-2021) verkent ze de “smart” (沙马特)-subcultuur, een Chinese versie van retro punk beïnvloed door Japanse visual rock en Britse glam rock. Deze jonge rebellen, die waarschijnlijk hun culturele inspiratie halen uit Douyin (TikTok) en andere vormen van sociale media, zijn zich niet bewust van de latente structuren die bijdragen aan hun collectieve esthetiek: Chinese tuinen, geornamenteerde ramen en mandarijneenden die in de vijver spelen.
Wat opvallend is in het werk van Duan, is haar vermogen om een wankele balans te vinden tussen verlangen en afwezigheid, tussen narratieve potentie en poëtische taal, tussen performativiteit van het beeld en agentiviteit van de schilderkunst zelf. Ze houdt ons gevangen tussen fictie en lichamelijke realiteit, zodat schilderkunst niet langer eenvoudigweg een middel kan zijn tot verwezenlijking of het opwekken van verlangen.
Zie hoe zij het thema reizen behandelt in haar werk. Van “Schnabel’s Guangxi Sketching” tot “Plateau Life Guide: Now in Coming Art Project” en verder tot “His Name is Red” en “Cousins” vertellen ze allemaal verhalen die zich onderweg afspelen. “New York, Paris, Zhumadian” gaat ook over het heldendom dat twee gewone mensen nodig hebben in de wereld van verbeelding om hun eigen wereldreis te volbrengen. In “Sister No. 15” (2008) portretteert zij een stewardess in blauw uniform die met een troep dieren reist door een uitgestrekte gouden woestijn: tijgers, zebra’s, orang-oetans, kamelen en olifanten.
Deze denkbeeldige reizen van Duan, waarbij elke bestemming, zolang ze op een kaart of in de verbeelding te vinden is, toegankelijk is, weerspiegelen een staat van instabiliteit in deze wereld. De artieste gebruikt de uitdrukking “zwervende ziel” om dit gevoel te beschrijven: “Terug naar huis, terug naar huis; de geur van tarwe, een wilgenblad in mijn mond, een open hart, onbezorgd rijdend op de tractor. Terug naar huis, niets beters! Een zwervende ziel, ze behoort noch tot de stad, noch tot het platteland” [3].
Als je tussen de regels van haar werken leest, begrijp je dat Duan Jianyu ons eigenlijk vertelt over ontworteling, die moderne toestand waarin je nooit helemaal thuis bent, waarin je altijd in transit bent tussen verschillende identiteiten, verschillende culturen. Ze is een artieste die is opgegroeid tijdens de Culturele Revolutie, die is opgeleid aan de Guangzhou Academie voor Schone Kunsten in de tijd van economische hervormingen, en die nu lesgeeft aan de Normale Universiteit van Zuid-China. In haar eigen biografie belichaamt zij de radicale transformaties die China in de afgelopen decennia heeft ondergaan.
In haar essay “The Capacity of Imagery to Be Loving and Be Loved” schrijft Ren Yu dat Duans schilderijen “de inclusiviteit van coexistentie uitdrukken, die het potentieel epifanie ontstaan van de fundamentele condities van het leven op een primair en elementair niveau faciliteert” [4]. Deze observatie raakt iets essentieels in het werk van Duan: haar vermogen ons te verbinden met wat het meest fundamenteel is in de menselijke ervaring.
Voor mij ligt de interesse in het werk van Duan Jianyu juist in haar vermogen beelden te creëren die zowel specifiek Chinees als universeel menselijk zijn. Haar schilderijen spreken ons over de conditie van Chinese boeren, de spanningen tussen traditie en moderniteit in het hedendaagse China, maar ze spreken ons ook aan over onze eigen toestand van ontworteling, op zoek naar betekenis in een snel veranderende wereld.
In een interview verklaarde Duan: “Of het nu het eenvoudige en eerlijke platteland van het noorden is of het delicate en prachtige landschap van het zuiden, beide landschappen staan voor ingrijpende veranderingen; het oude China, bestaande uit vele plattelandssteden, elk rijk aan eigen folklore en lokale gebruiken, vervaagt langzaam.” Het is deze geleidelijke verdwijning van een wereld die zij in haar werk documenteert, niet met nostalgie of sentimentaliteit, maar met helderheid en tederheid.
In een tijd waarin veel artiesten genoegen nemen met esthetisch aangename maar inhoudsloze werken, herinnert Duan Jianyu ons eraan dat kunst nog steeds een middel kan zijn om de wereld te begrijpen, om haar complexiteiten te navigeren, om vorm te geven aan onze meest intieme ervaringen. Ze toont ons dat het mogelijk is kunst te creëren die zowel toegankelijk als diepgaand is, lokaal en universeel, kritisch en liefdevol.
Wat Duan Jianyu groots maakt, is dat ze ons de wereld met nieuwe ogen doet zien en ons helpt de schoonheid in het gewone te ervaren, de poëzie in het alledaagse. Door uiteenlopende elementen naast elkaar te plaatsen, Europese naakten, Chinese landschappen, kippen, watermeloenen en stewardessen, creëert ze een visueel universum waarin de grenzen tussen stedelijk en landelijk, traditie en moderniteit, oost en west poreus, vloeiend en onderhandelbaar worden.
In een steeds meer gepolariseerde wereld, waar culturele identiteiten vaak worden gereduceerd tot karikaturen, herinnert het werk van Duan Jianyu ons aan de rijkdom en complexiteit van de menselijke ervaring. Ze nodigt ons uit voorbij simplistische tegenstellingen te kijken, contradicties te omarmen, ambiguïteit te vieren. En misschien ligt daarin haar grootste bijdrage aan de hedendaagse kunst.
- Reuben Keehan, “DUAN, Jianyu, scherp, scherp, slim nr.4”, Queensland Art Gallery, Gallery of Modern Art.
- Ren Yu, “De capaciteit van beelden om lief te hebben en geliefd te worden, notities over recent werk van Duan Jianyu”, Vitamin Creative Space, 2022.
- Sun Dongdong, “Duan Jianyu: Realiteit verbinden met het oppervlak”, LEAP Magazine, 23 maart 2011.
- Ren Yu, “De capaciteit van beelden om lief te hebben en geliefd te worden, notities over recent werk van Duan Jianyu”, Op. cit.
