Luister goed naar me, stelletje snobs! We moeten serieus praten over Christopher Wool, geboren in 1955 in Chicago, die kunstenaar die ontkenning heeft getransformeerd tot een vorm van zo radicale affirmatie dat het bijna subliem wordt. Dit is iemand die begrepen heeft dat kunst niet gaat om schoonheid maar om waarheid, zelfs als die waarheid ons moet schudden als een pruimenboom in een storm.
In de jaren 1980, toen New York nog steeds dat gevaarlijke speelterrein was waar gebruikte spuiten de trottoirs van de East Village bezaaiden, ontwierp Wool de stedelijke esthetiek met een intelligentie die aan brutaliteit grensde. Hij ving de essentie van deze stad in zwart-wit, alsof kleur een overbodige luxe was in een wereld die aan het desintegreren was. Deze benadering doet denken aan de gedachte van Walter Benjamin over de mechanische reproductie van kunst. Wool nam het benjaminiaanse concept van het verlies van de aura en keerde het om: met behulp van decoratieve verfgrollen, industriële sjablonen en druktechnieken schepte hij een nieuwe vorm van aura, namelijk die van de reproductie zelf. Het is briljant en pervers tegelijk, als een goocheltruc die zijn eigen kneepjes onthult en toch mysterieus blijft.
Zijn tekstschilderijen zijn legendarisch geworden, niet omdat ze mooi zijn (dat zijn ze beslist niet), maar omdat ze diep waar zijn. Wanneer hij “TRBL” of “DRNK” in zwarte hoofdletters op een witte achtergrond schrijft, verwijdert hij niet alleen klinkers, maar ook ons visueel comfort. Hij dwingt ons te werken, te ontcijferen, deel te nemen. Hier komt de filosofie van Ludwig Wittgenstein om de hoek kijken: taal als levensvorm, als activiteit in plaats van enkel drager van betekenis. Wool verandert woorden in beelden en beelden in raadsels. Hij speelt met de grens tussen leesbaar en zichtbaar, en creëert een spanning die traditionele kunstliefhebbers doet tandenknarsen.
Maar wat Wool echt fascinerend maakt, is dat hij het uitwissen tot een daad van creatie maakt. In zijn recentere abstracte werken brengt hij verf aan om die vervolgens met solvent doordrenkte doeken te verwijderen. Het is alsof Patrick Hernandez aan het schilderen ging: “Weer mislukt. Jammer. Nogmaals mislukken. Beter mislukken.” Elke doekveeg wordt een daad van openbaring in plaats van vernietiging. De sporen die achterblijven zijn als littekens van een strijd tussen de kunstenaar en het doek, tussen intentie en toeval. Het is een benadering die op een vreemde manier doet denken aan Gerhard Richters experimenten met zijn abstracte schilderijen, maar waar Richter naar een vorm van transcendentie zoekt in het toeval, zoekt Wool authenticiteit in ontkenning.
Wools gebruik van zeefdruk is bijzonder onthullend. Sinds de jaren 1990 is deze techniek een centraal instrument in zijn praktijk geworden. Maar in tegenstelling tot Andy Warhol, die zeefdruk gebruikte om beelden te vermenigvuldigen en een soort visuele hypnose te creëren, gebruikt Wool het om lagen afstand te creëren, stratificaties van verwijdering tussen het originele beeld en de reproductie. Hij brengt zeefgedrukte beelden op doek aan en wist ze dan gedeeltelijk uit, waardoor hij een complexe dialectiek tussen aanwezigheid en afwezigheid creëert, tussen wat getoond en wat verborgen wordt.
Zijn serie nachtfoto’s genomen op straat tussen Lower East Side en Chinatown is even onthullend voor zijn aanpak. Deze zwart-wit beelden, begonnen in de jaren 1990 en voltooid in 2002, zijn geen simpele stedelijke documenten. Het zijn visuele meditaties over afwezigheid, over die momenten waarop de stad lijkt de adem in te houden. De lege straten, de anonieme gevels, de donkere hoeken worden onder zijn lens metaforen van onze eigen stedelijke eenzaamheid. Het is alsof Robert Frank besloot niet de Amerikanen te fotograferen, maar de ruimtes die ze achterlaten.
De invloed van punkrock op zijn werk is onmiskenbaar, niet in een of andere esthetiek van rebellie, maar in zijn benadering van creatie zelf. Punk was niet alleen muziek, het was een houding, een wijze om naar de wereld te kijken die ruwe authenticiteit boven technische perfectie stelde. Wool heeft deze ethiek opgenomen en omgevormd tot een artistieke methode. Zijn werken hebben dezelfde rauwe energie als de eerste albums van de Ramones, dezelfde urgentie als de optredens van Patti Smith in CBGB’s.
Zijn installatie in 2024 op 101 Greenwich Street in New York is een perfecte illustratie van deze benadering. In deze ruwe ruimte van 1670 vierkante meter heeft Wool een tentoonstelling gecreëerd die de conventies van de white cube-galerij tart. De onafgewerkte muren, de blootliggende kabels, de sporen van bouwactiviteiten worden onderdeel van de tentoonstelling. Het is alsof de kunstenaar ons zegt dat kunst geen steriele omgeving nodig heeft om te bestaan, dat ze kan floreren in chaos en imperfectie.
De draadsculpturen die hij begon te maken in Marfa, Texas, waar hij een deel van het jaar met zijn vrouw, de kunstenares Charline von Heyl, woont, vertegenwoordigen een nieuwe ontwikkeling in zijn praktijk. Deze werken, gemaakt van prikkeldraad en kabels gevonden in de woestijn, zijn als tekeningen in de ruimte. Ze dragen dezelfde gebarenenergie als zijn schilderijen, maar vertaald in een derde dimensie. Het is alsof zijn penseelstreken plotseling onafhankelijk werden en uit het doek zijn ontsnapt.
Zijn recente praktijk van mozaïek is bijzonder interessant. Zijn werk Untitled uit 2023, een mozaïek van 3,35 meter hoog en 5 meter breed, zet zijn schilderachtige gebaren om in steen en glas. Het is een paradoxale transformatie: de spontane handeling wordt permanent, het vluchtige bevriest in de tijd. Deze spanning tussen het momentane en het blijvende staat centraal in zijn werk.
De kunstmarkt heeft zijn werken met een gretigheid omarmd die op het eerste gezicht lijkt te botsen met hun sobere aard. Toen zijn werk “Apocalypse Now” (1988) in 2013 bij Christie’s werd verkocht voor 26,4 miljoen dollar, zagen sommigen daar een vorm van ironie in. Maar deze commerciële waardering onderstreept alleen de centrale paradox van zijn werk: hoe kan de meest radicale kunst een begeerd object worden voor de rijkste verzamelaars? Het antwoord is misschien dat Wool erin geslaagd is kunst te creëren die het systeem bekritiseert terwijl hij er volledig aan deelneemt.
Zijn gebruik van zwart en wit is geen eenvoudige esthetische keuze, het is een filosofische positie. In een wereld verzadigd met kleurrijke beelden is het kiezen voor zwart-wit kiezen voor verzet. Het is de gemakkelijke verleiding van kleur weigeren om zich te concentreren op het essentiële: vorm, textuur, gebaar. Deze bewuste beperking wordt paradoxaal genoeg een bron van creatieve vrijheid.
De manier waarop Wool met fouten omgaat is bijzonder onthullend. Waar andere kunstenaars proberen hun fouten te verbergen, integreert hij ze in zijn creatieve proces. Druppels, vlekken, imperfecties worden tekenelementen van het werk zelf. Het is een benadering die doet denken aan het Japanse concept wabi-sabi, die esthetiek van imperfectie en onafheid. Maar bij Wool worden die imperfecties niet alleen geaccepteerd, ze worden gezocht, uitgelokt, gecultiveerd.
Zijn werk met digitale beelden is even radicaal. Hij gebruikt Photoshop niet om perfecte beelden te creëren, maar om nieuwe vormen van verstoring, nieuwe types fouten te introduceren. Hij scant zijn schilderijen, manipuleert ze digitaal en drukt ze dan opnieuw af, waardoor een constante cyclus van transformatie ontstaat waarin het origineel en de kopie ononderscheidbaar worden. Het is een mise en abyme van reproductie die onze noties van authenticiteit en originaliteit bevraagt.
De recente werken van Wool tonen een subtiele maar significante evolutie. Waar de vroege werken werden gekenmerkt door een vorm van agressiviteit, een verlangen naar directe confrontatie met de toeschouwer, lijken de recentere werken een vorm van sereniteit te hebben gevonden in de ontkenning. De gebaren zijn vloeiender, de uitwrijvingen genuanceerder. Het is alsof de kunstenaar een vorm van vrede heeft gevonden in zijn voortdurende strijd met het schilderen.
Wools aanpak doet denken aan die van de sceptische filosofen uit de oudheid. Net als hen beoefent hij een vorm van methodische twijfel, waarbij hij niet alleen de conventies van de kunst ter discussie stelt, maar ook onze zekerheden over wat kunst kan of zou moeten zijn. Elk van zijn werken is een vorm van epochè, een opschorting van het oordeel die ons dwingt onze veronderstellingen te heroverwegen.
Zonder twijfel zullen sommigen zijn werk blijven zien als een vorm van artistiek nihilisme. Maar ze missen het essentiële: Wool is een optimist vermomd als pessimist. Elk van zijn werken is een bevestiging van de mogelijkheid om betekenis te creëren, zelfs in een wereld die haar betekenis lijkt te zijn verloren. Hij is een kunstenaar die zijn stem heeft gevonden door te fluisteren in plaats van te schreeuwen, door te wissen in plaats van toe te voegen, door te bevragen in plaats van te beweren.
Als u nog steeds niet begrijpt waarom Christopher Wool een van de belangrijkste kunstenaars van onze tijd is, komt dat misschien doordat u nog steeds kunst zoekt in schoonheid in plaats van in waarheid. Zijn werken zijn er niet om uw muren te decoreren, ze zijn er om uw zekerheden te doen wankelen. En in een wereld waar zekerheden een gevaarlijke luxe zijn geworden, is dat precies wat we nodig hebben. Het gaat niet alleen om het zien van zijn werken, het gaat om het ervaren ervan als momenten van waarheid in een wereld van schijn.
