Luister goed naar me, stelletje snobs. David Salle geeft ons een meesterlijke les over de fragmentatie van de hedendaagse blik, over de manier waarop ons bewustzijn gelijktijdig uiteenlopende beelden absorbeert, deze zonder hiërarchie naast elkaar plaatst, en er toch betekenis in weet te vinden. Al meer dan vier decennia manipuleert en herconfigureert deze kunstenaar, geboren in Norman, Oklahoma, in 1952, onze perceptie met een durf die nog steeds de scherpste critici tart.
Salle verscheen als een onmisbare figuur in de jaren 1980, een tijd waarin New York balanceerde tussen de opgewonden spanning van nieuwe artistieke stromingen en de groeiende angst voor een onrustige periode. Hij werd al snel een essentieel lid van wat later de “Pictures Generation” genoemd zou worden, die kunstenaars die de status van het beeld bevroegen door het toe-eigenen en exploreren van massamedia. Deze jongeman, net afgestudeerd aan het California Institute of the Arts, waar hij studeerde onder John Baldessari, onderscheidde zich door zijn durf.
Wat opvalt in de aanpak van Salle is de schijnbare nonchalance waarmee hij uiteenlopende afbeeldingen combineert: een fragment van een klassiek schilderij staat naast een reclame uit de jaren 1950, een erotische foto wordt over een schematische tekening geplaatst. Men zou denken aan een simpel anarchistisch collage-spel, maar achter deze schijnbare chaos schuilt een formidabele visuele intelligentie, een diep begrip van de schilderkundige syntaxis.
Laten we zijn “Pastorales” uit het begin van de jaren 2000 nemen, waarin hij klassieke idyllische landschappen opnieuw bekeek met een fellere kleurenschema en toevoegingen van moderne beelden. Salle liet het niet bij het naast elkaar plaatsen van deze uiteenlopende elementen, hij creëerde een nieuwe visuele grammatica, een taal die onze gefragmenteerde ervaring van de wereld reflecteert. “Sommige beelden onthullen iets dieps over het functioneren van de wereld; het lijkt alsof ze toegang hebben tot de structuur van het bewustzijn zelf,” stelde hij [1]. Deze zin vat perfect zijn artistieke ambitie samen.
Bewustzijn, dat is een concept dat Salle op bijzonder interessante wijze heeft verkend in zijn werk. Door zijn doeken aandachtig te observeren, kan men een subtiele reflectie waarnemen over de fenomenologie van de perceptie, niet in de Merleau-Pontiaanse betekenis die men zou kunnen denken, maar eerder als een empirische verkenning van de wijze waarop wij beelden integreren in onze stroom van bewustzijn. De doeken van Salle zijn geen ramen op een verenigde wereld, maar meervoudige schermen waarop verschillende werkelijkheden, verschillende temporaliteiten botsen.
Wat bijzonder opmerkelijk is aan de aanpak van Salle, is de wijze waarop hij erin slaagt de traditionele grenzen van de schilderkunst te overstijgen om een picturaal ruimte te scheppen met opmerkelijke elasticiteit. Het gaat niet simpelweg om het naast elkaar plaatsen van beelden, maar om het creëren van spanningen, dialogen, soms confrontaties tussen hen. De figuratieve elementen lijken te zweven in een virtuele ruimte, uitdagend aan de wetten van perspectief en zwaartekracht. Deze benadering doet denken aan bepaalde filmtechnieken, zoals montage en superpositie, die Salle ook direct onderzocht door de film “Search and Destroy” te maken in 1995.
De cinematografie is precies een essentiële referentie om het werk van Salle te begrijpen. “Sinds ik begon met schilderen, heb ik geprobeerd de vloeiendheid en verrassing van beeldverbindingen, de gelijktijdigheid van filmmontage, in het schilderen te bereiken,” legde hij uit [2]. Deze invloed van de cinema beperkt zich niet tot de formele structuur van zijn werken, maar strekt zich uit tot hun inhoud. Er worden vaak verwijzingen gevonden naar regisseurs zoals Douglas Sirk, Rainer Werner Fassbinder, of Preston Sturges, wier vermogen om visueel rijke en emotioneel complexe werelden te creëren, Salle bewonderde.
Deze cinematografische dimensie van Salles werk brengt ons bij een andere fundamentele eigenschap van zijn werk: zijn theatraliteit. Niet alleen heeft Salle samengewerkt met choreografe Karole Armitage voor het creëren van decors en kostuums voor talrijke balletten, maar zijn schilderijen zelf bezitten ook een onmiskenbare scenische kwaliteit. De figuren die daarin verschijnen lijken vaak een rol te spelen, nemen opzettelijk dramatische of kunstmatige houdingen aan. Er is iets van het levend schilderij in deze composities, een mise-en-scène die ons eraan herinnert dat we geconfronteerd worden met voorstellingen, niet met realiteiten.
Het scherpe bewustzijn van de voorstelling staat centraal in Salles werk. Door verschillende schilderstijlen binnen hetzelfde doek te combineren, van abstracte schilderkunst tot hyperrealisme, van lijntekening tot fotografische reproductie, dwingt hij ons bewust te worden van de conventies die onze perceptie van beelden beheersen. Er is bij Salle geen uniforme stijl, maar eerder een constante verkenning van de mogelijkheden en grenzen van elke wijze van voorstelling.
Wat bijzonder interessant is aan deze benadering, is de manier waarop deze onze hedendaagse ervaring van beelden weerspiegelt. In het digitale tijdperk worden wij voortdurend gebombardeerd met heterogene visuele informatie: advertenties, films, fotografie, kunstwerken, allemaal direct toegankelijk en vaak gelijktijdig geconsumeerd. De schilderijen van Salle, met hun juxtapositie van schijnbaar niet-gerelateerde beelden, anticipeerden op deze gefragmenteerde ervaring lang voordat het internet en sociale netwerken opkwamen.
Maar het werk van Salle reduceren tot een simpele commentaar op de mediacultuur zou een vergissing zijn. Zijn werken zijn geen theoretische manifesten, maar gevoelige en persoonlijke verkenningen van de visuele taal. Er is een diep poëtische dimensie in zijn manier om onverwachte associaties tussen beelden te creëren, emotionele resonanties te vestigen door formele contrasten.
Deze poëtische dimensie is bijzonder duidelijk in zijn serie “Tree of Life”, gemaakt tijdens de COVID-19 pandemie in 2020-2021. Deze werken, die verwijzen naar Adam en Eva, de Tuin van Eden, en de cartoonist van de New Yorker Peter Arno, getuigen van een nieuwe richting in Salles werk. De doeken wisselen af tussen een zwart-wit palet en een polychroom palet, wat een visueel ritme creëert dat doet denken aan de variaties van een muzikale compositie. De verwijzing naar de “Tree of Life”, die mythische boom die hemel en aarde verbindt, suggereert een verlangen naar eenheid, naar verbinding, wat contrasteert met de fragmentatie die kenmerkend is voor zijn eerdere werken.
Deze recente evolutie in het werk van Salle is des te interessanter omdat ze samenvvalt met zijn verkenning van kunstmatige intelligentie als artistiek hulpmiddel. In 2023 werkte hij samen met computerwetenschappers om een programma te creëren dat afbeeldingen kan genereren die zijn stijl weerspiegelen [3]. Deze benadering lijkt paradoxaal voor een kunstenaar wiens werk altijd nadruk legde op de bewuste selectie en juxtapositie van afbeeldingen. Maar het getuigt ook van een voortdurende intellectuele nieuwsgierigheid, een wil om de grenzen van zijn praktijk te verleggen.
Salle’s ervaring met AI roept fascinerende vragen op over de aard van creativiteit en artistieke originaliteit. Zoals hij zelf uitlegt, heeft hij “de machine naar de kunstacademie gestuurd”, door haar te voeden met beelden van artiesten die hij fundamenteel acht, Arthur Dove voor lijn, Edward Hopper voor volume, De Chirico voor ruimte, Andy Warhol voor kleur, evenals zijn eigen “Pastoralen” [4]. Deze aanpak onthult een diep begrip van hoe artistieke stijlen worden opgebouwd en overgedragen, hoe ze kunnen worden ontleed in formele elementen en vervolgens worden hercombiniseerd om iets nieuws te creëren.
Er schuilt iets diep ironisch in deze benadering. Salle, wiens werk vaak bekritiseerd is vanwege het toe-eigenen van bestaande beelden, bevindt zich nu in de positie om zijn eigen stijl toe-eigenen en te zien worden hercombineerd door een machine. Maar deze ironie lijkt hem niet te storen. Integendeel, hij lijkt gefascineerd door de mogelijkheid zijn visuele taal te zien transformeren en uitbreiden door kunstmatige intelligentie.
Deze openheid voor transformatie, deze constante bereidheid tot exploratie, is wellicht wat Salle’s carrière het beste definieert. Van de provocerende vroege werken uit de jaren 1980 tot recente experimenten met AI, en zijn uitstapjes naar film en scenografie, heeft hij nooit opgehouden conventies uit te dagen en het speelveld te verbreden.
Wat opmerkelijk is, is dat ondanks deze diversiteit aan benaderingen zijn werk onmiddellijk herkenbaar blijft. Er is een Salle-handtekening, niet in de zin van een uniforme stijl, maar van een bijzondere gevoeligheid, een manier van zien en denken over de visuele wereld. Zoals hij zelf opmerkte: “Als je een sterke kunstenaar bent met een sterke identiteit, vind je je weg” [5].
Deze sterke identiteit manifesteert zich onder andere in zijn relatie tot artistieke tradities. Salle is geen iconoclast die kunstgeschiedenis verwerpt; integendeel, hij integreert die actief in zijn werk, voert dialogen met kunstenaars zo divers als Caravaggio, Giorgione, Watteau of Picasso. Maar deze referenties zijn nooit louter citaten; ze worden getransformeerd, gedecontextualiseerd, in verband gebracht met beelden uit de populaire cultuur of originele creaties van de kunstenaar.
Het is deze capaciteit om te navigeren tussen verschillende tradities, om bruggen te slaan tussen “hoge” en “lage” cultuur, die Salle zo’n emblematische kunstenaar van onze tijd maakt. In een wereld waar de traditionele grenzen tussen artistieke disciplines, tussen elitekunst en massacultuur, steeds meer vervagen, biedt zijn werk een creatiemodel dat deze complexiteit omarmt in plaats van ontwijkt.
En misschien ligt daarin de ware betekenis van het werk van Salle voor onze tijd. In een wereld die verzadigd is met beelden, waar visuele informatie voortdurend gefragmenteerd, gerecombineerd en gedecontextualiseerd wordt, bieden zijn schilderijen ons niet zozeer een ontsnapping, maar een manier om betekenis te geven aan deze ervaring. Ze tonen ons hoe we kunnen navigeren in dit complexe visuele landschap, hoe we onverwachte verbindingen en emotionele resonanties kunnen vinden te midden van de schijnbare chaos.
Critici hebben Salle vaak beschuldigd van kilheid en emotionele afstandelijkheid. Maar deze interpretatie mist de diepe gevoeligheid die aan zijn werk ten grondslag ligt. Als zijn schilderijen soms afstandelijk of ironisch lijken, komt dat doordat ze op eerlijke wijze de ambivalentie weerspiegelen van onze relatie met beelden in de hedendaagse wereld. We zijn zowel verzadigd als hongerig naar beelden, cynisch en naïef tegenover hun kracht.
Misschien is het juist deze eerlijkheid die de kracht van het werk van Salle uitmaakt. Hij pretendeert geen eenvoudige antwoorden of universele waarheden te bieden. In plaats daarvan presenteert hij ons constellaties van beelden, netwerken van mogelijke betekenissen, en nodigt hij ons uit onze eigen weg daarin te vinden. In een wereld waar grote verhalen aan kracht hebben ingeboet en zekerheden vervagen, lijkt deze open en verkennende benadering bijzonder relevant.
David Salle herinnert ons eraan dat schilderkunst, verre van een verouderd medium te zijn in het digitale tijdperk, een krachtig instrument blijft om onze visuele ervaring van de wereld te onderzoeken en te begrijpen. Zijn werken, met hun bewuste complexiteit en afwijzing van gemakkelijke interpretaties, dwingen ons te vertragen, zorgvuldig te kijken en onze eigen verbanden te leggen. In een cultuur van onmiddellijke bevrediging en snelle consumptie van beelden is deze uitnodiging tot actieve contemplatie waardevoller dan ooit.
Dus de volgende keer dat u voor een doek van Salle staat, neem dan de tijd om erin te verdwalen, de draden van zijn visuele associaties te volgen en u te laten verrassen door zijn onverwachte juxtapositie. Want het is in die ruimte tussen de beelden, in het spel van resonanties en contrasten, dat de ware kracht van zijn kunst zich openbaart. Een kunst die niet probeert onze ervaring van de wereld te vereenvoudigen, maar juist haar complexiteit, tegenstrijdigheid en chaotische schoonheid omarmt.
- Website van galerie Thaddaeus Ropac, “David Salle”
- Artnet website, kunstenaarsfiche over “David Salle”
- “Hoe train je een artistieke AI”, David Salle, ArtReview, 9 april 2025
- The Guardian, “‘Ik stuurde AI naar de kunstacademie!’ De postmoderne meester die een machine leerde zijn oude werk te verbeteren”, 15 april 2025
- Interview Magazine, “David Salle heeft een kop in gedachten voor dit interview”, 6 november 2023
