Luister goed naar me, stelletje snobs. Er is iets onweerstaanbaar vitaals in de schilderijen van Cristina BanBan dat ons herinnert waarom we oorspronkelijk geïnteresseerd raakten in kunst. Haar imposante doeken, bevolkt door vrouwen met weelderige vormen en enorme handen, vragen niet beleefd om onze aandacht, ze eisen die met een rustige autoriteit die het rumoer van de hedendaagse kunstwereld verstomt.
Geboren in 1987 in El Prat de Llobregat, aan de rand van Barcelona, heeft BanBan haar onderscheidende visuele taal ontwikkeld via een geografische reis die haar van Spanje naar Londen voerde, en vervolgens naar Brooklyn, waar ze momenteel woont en werkt. Deze reis is niet toevallig in de vorming van haar esthetiek. Haar werken bevatten een voortdurende spanning tussen verankering en verplaatsing, tussen de monumentale aanwezigheid van lichamen en hun fragmentatie, tussen herinnering en de onmiddellijkheid van ervaring.
De vrouwelijke figuren die BanBan’s doeken bevolken, zijn zowel vertrouwd als vreemd. Hun overdreven proporties, die zware benen, enorme handen, massieve voeten die contrasteren met relatief kleine hoofden, creëren een visuele dissonantie die ons dwingt onze perceptie van het vrouwelijke lichaam te heroverwegen. Deze vrouwen bezetten de ruimte zonder excuses, hun vormen vaak tot aan de randen van het doek uitlopend in een categorieke weigering van beperking. En toch, ondanks hun indrukwekkende fysieke volume, bezitten deze figuren een voelbare intimiteit en kwetsbaarheid.
Er is een onmiskenbare tastbare kwaliteit in BanBan’s werk. Haar palet van huidskleurige, roze, oker- en bruine tinten roept de sensualiteit van de huid op, terwijl haar energieke penseelstreken een spanning creëren tussen de soliditeit van het lichaam en de dreigende ontbinding ervan. De golvende contouren die haar figuren omhullen werken in contrast met dikke kleurvlakken, en roepen de gelijkwaardigheid op tussen menselijk vlees en olieverf die we terugvinden in de werken van Willem de Kooning en Lucian Freud [1].
Wat BanBan onderscheidt, is haar vermogen om met opmerkelijke gemak te navigeren tussen figuratie en abstractie. Zoals ze zelf uitlegt: “Ik bevind me tussen deze twee werelden, en het is opwindend omdat ik zoveel leer. Alles wat ik wil is plezier hebben in het atelier. Het heeft geen zin als ik dezelfde dingen blijf herhalen” [2]. Deze oscillatie tussen figuratieve representatie en gestuele abstractie creëert een visuele dynamiek die haar werken in een staat van voortdurende worden houdt.
BanBan’s figuren lijken vaak geboeid in hun eigen innerlijke wereld. Ze kijken zelden naar elkaar of ontmoeten de blik van de toeschouwer niet direct. Deze introspectie verwijst naar de menselijke isolatie die de sociale en politieke verstoringen van de afgelopen jaren hebben veroorzaakt [3]. Haar naakten zijn soms voorzien van intiem ondergoed of versierd met creolen en haarspelden. Ze worden resoluut modern en presenteren krachtige beelden van vrouwen die zeker zijn van zichzelf in hun relaties en hun ruimte.
Bij het bekijken van de recente werken van BanBan, kun je niet anders dan denken aan de Spaanse filosofische traditie en haar relatie tot het lichaam. De filosoof José Ortega y Gasset schreef dat “ik ben ik en mijn omstandigheid”, een uitspraak die diep resoneert met BanBans benadering van de menselijke figuur. Voor haar is het lichaam nooit een geïsoleerde entiteit maar altijd gelegen in een context, doordrenkt met persoonlijke en collectieve verhalen. Haar vrouwelijke personages bestaan in een liminale ruimte tussen autobiografie en archetype, vaak met trekken van de kunstenares zelf.
Deze autobiografische dimensie is centraal in het werk van BanBan. “Ik neem mijn eigen beeld als uitgangspunt, en ontwikkel wat mij het meest interesseert,” vertrouwt ze toe. “Schilderen is als het bijhouden van een dagboek, ik gebruik vrouwelijke lichamen om te laten zien hoe ik me voel of wat ik om me heen zie” [4]. Deze benadering echoot de lange traditie van het zelfportret in de Spaanse kunst, van Velázquez tot Picasso, waarin de kunstenaar zich gelijktijdig positioneert als onderwerp en object van de blik.
Maar BanBan overstijgt deze traditie door haar eigen beeld te fragmenteren en te vermenigvuldigen. In werken zoals “Cristina”, een meervoudig zelfportret, beeldt zij zichzelf af in verschillende levensfases, waardoor een temporele dialoog ontstaat die de lineaire verhaallijn tart. Deze vermenigvuldiging van het zelf roept het tijdsbegrip op van Henri Bergson, voor wie duur geen opeenvolging van afzonderlijke ogenblikken is, maar een voortdurende doordringing van bewustzijnsstaten. De over elkaar gelegde figuren van BanBan belichamen dit vloeiende tijdsbegrip, waar verleden, heden en toekomst samen bestaan in één schilderruimte.
De manier waarop BanBan het medium van de schilderkunst bewerkt is even betekenisvol als haar onderwerpen. Haar benadering van olieverf, een medium dat zij relatief recent heeft omarmd, onthult een diep begrip van de materialiteit ervan. “Met olie weet je nooit hoe het zal reageren,” merkt ze op. “Ik moest het gevoel hebben dat ik de controle niet had, zodat er ongelukken konden gebeuren. Het is zo mooi” [5]. Deze openheid voor het onverwachte, deze bereidheid om fouten en ongevallen te omarmen als integraal onderdeel van het creatieve proces, geeft haar werken een voelbare vitaliteit en directheid.
Het proces van BanBan begint altijd met tekenen, een praktijk die zij sinds haar jeugd cultiveert. “Tekenen is meer een soort meditatie, omdat ik de tijd neem om te zitten. Het is rustiger. Schilderen is het tegenovergestelde. Het is meer vanuit de ingewanden,” legt ze uit [6]. Deze dualiteit tussen de bedachtzaamheid van het tekenen en de impulsiviteit van het schilderen creëert een productieve spanning die haar werken bezielt. De precieze contouren van haar figuren worden voortdurend bedreigd door expressieve penseelstreken die lijken te willen oplossen in abstractie. BanBans overgang naar olie markeert een belangrijk keerpunt in haar praktijk. “Vorig jaar begon ik mijn eigen schilderijen zat te worden, alsof ik iets in hen had uitgeput. Ik voelde de behoefte om afstand te nemen en mijn benadering van het schilderen te veranderen, ik moest er weer enthousiast over worden,” vertrouwt ze toe [7]. Die constante drang tot zelfreflectie en het verleggen van grenzen in haar praktijk kenmerkt een kunstenares die weigerde op haar lauweren te rusten.
De invloeden van BanBan zijn divers, variërend van de Japanse anime die zij als kind keek op de Catalaanse televisie tot de Amerikaanse abstracte expressionisten. “Ik kijk veel naar Willem de Kooning. Helen Frankenthaler. Ik hou ook van Joaquín Sorolla,” onthult zij [8]. Deze fusie van diverse culturele invloeden, van Europese schildertradities tot de Japanse populaire cultuur, creëert een hybride visuele taal die zich verzet tegen gemakkelijke categorisering. Maar voorbij deze artistieke invloeden vindt men misschien wel de diepste echo’s van BanBans werk in de literatuur. De poëzie van Antonio Machado, met zijn overpeinzingen over tijd, herinnering en identiteit, biedt een bijzonder vruchtbare leeswijze om haar oeuvre te begrijpen. De dichter schreef: “Reiziger, het pad / Zijn de sporen van jouw stappen / Dat is alles; reiziger, / Er is geen pad, / Het pad wordt gemaakt door te lopen.” Deze verzen resoneren diep met de procesmatige benadering van BanBan, voor wie schilderen minder een eindproduct is dan een registratie van een lichamelijke betrokkenheid bij het materiaal.
Deze lichamelijke dimensie staat centraal in het werk van BanBan. Zij schildert staand, met een totale fysieke betrokkenheid bij het doek. “Ik ben geen schilder die zit. Ik ben vrij actief. Ik hou van de beweging en de handeling van het schilderen van grote doeken,” legt zij uit [9]. Deze performatieve benadering van het schilderen integreert haar artiestenlichaam in het werk zelf, waardoor een continuïteit ontstaat tussen het afgebeelde lichaam en het lichaam dat afbeeldt.
De overdreven grote handen die de figuren van BanBan kenmerken, krijgen hier een bijzondere betekenis. Zij worden een metonymie van het creatieve proces zelf, een viering van het handwerk van het schilderen in een steeds meer gedigitaliseerde wereld. “Ik denk dat je veel aan iemands handen kunt aflezen. Ik voel mij sterk aangetrokken tot handen, grote handen. Zij spelen altijd een heel belangrijke rol in de samenstelling van mijn schilderijen,” merkt zij op [10]. Deze nadruk op handen roept ook de ambachtelijke traditie op waaruit BanBan voortkomt. Zij vertelt hoe haar grootmoeder, die naaister was, de persoon was die haar inspireerde om creatief te zijn. Deze vrouwelijke afstamming, deze overdracht van manuele vaardigheden, plaatst haar werk in een genealogie van vrouwelijke creatieve praktijken die vaak gemarginaliseerd zijn in de officiële kunstgeschiedenis.
De vrouwen die BanBan schildert, zijn krachtig, niet ondanks hun omvang, maar juist daardoor. In een culturele context die vrouwelijke slankheid waardeert, vormen haar voluptueuze figuren een daad van esthetisch en politiek verzet. Zoals zij uitlegt: “Ik hou ervan dat zij krachtig en echt zijn. Zij zijn ook in hun eigen hoofd, denken over zichzelf” [11]. Deze interioriteit, deze aanwezigheid aan zichzelf, contrasteert met de traditie van het vrouwelijke naakt in de westerse kunstgeschiedenis, waar de vrouw typisch wordt gepresenteerd als object van de mannelijke blik. Door deze objectivering te weigeren, sluit BanBan zich aan bij een lijn van vrouwelijke kunstenaars die het representeren van het lichaam hebben gebruikt om gendernormen in twijfel te trekken. Zoals kunstcritica Linda Nochlin opmerkte in haar baanbrekende essay “Waarom zijn er geen grote vrouwelijke kunstenaars geweest?”, zijn vrouwelijke kunstenaars historisch uitgesloten geweest van de dominante artistieke instituten en hebben ze hun eigen ruimten en talen moeten creëren om zich uit te drukken. BanBan neemt deel aan deze traditie van verzet door een picturale ruimte te scheppen waar vrouwelijke lichamen voor zichzelf bestaan, bevrijd van de beoordelende mannelijke blik.
Deze politieke dimensie van BanBan’s werk is des te krachtiger omdat ze nooit didactisch is. Ze komt natuurlijk voort uit haar praktijk, haar engagement met de materialiteit van de schilderkunst en haar verkenning van haar eigen geleefde ervaring. Zoals ze zelf zegt: “Het is niet dat ik een intentie heb, maar als ik naar hen kijk, voel ik dat ze allemaal hun eigen ruimte innemen, vol vertrouwen, zoals ze zijn” [12]. De vraag van de ruimte is belangrijk in BanBan’s werk. Haar figuren nemen de schilderachtige ruimte in met een kalme zekerheid die de conventies van vrouwelijke representatie tart. Maar deze bezetting van de ruimte heeft ook een persoonlijke en biografische dimensie. Omdat ze tussen Spanje, Londen en New York heeft geleefd, is BanBan bijzonder gevoelig voor vragen van behoren en verplaatsing. “Ik ben van Barcelona naar Londen verhuisd met een koffer en van Londen naar hier op dezelfde manier. Ik hou van een nieuwe start. Ik heb alles gegeven en toen ben ik hier opnieuw begonnen”, vertelt ze [13]. Deze materiële lichtheid contrasteert met de emotionele en fysieke dichtheid van haar schilderijen. Er is een productieve spanning tussen het nomadische van haar persoonlijke leven en de lichamelijke verankering van haar figuren. Haar vrouwelijke personages lijken zowel geworteld in hun corporealiteit als in een overgangstoestand, hun vage contouren suggereren een identiteit in constante flux.
Deze identiteitsfluiditeit is ook aanwezig in BanBan’s technische aanpak. Haar recente overgang naar meer abstractie weerspiegelt een verlangen om de figuur te bevrijden van te expliciete narratieve beperkingen. “Ik wilde zo ver mogelijk wegblijven van duidelijke narratieven in mijn schilderijen, zoals: ‘Oh, dit zijn twee meisjes, twee vriendinnen, die in de keuken praten.’ Ik wist hoe ik dat moest doen, en op een gegeven moment werd het saai voor mij”, legt ze uit [14]. Deze evolutie naar abstractie betekent echter niet dat ze de menselijke figuur opzijzet. Integendeel, BanBan gebruikt abstractie om haar begrip van de figuur te vernieuwen, om de expressieve mogelijkheden ervan te verkennen voorbij de eenvoudige narratieve representatie. “Ik probeer de figuur nog verder op te tillen. Ik leer nieuwe manieren om streken te maken, en ik kijk meer naar de compositie van elk schilderij, de kleuren en de textuur, wat volgens mij dichterbij komt hoe een abstracte schilder werkt”, merkt ze op [15].
BanBan’s recente werken getuigen van deze productieve spanning tussen figuratie en abstractie. De vrouwelijke lichamen blijven herkenbaar, maar ze worden voortdurend bedreigd door expressieve penseelstreken en lagen vormen. Deze visuele ambiguïteit creëert een open interpretatieruimte die de kijker uitnodigt actief deel te nemen aan het construeren van betekenis.
De tijdsdimensie is ook fundamenteel in BanBan’s werk. Haar figuren bestaan in een uitgerekte tegenwoordigheid, opgespannen tussen herinnering en anticipatie. Deze complexe temporaliteit is bijzonder duidelijk in haar recente werken, waar de lichamen zowel stevig aanwezig lijken als bezig zijn te vervagen. Deze vergankelijke kwaliteit roept de kwetsbaarheid van de lichaamsbeleving op, haar kwetsbaarheid voor het verstrijken van tijd en externe krachten.
De kunstcriticus Rosalind Krauss sprak over de “post-medium conditie” van hedendaagse kunst, waarbij de traditionele grenzen tussen artistieke media voortdurend ter discussie worden gesteld. Het werk van BanBan past binnen deze conditie en bevestigt tegelijkertijd de blijvende relevantie van schilderkunst als middel om lichaamsbeleving te verkennen. Haar doeken tonen aan dat schilderkunst ons nog steeds kan verrassen, ontroeren en uitdagen in een wereld verzadigd met vluchtige digitale beelden.
Wat het werk van Cristina BanBan zo overtuigend maakt, is haar vermogen om meerdere spanningen te verzoenen: tussen figuratie en abstractie, tussen narratief en formeel, tussen persoonlijk en universeel. Haar voluptueuze vrouwelijke figuren, met hun oversized handen en introspectieve blikken, bieden ons een alternatieve visie op de vrouwelijke lichamelijkheid die haar kracht en kwetsbaarheid tegelijkertijd viert. In een kunstwereld die vaak geobsedeerd is door conceptuele nieuwigheid ten koste van de betrokkenheid bij materialiteit, herinnert BanBan ons aan de duurzame waarde van schilderkunst als een geïncarneerde praktijk. Haar werk nodigt ons uit om onze relatie tot het lichaam, het onze en dat van anderen, te heroverwegen en haar onherleidbare complexiteit te omarmen. Daarmee vertegenwoordigt zij niet alleen de toekomst van de figuratieve schilderkunst; zij heruitvindt actief de mogelijkheden ervan voor onze tijd.
- Skarstedt Gallery, “Cristina BanBan: Biografie”, 2023.
- Apartamento Magazine, “Cristina BanBan”, interview afgenomen in maart 2021.
- Skarstedt Gallery, “Cristina BanBan: Biografie”, 2023.
- Artnet News, “‘Schilderen is als het bijhouden van een dagboek’: rijzende ster Cristina BanBan onderzoekt haar psyche door een wereld van dubbelgangers af te beelden”, 20 mei 2022.
- Juxtapoz Magazine, “Cristina BanBan: De nuance van herinnering”, interview door Evan Pricco, 2022.
- Interview Magazine, “Cristina BanBan wordt ‘raw to the feeling’ in haar nieuwe Londense tentoonstelling”, interview door Rennie McDougall, 10 oktober 2023.
- Juxtapoz Magazine, “Cristina BanBan: De nuance van herinnering”, interview door Evan Pricco, 2022.
- Apartamento Magazine, “Cristina BanBan”, interview afgenomen in maart 2021.
- zelfde bron.
- zelfde bron.
- zelfde bron.
- zelfde bron.
- zelfde bron.
- Interview Magazine, “Cristina BanBan wordt ‘raw to the feeling’ in haar nieuwe Londense tentoonstelling”, interview door Rennie McDougall, 10 oktober 2023.
- zelfde bron.
