Luister goed naar me, stelletje snobs: Camille Henrot beperkt zich niet tot kunst maken, zij brengt het collectief onbewuste van een tijdperk in kaart dat gevangen zit tussen zijn stichtingsmythen en zijn surveillance-algoritmen. Deze Franse artieste, geboren in 1978, navigeert met een scherpe intelligentie door de troebele wateren van onze hypermoderniteit en creëert werken die fungeren als laboratoria voor het experimenteren met onze meest intieme tegenstrijdigheden.
Haar artistieke parcours, gekenmerkt door een opleiding in animatie aan de École Nationale Supérieure des Arts Décoratifs in Parijs, onthult meteen een unieke benadering van creatie. In tegenstelling tot haar tijdgenoten die op traditionele kunstacademies zijn opgeleid, ontwikkelt Henrot een visuele sensibiliteit gevoed door populaire cultuur, Japanse manga’s en de wereld van animatie. Deze alternatieve opleiding verklaart deels de soepelheid waarmee ze tussen media als video, beeldhouwkunst, schilderkunst, installatie en ikebana beweegt, zonder zich ooit in een enkele praktijk te laten vangen.
Het werk van Henrot bloeide werkelijk op met “Grosse Fatigue” (2013), die dertien minuten durende video waarmee ze de Zilveren Leeuw op de Biënnale van Venetië won. Meer dan een simpele film is het een esthetisch manifest van ons post-internet tijdperk. Tegen een achtergrond van hypnotische rap ontvouwt ze een caleidoscoop van beelden uit de collecties van het Smithsonian, en creëert een hedendaagse kosmogonie waar oude scheppingsmythen en wetenschappelijke gegevens samenkomen. Dit werk anticipeert met opmerkelijke voorspellende kracht op de vragen die het volgende decennium zullen bezighouden: hoe informatie hiërarchiseren in een wereld van cognitieve overvloed? Hoe narratieve samenhang bewaren te midden van de fragmentatie van de digitale realiteit?
“The Pale Fox” (2014), een installatie die de overpeinzingen van “Grosse Fatigue” voortzet, verandert de tentoonstellingsruimte in een domestiek kosmos geschilderd in Klein-blauw. Op speciaal ontworpen planken organiseert Henrot een persoonlijke inventaris van onze hedendaagse chaos: National Geographic tijdschriften, etnografische sculpturen, eBay-objecten, wetenschappelijke boeken en pornografie. Deze accumulatie is niet toevallig; ze volgt een geheime logica geïnspireerd door de Dogon-mythologie en haar vier fundamentele elementen. De artieste toont haar specifieke genie: ze transformeert de angst voor informatiestapeling in een contemplatieve esthetische ervaring.
Psychoanalyse en moederschap: Kunst als overgangsruimte
De recente ontwikkeling van Henrots werk onthult een steeds meer geaccepteerde psychoanalytische dimensie. Sinds de geboorte van haar eerste kind in 2018 verkent ze met opmerkelijke moed de onontgonnen gebieden van moederschap in de hedendaagse kunst. Haar serie “Wet Job” (2018-2020) markeert een significante breuk in de kunstgeschiedenis door voor het eerst de handeling van het afkolven van moedermelk af te beelden. Deze bloedrode schilderijen, waarin langwerpige middeleeuwse figuren mechanische pompen bedienen, onthullen de zachte geweld van contemporary moederschap.
Deze verkenning sluit naadloos aan bij het onderzoek van Donald Woods Winnicott naar de overgangsruimte [1]. De Britse kinderarts en psychoanalyticus heeft bedacht hoe het kind bepaalde voorwerpen en ruimtes gebruikt om de scheiding met de moeder te onderhandelen, waardoor een tussengebied ontstaat tussen interne en externe realiteit. De installaties van Henrot functioneren precies als zulke overgangsruimtes voor de volwassen toeschouwer. In “A Number of Things” (2025), haar tentoonstelling bij Hauser & Wirth, transformeert ze de galerie letterlijk in een speelveld met een groen geruit rubberen vloer, waardoor bezoekers tijdelijk kunnen terugkeren naar een staat van speelse verkenning.
De hondensculpturen van deze tentoonstelling, François, Margaret, Richelieu en Herbert, aan de lijn gehouden rond een centrale paal, belichamen perfect die ambivalentie tussen zorg en controle die Winnicott identificeerde in de moeder-kindrelatie. Deze hybride wezens, schommelend tussen modernistische kunst en kinderspeelgoed, onthullen domesticatie als sociaal proces. Henrot bevraagt zo de mechanismen waarmee wij sociale normen internaliseren, en verandert de galerie in een observatielaboratorium van ons geconditioneerde gedrag.
Haar serie “Abacus” (2024) zet deze gedachte voort door elementaire leermiddelen te monumentaliseren. Deze bronzen beelden met biomorfische vormen veranderen het tellen in een zintuiglijke en lichamelijke ervaring. De kunstenares toont zo hoe abstracte systemen van kwantificatie zich in ons lichaam manifesteren, ons wereldbeeld vanaf de jeugd vormgevend. De palindromische titel van sommige werken, “73/37”, “347/743”, benadrukt de omkeerbaarheid van betekenisgeving, herinnerend dat lezen ook schrijven is, en ontvangen ook creëren.
Architectuur van het intieme en de macht van algoritmen
De andere fundamentele dimensie van Henrots werk ligt in haar architectonische analyse van hedendaagse intimiteit. Opgevoed in een gezin waar haar vader bijdroeg aan de ontwikkeling van de Minitel, de Franse voorganger van het internet, heeft ze een intuïtief begrip van de telecommunicatie-uitdagingen die onze tijd bepalen. Haar “Interphones” (2015) materialiseren met een indrukwekkende efficiëntie de door Shoshana Zuboff beschreven mechanismen van kapitalistische controle [2].
Deze telefoonbeelden, met bewust retro vormen, bieden geautomatiseerde diensten die heimelijk onze persoonlijke data verzamelen. “Is He Cheating on You?” vraagt om je bankgegevens onder het mom van huwelijksadvies, terwijl “Dawg Shaming” hondenproblemen vermengt met huiselijk geweld in een verontrustende semantische verwarring. Henrot toont zo hoe onze tijd intimiteit commercialiseert, onze affecten omzet in uitbuitbare data.
De huiselijke architectuur wordt bij haar een kritische experimenteerruimte. In “Saturday” (2017) zet ze doopceremonies naast cosmetische procedures, waarbij ze de nieuwe rituelen van zelftransformatie blootlegt die ons gemedialiseerde dagelijks leven structureren. Deze negenentwintig minuten durende video functioneert als een archeologie van het heden, die hedendaagse rituelen van zuivering en wedergeboorte opgraaft onder hun technologische schijn.
De installatie “Days Are Dogs” (2017) in het Palais de Tokyo drijft deze architecturale onderdompeling verder door. Doordrenkt met ultramarijnblauw, aangebracht op zowel muren als tapijt, creëert Henrot een totale omgeving die de gebruikelijke ruimtelijke oriëntaties oplost. Deze sensuele omhullingsstrategie toont haar nalatenschap aan uit de minimal art, maar omgebogen naar een verkenning van affect en gecontroleerde regressie.
Haar recente serie “Dos and Don’ts” (2021) onderzoekt met een scherpe ironie de beleefdheidshandleidingen die ze bij haar moeder ontdekte. Deze schilderijen-collages mengen Victoriaanse etiquettevoorschriften met schermafdrukken van computervirussen, waarbij de blijvende werking van sociale normalisatiemechanismen onder hun technologische gedaanten wordt onthuld. Tandröntgenfoto’s staan naast facturen van embryologielaboratoria, wat getuigt van de toenemende medicalisering van het gewone bestaan.
In deze werken ontwikkelt Henrot een esthetiek van digitale trompe-l’oeil die opzettelijk de grenzen vervaagt tussen handmatige productie en algoritmische generatie. Deze formele ambiguïteit geeft onze toenemende moeite weer om het authentieke van het kunstmatige te onderscheiden in een wereld vol synthetische beelden. De artieste betreurt deze evolutie niet, maar verkent de creatieve mogelijkheden ervan en transformeert hedendaagse angst voor simulatie in een esthetische hulpbron.
Een esthetiek van productieve ambivalentie
De bijzondere kracht van Camille Henrot ligt in haar vermogen om ambiguïteit te behouden zonder deze voortijdig op te lossen. Haar werken klagen onze hedendaagse tegenstrijdigheden niet aan en verheerlijken ze ook niet, maar maken ze gevoelig en denkbaar. Deze esthetische positie lijkt op wat Melanie Klein identificeerde als de “depressieve positie”, dat psychisch vermogen om de coexistentie van tegengestelde affecten tegenover hetzelfde object te verdragen [3].
Haar hybride sculpturen belichamen deze logica perfect: noch puur abstract, noch duidelijk figuratief, ze behouden een productieve formele onbepaaldheid. “Misfits” (2022), die kindersorteerdoos met een cilinder die in een vierkante opening wordt geduwd, wordt zo een metafoor voor onze fundamentele ongeschiktheid voor de systemen die ons vormen. Het werk onthult de zachte geweld van socialisatie en behoudt daarbij een speelse dimensie die pathos uitsluit.
Deze esthetiek van ambiguïteit vindt haar meest volmaakte uitdrukking in haar tekeningen met Chinees inkt. Deze werken op papier tonen de technische virtuositeit van de artieste, voortgekomen uit haar kinderlijke passie voor tekenen. Ze zijn uitgevoerd met een opmerkelijke spaarzaamheid aan middelen en vangen de essentie van een vorm in enkele beslissende bewegingen. Henrot toont hierin haar verwantschap met Saul Steinberg, die meester was in intelligente lijnen die hele universa in een curve konden samenvatten.
Haar ikebana-praktijken, ontwikkeld sinds 2010, verlengen deze zoektocht naar een minimale vorm die een maximum aan betekenis draagt. Elke bloemenarrangement eert het geheugen van een gelezen boek en verandert het lezen in een ritueel van rouw en wedergeboorte. Deze praktijk onthult een melancholische dimensie van haar werk, die scherpe bewustwording van de kwetsbaarheid van elke culturele overdracht in een wereld van voortdurende versnelling.
De tentoonstelling “A Number of Things” bij Hauser & Wirth (2025) synthetiseert vijftien jaren artistiek onderzoek door een totale omgeving te bieden die als schaalmodel functioneert van onze hedendaagse conditie. De groene rubberen vloer roept tegelijkertijd een speelplaats en een operatiekamer op en onthult de inherente ambiguïteit van onze zorgruimtes. De monumentale sculpturen uit de “Abacus”-serie veranderen rekenhulpmiddelen in sensuele totems, waarbij de onderdrukte erotische dimensie van onze verhouding tot getallen wordt blootgelegd.
In deze installatie toont Henrot haar meesterschap van architecturale ruimte als verlengstuk van de sculptuur. Elk element, vloer, verlichting en circulatie, maakt deel uit van een dramaturgie die het bezoek transformeert in een initiatieroute. De artieste bewijst dat hedendaagse kunst nog steeds totale ervaringen kan creëren zonder te vervallen in spektakel, door onze gevoelige intelligentie aan te spreken in plaats van onze consumentistische reflexen.
Op weg naar een nieuwe ecologie van aandacht
Het werk van Camille Henrot bloeit op het moment dat onze samenlevingen zich bewust worden van de ecologische crisis van de aandacht. In een wereld die verzadigd is met informatie en prikkels, stelt zij vertraging- en concentratievoorzieningen voor die ons contemplatief vermogen herstellen. Haar installaties functioneren als therapeutische omgevingen die ons opnieuw leren om ruimte en tijd met aanwezigheid te bewonen.
Deze ecologische dimensie van haar werk komt bijzonder tot uiting in haar samenwerkingen met de Sogetsu-school van ikebana in Japan. Door deze millenniaoude praktijk zich eigen te maken, onthult Henrot hoe bepaalde traditionele vormen nog steeds onze hedendaagse gevoeligheid kunnen voeden. Haar bloemstukken getuigen van een zoektocht naar evenwicht tussen controle en loslaten, compositie en improvisatie, permanentie en vergankelijkheid.
De kunstenares ontwikkelt zo een ecologie van de aandacht die de technologie niet verwerpt maar wel haar gebruik bevraagt. Haar “Interphones” onthullen de valkuilen van automatisering terwijl ze een speelse dimensie behouden die stériele technofobie vermijdt. Evenzo gebruiken haar schilderijen “Dos and Don’ts” digitale hulpmiddelen om de digitalisering van het dagelijks leven te bevragen, in een reflectieve beweging die nostalgie met een conservatieve inslag vermijdt.
Deze genuanceerde houding ten opzichte van technische moderniteit onthult de intellectuele rijpheid van Henrot. In tegenstelling tot veel kunstenaars van haar generatie valt zij noch in naïeve viering van vooruitgang, noch in apocalyptische veroordeling. Zij ontwikkelt een immanente kritiek die van binnenuit werkt binnen hedendaagse tegenstrijdigheden, hun emancipatoire mogelijkheden net zo goed onthullend als hun gevaren.
De installatie “Sweet Days of Discipline” in het Kunstmuseum St. Gallen (2023) belichaamt deze genuanceerde benadering. Door haar canine sculpturen te baden in een lavendel- en Kelly-groene gekleurde verlichting transformeert Henrot het vraagstuk van training tot een rustgevende esthetische ervaring. Het werk onthult zo de productieve dimensie van bepaalde beperkingen, zonder alle controle systemen te legitimeren.
Dit vermogen om complexiteit te behouden zonder te vereenvoudigen, toont de diepgaande invloed van psychoanalyse op haar artistieke aanpak. Zoals de beoefenaars van analytische therapie creëert Henrot voorzieningen die de opkomst van het onverwachte mogelijk maken. Haar installaties functioneren als overgangsruimtes waar onze onderdrukte ambivalenties, tegenstrijdige verlangens en onverantwoorde angsten kunnen ontvouwen.
De kunstenares toont zo aan dat hedendaagse kunst nog steeds een therapeutische rol kan spelen zonder in zelfgenoegzaamheid of demagogie te vervallen. Door omgevingen te creëren die het intellect van de toeschouwer respecteren en tegelijkertijd zijn gevoeligheid aanspreken, herstelt zij een sociale functie van kunst die door culturele commercialisering grotendeels was aangetast.
Het werk van Camille Henrot leert ons uiteindelijk dat verzet tegen hedendaagse homogenisering niet gaat via nostalgische terugkeer naar een geïdealiseerd verleden, maar via de uitvinding van nieuwe vormen van subjectivering. Haar installaties bieden modellen van bestaan die de complexiteit van het heden aannemen zonder af te zien van transformatie. In een wereld die ons voortdurend dwingt te kiezen tussen schijnbare alternatieven, houdt zij de ruimte van spel, experiment en transformatie open.
Haar recente internationale tentoonstellingen, van het Palais de Tokyo tot Hauser & Wirth en het Kunstmuseum St. Gallen, getuigen van de kritische erkenning van deze bijzondere benadering. Henrot vestigt zich geleidelijk als een van de meest interessante stemmen van haar generatie, in staat om de antropologische veranderingen van onze tijd in tastbare vormen te vertalen.
Op het moment dat hedendaagse kunst te vaak balanceert tussen ontdane formalisme en beperkend activisme, bedenkt Camille Henrot een derde weg die esthetische strengheid en politieke relevantie verzoent. Haar werken herinneren ons eraan dat kunst nog steeds een laboratorium kan zijn voor het experimenteren met mogelijkheden, een ruimte van creatieve vrijheid die ons helpt andere manieren van in de wereld zijn voor te stellen.
Vanuit dit perspectief overstijgt Henrots werk ruim het kader van hedendaagse kunst om de fundamentele basis van onze moderne conditie in vraag te stellen. Door de verborgen mechanismen van onze socialisatie bloot te leggen, schenkt ze ons een beetje van ons vermogen om onze eigen determinismen te beïnvloeden. Door onze angsten om te zetten in esthetische bronnen, leert ze ons onze tegenstrijdigheden op een creatieve manier te bewonen. Door de ruimte voor spel in het hart van onze hedendaagse zorg open te houden, herinnert ze ons eraan dat kunst een van de laatste mogelijkheden blijft om te ontsnappen aan de gegeneraliseerde verstoffelijking van het bestaan.
Camille Henrots artistieke universum vormt dan ook veel meer dan een eenvoudige collectie werken: het is een echt ecosysteem van vormen en betekenissen dat ons helpt te navigeren door de hedendaagse complexiteit zonder ons erin te verliezen. Door het creëren van installaties die tegelijkertijd rekening houden met onze intelligentie en onze gevoeligheid, onze behoefte aan betekenis en ons verlangen naar schoonheid, herstelt ze een antropologische functie van kunst die onze tijd definitief achterhaald achtte. Haar werk leert ons uiteindelijk dat ware verfijning niet bestaat uit het vereenvoudigen van het complexe, maar uit het bewoonbaar maken van het complexe.
- Winnicott, Donald Woods, Holding and Interpretation: Fragment of an Analysis, Londen, Hogarth Press, 1986.
- Zuboff, Shoshana, The Age of Surveillance Capitalism: The Fight for a Human Future at the New Frontier of Power, New York, PublicAffairs, 2019.
- Klein, Melanie, Developments in Psychoanalysis, Londen, Hogarth Press, 1952.
