Luister goed naar me, stelletje snobs, ik heb een kunstenares om jullie voor te stellen die jullie uit jullie esthetische sluimer zal schudden. Marina Perez Simão is niet zomaar een Braziliaanse artieste, ze is een kosmische navigator die ons door de onzekere grenzen van de perceptie leidt. In haar doeken vangt deze buitengewone vrouw de essentie van het moment waarop de dag de nacht omarmt, waar droom en werkelijkheid samenvloeien.
Als ik haar werken bekijk, voel ik me als Odysseus tegenover de sirenen van de abstractie, verleid door die meerdere horizonten die zich in een duizelingwekkend kleurenspel overlappen. De composities van Simão zijn geen simpele landschappelijke evocaties, maar mentale cartografieën waarbij elke gekleurde laag overeenkomt met een bewustzijnstoestand. Ambiguïteit is de meester in haar picturale universum, en juist die onbepaaldheid vormt haar kracht.
De fenomenologie van Merleau-Ponty leert ons dat perceptie nooit een passieve handeling is, maar een actieve constructie waarbij lichaam en geest zich vermengen om betekenis aan de wereld te geven. “Het zichtbare en het onzichtbare” raken elkaar voortdurend in de zintuiglijke ervaring, en precies dat laat Simão ons zien in haar composities. Haar onmogelijke landschappen zijn slagvelden waar onze perceptieve zekerheden oplossen als de ochtendnevel over de heuvels van Minas Gerais. “Het oog is niet alleen gevoelig voor wat zichtbaar is, maar voor wat het zichtbaar maakt”, schreef Merleau-Ponty [1], en de doeken van Marina Perez Simão belichamen perfect die dialectiek waarin de kijker actief deelneemt aan het ontstaan van betekenis.
Laten we het voorbeeld nemen van haar tentoonstelling “Zwielicht” in de G2 Kunsthalle in Leipzig in 2024. Deze enorme doeken, met hun vloeiende bewegingen en hun brandende kleuren, stellen niet zozeer plaatsen voor als wel overgangen tussen verschillende bewustzijnstoestanden. De artieste dompelt ons onder in een schemerig tussengebied, een interval waarin de contouren van het reële oplossen om ruimte te geven aan innerlijke visioenen. Het is niet zonder reden dat “Zwielicht” in het Duits “schemering” betekent, dat vluchtige moment waarop het licht verandert en onze perceptie van de wereld transformeert.
Als de fenomenologie ons een leesrooster biedt om het werk van Simão te begrijpen, stelt de poëzie van Fernando Pessoa ons in staat de existentiële dimensie ervan te beseffen. De heteroniemen van de Portugese dichter, dat vermogen om zich te fragmenteren in meerdere creatieve persoonlijkheden, vinden een opvallende echo in de hybride landschappen van de Braziliaanse kunstenares. Net zoals Pessoa schreef onder verschillende heteroniemen om diverse facetten van de menselijke ervaring te verkennen, vermenigvuldigt Simão de gezichtspunten en horizons in haar composities.
In haar gedicht “Autopsychographie” stelt Pessoa dat “de dichter een simulator is” die “zoveel simuleert dat hij uiteindelijk ook de pijn simuleert die hij werkelijk voelt” [2]. Deze mise en abyme van de subjectieve ervaring resoneert diep met de werkwijze van Simão, die ons uitnodigt te navigeren tussen verschillende lagen van realiteit. Haar schilderijen zijn visuele simulaties die, paradoxaal genoeg, ons weer verbinden met authentieke sensaties, het verblinden van een ondergaande zon, de duizeling van het aanschouwen van een onmetelijk landschap, de melancholie van een schemering.
Bij haar tentoonstelling “Onda” in de Pace Gallery in Londen in 2022 presenteerde Marina Perez Simão een reeks polyptieken waarin organische vormen van het ene paneel in het andere leken over te lopen, waardoor een fragmentarisch maar coherent visueel verhaal ontstond. Deze gefragmenteerde narratieve structuur doet denken aan het “Boek der rusteloosheid” van Pessoa, die langdradige verzameling fragments die samen het portret van een bewustzijn in voortdurende beweging schetsen. “Ik ben een fragment van een zelf waarvan ik de volledigheid niet ken”, zou Bernardo Soares, Pessoa’s heteroniem, hebben geschreven terwijl hij deze schilderijen aanschouwde waarin eenheid ontstaat uit fragmentatie.
De kracht van Marina Perez Simão ligt in haar vermogen om de ervaring van het landschap te transformeren tot een innerlijke verkenning. De zintuiglijke golvingen van haar composities zijn geen simpele weergaven van heuvels of golven, maar visuele metaforen van onze wisselende gemoedstoestanden. Zoals zij in een interview toegaf: “Ik breek de compositie om een veranderingsstaat te creëren, een belofte van iets voorbij het schilderij.” Deze belofte van een hiernamaals, van het overstijgen van de grenzen van het zichtbare, staat centraal in haar artistieke benadering.
De kunstenares werkt nooit als ze verdrietig is, dat is een bekentenis die het waard is om bij stil te staan! In tegenstelling tot de romantische mythe van de getormenteerde genie, claimt Simão vreugde als een noodzakelijke voorwaarde voor creatie. “Ik moet me goed voelen om in het atelier te zijn”, zegt ze. Deze ethiek van creatieve geluk vertaalt zich in haar doeken in een bijzondere helderheid, een chromatische vibratie die ons wegvoert uit onze dagelijkse somberheid. Haar abstracte landschappen zijn machines voor het produceren van visuele vreugde, optische apparaten die onze door schoonheid dorstige neuronen stimuleren.
Simão’s opleiding aan de École des Beaux-Arts in Parijs heeft zeker haar schildertechniek beïnvloed, maar het is in de dialoog met het Braziliaanse landschap dat zij haar unieke visuele taal heeft gevormd. De levendige kleuren van haar schilderijen, die gloedvolle oranje tinten, diepe blauwen, schemerpaarse tonen, roepen de opvallende contrasten van de Braziliaanse natuur op. “Alles is te veel”, zegt zij over haar geboorteland, waar stormen plotseling opkomen, waar het licht het landschap radicaal verandert afhankelijk van het tijdstip van de dag.
Wat opvalt in het werk van Marina Perez Simão is de constante spanning tussen controle en loslaten. Elk schilderij wordt minutieus voorbereid via een reeks aquarellen en schetsen, maar de kunstenares behoudt altijd een element van improvisatie in de uiteindelijke uitvoering. “Ik houd niet van te veel aarzeling in het schilderen,” stelt ze, “ik hou van de directe beweging.” Deze vloeiende gebaren geven haar composities een bijna muzikale kwaliteit, alsof elke kleur een noot is in een visuele symfonie.
Aan degenen die haar werk willen reduceren tot een eenvoudige variatie op landschapsabstractie, zeg ik: open je ogen goed! De kunst van Simão overstijgt eenvoudige categorieën en nodigt ons uit tot een totale zintuiglijke ervaring. Haar schilderijen zijn geen ramen naar de wereld, maar spiegels van onze innerlijkheid, poorten naar parallelle dimensies waar de wetten van de fysica zijn opgeschort.
De criticus Hettie Judah merkte terecht op dat in de polyptieken van Simão “er iets interessants gebeurt in de ruimte tussen de panelen”. Deze tussenzones, die enkele centimeters witmuur zijn die haar werken markeren, worden projectieruimtes voor onze verbeelding. Wat gebeurt er in deze onderbrekingen? Een tijdsverloop? Een beweging in de ruimte? Deze vragen zonder definitief antwoord maken integraal deel uit van de esthetische ervaring die de kunstenares biedt.
De aanpak van Simão past in een traditie van kunstenaars die de grenzen tussen abstractie en figuratie hebben onderzocht, van Georgia O’Keeffe tot Helen Frankenthaler en Tarsila do Amaral. Maar zij brengt aan deze traditie een hedendaagse gevoeligheid, doordrenkt met de ecologische dringende kwesties van onze tijd. Haar schimmige landschappen kunnen worden gelezen als post-apocalyptische visioenen, alternatieve werelden waar de natuur haar rechten heeft herwonnen na de antropocene catastrofe.
Ga er niet van uit dat Marina Perez Simão een naïeve kunstenares is die zich tevredenstelt met mooie afbeeldingen. Haar werk is diep geworteld in een reflectie over de mogelijkheden en grenzen van schilderkunst in het digitale tijdperk. In een wereld verzadigd met virtuele beelden, bevestigen haar doeken de onherleidbare aanwezigheid van het schilderachtige materiaal, de betekenis van het gebaar en het lichaam in het creatieve handelen.
Wanneer ze spreekt over haar creatieve proces, verwijst Simão naar dat gevoel van “onwetendheid” dat ze zoekt: “Ik moet mezelf verrassen. Ik moet dat gevoel van onwetendheid hebben: Wat is dit? Waar is dit?” Deze houding van filosofische verwondering, de constante bevraging van het zichtbare, staat centraal in haar benadering. De kunstenares biedt ons geen antwoorden, maar ruimtes van actieve contemplatie waar onze zekerheden oplossen.
Wat kunnen we zeggen over haar techniek? De verflagen hopen zich op het doek op als geologische lagen, waardoor een diepte ontstaat die de blik uitnodigt om de oppervlakte in te duiken. De materiaalkontrasten, tussen gladde zones en verfklodders, tussen transparantie en ondoorzichtigheid, voegen een tastbare dimensie toe aan de visuele ervaring. Men wil deze doeken aaien alsof men een geroemd landschap aanraakt.
Er is iets diep bevrijdends in de kunst van Marina Perez Simão. Door de grenzen tussen binnen en buiten, tussen echt en imaginair te vervagen, herinnert zij ons eraan dat onze waarneming van de wereld altijd een subjectieve constructie is, een creatief proces op zich. Haar schilderijen zijn uitnodigingen om onze eigen innerlijke landschappen te verkennen, om te verdwalen in de kronkels van ons bewustzijn.
De volgende keer dat u oog in oog staat met een doek van Simão, neem dan de tijd om er volledig in op te gaan. Laat uw ogen dwalen tussen de kleurrijke lagen, verlies uzelf in de sensuele golvingen van haar composities, adem in het ritme van haar chromatische contrasten. Kunst is niet bedoeld om begrepen te worden, maar om beleefd te worden, en weinig hedendaagse kunstenaars bieden ons zo’n intense ervaring als Marina Perez Simão.
Wees niet die frivole toeschouwers die langs de schilderijen lopen op zoek naar onmiddellijke voldoening. Wees eerder die onverschrokken reizigers die klaarstaan om aan een overtocht naar het onbekende te beginnen. Want dat is precies waar het om gaat met het werk van Simão: een uitnodiging tot reizen, niet naar verre landen, maar naar de onontgonnen gebieden van onze eigen gevoeligheid.
En als u niet in staat bent tot zo’n openheid, als u liever vasthoudt aan uw esthetische zekerheden, dan jammer voor u! U zult een van de meest opwindende visuele ervaringen die de hedendaagse kunst te bieden heeft, missen. Marina Perez Simão heeft uw goedkeuring niet nodig, haar doeken zullen blijven stralen lang nadat uw overhaaste oordelen zijn vergeten.
- Merleau-Ponty, Maurice. “Het Zichtbare en het Onzichtbare”, Éditions Gallimard, Parijs, 1964.
- Pessoa, Fernando. “Autopsychografie” in “Gedichten van Fernando Pessoa”, Christian Bourgois uitgever, Parijs, 2001.
