Luister goed naar me, stelletje snobs! Jullie staan daar met een glas champagne in de hand, doen alsof je kunst begrijpt terwijl je je voorstelt dat expressionisme bestaat uit het trekken van gezichten voor de badkamer spiegel. Maar laat me je toch vertellen over Evelyn Hellenschmidt. Deze artieste die, ver weg van zichzelf te zien als een komeet of vallende ster, met vastberadenheid zich een weg heeft gebaand in de soms hermetische wereld van de hedendaagse kunst.
Geboren in 1962 in Eltville, Duitsland, en al jaren woonachtig in Spanje, heeft Hellenschmidt met opmerkelijke volharding een beeldtaal ontwikkeld die haar eigen is. Haar parcours is des te indrukwekkender omdat ze autodidact is en, zoals zijzelf zegt, “op straat” heeft geleerd, al van jongs af aan ateliers van kunstenaars, keramisten en beeldhouwers bezocht, en zelfs in een smederij heeft gewerkt om lassen te leren. Het is deze intieme kennis van materialen die haar werken een opvallende authenticiteit verleent.
Maar vooral het universum dat zij creëert verdient onze aandacht. Hellenschmidt ontwikkelt een kunst die, in plaats van te schreeuwen om gehoord te worden, fluistert over complexe waarheden over onze menselijke conditie. Haar beeldhouwwerk “Silencio” (2006), oorspronkelijk gemaakt voor het Museum voor Hedendaagse Kunst in Yucatan, Mexico, is emblematisch voor deze benadering. Een monumentaal werk van gegalvaniseerd gelast ijzer dat door Spanje heeft gereisd voordat het zijn definitieve plek vond in het Kunsthaus Taunusstein in Duitsland. De artieste onderzoekt hierin wat zij noemt “enfermedad y remedio” (ziekte en remedie), een echo van haar eigen zoektocht naar een stilteplaats te midden van de druk van de kunstwereld.
Deze reflectieve dimensie van haar werk doet ons de invloed van het existentialisme van Sartre in haar oeuvre overwegen. Jean-Paul Sartre ontwikkelt in “L’Être et le Néant” het idee dat de mens “veroordeeld is tot vrijheid” en de verantwoordelijkheid van zijn keuzes moet nemen in een wereld zonder vooraf vastgestelde betekenis [1]. De sculpturen van Hellenschmidt, vooral haar “Barcas de posibilidades o barcas del hambre” (“Boten van mogelijkheden of boten van honger”) (2008), roepen deze existentiële conditie op. Deze boten, geïnspireerd door illegale migratie tussen Marokko en Spanje, zijn niet slechts sociopolitieke commentaren, maar visuele metaforen voor existentiële vrijheid, zowel tragisch als prachtig tegelijk.
Zoals Sartre schrijft: “De mens is niets anders dan wat hij zichzelf maakt” [2]. Deze filosofische visie weerklinkt diep in de installatie van Hellenschmidt die, volgens haar eigen woorden, “spreekt over de mogelijkheden voor mensen om te gedijen, afhankelijk van waar ze geboren zijn”. De kunstenares confronteert ons met deze verschrikkelijke waarheid: existentiële vrijheid wordt beperkt door de omstandigheden van onze geboorte en onze omgeving.
Het werk van Hellenschmidt bezit die zeldzame kwaliteit om koude industriële materialen, messing, koper, brons, ijzer, te transformeren in structuren die ademen, vibreren en verhalen vertellen. Ze bereikt dit niet door grootspraak, maar door het zoeken naar een essentiële geometrie, een puurheid van lijnen die ons doet denken aan de kwetsbaarheid van ons eigen bestaan.
En juist die kwetsbaarheid staat centraal in haar werk “Barca de tierra” (2008), een synthese van wat zij noemt “de wens naar vitale lichtheid en weerstand, ondanks de existentiële fragiliteit”. Is dit niet een perfecte illustratie van de menselijke conditie volgens Sartre, die constante spanning tussen onze drang naar transcendentie en onze verankering in immanentie?
Sta mij nu toe een minder voor de hand liggend, maar even interessant aspect van Hellenschmidts werk te bespreken: haar relatie met de poëtica van ruimte van Bachelard. Gaston Bachelard biedt ons waardevolle instrumenten om de ruimtelijke dimensie in het werk van Hellenschmidt te begrijpen.
Laten we “Terreno II” (2006) nemen, een sculptuur in messing, koper en brons die haar de eerste prijs van het Jacinto Higuera Museum opleverde. Dit werk ontstond uit een persoonlijke ervaring: de aankoop van een stuk grond om er een hut te bouwen, een toevluchtsoord tegenover de inherente onstabiliteit van het kunstenaarsbestaan. Deze daad van verankering, deze zoektocht naar een eigen ruimte, sluit aan bij hetgeen Michel Foucault in “Des espaces autres” „heterotopieën” noemt, deze concrete plekken die het imaginaire huisvesten [3].
Het werk van Hellenschmidt is bezaaid met deze heterotopieën: boten, territoria, fonteinen, bosjes. “Bosquecillo” (2007), een monumentale installatie die van Barcelona naar Madrid reisde via Caceres, dompelt ons onder in een poëtische ruimte die haar materialiteit overstijgt. Het is een plek die, zoals Foucault schrijft, “in staat is meerdere ruimten, meerdere locaties die van zichzelf incompatibel zijn, naast elkaar te plaatsen op één enkele werkelijke plaats” [4].
Deze creatie van alternatieve ruimten is des te betekenisvoller wanneer men rekening houdt met Hellenschmidts interesse in de schrijver en filosoof Gao Xingjian en zijn werk “Pour une autre esthétique” (2000). De kunstenares haalt hier het belang van “interne versies” in de artistieke praktijk uit, een benadering die resoneert met de fenomenologie van ruimte ontwikkeld door Foucault.
“Fonte (maquette)” (2006), gepresenteerd in het Valenciaans Instituut voor Moderne Kunst (IVAM), biedt ons een andere illustratie van deze ruimtelijke poëzie. De fontein, symbool van water als de “oorsprong van alles”, wordt onder de handen van Hellenschmidt een ruimte voor meditatie over onze verbinding met de natuur en onze eigen innerlijkheid. Zoals zij uitlegt: “Water is de continuïteit, noodzaak en troost. Het verschaft ons het meest basale en kan het meest verfijnde creëren.”
Het is opmerkelijk dat Hellenschmidt, terwijl ze universele thema’s onderzoekt, geworteld blijft in een persoonlijke en intieme ervaring. Haar werk getuigt van een voortdurende zoektocht naar wat Foucault noemt “een soort mythische en reële betwisting van de ruimte waarin we leven” [5]. Deze betwisting is nooit gewelddadig of opzichtig, maar subtiel en poëtisch.
In 2022 werd Evelyn Hellenschmidt een van de drie winnaars van de Luxembourg Art Prize, een prestigieuze internationale prijs voor hedendaagse kunst, een welverdiende erkenning voor een artieste die sinds de jaren 1980 onvermoeibaar haar eigen weg is gegaan met een rustige vastberadenheid. Haar prijs bekroont een carrière vol internationale tentoonstellingen, van Korea tot Spanje, van Duitsland tot de Verenigde Staten.
Wat opvalt in haar werk is het vermogen om kunstwerken te creëren die de tand des tijds en vergankelijke modes weerstaan. Terwijl zoveel kunstenaars wanhopig proberen zichzelf elke seizoen te heruitvinden, volgt Hellenschmidt een consistente verkenning van thema’s die haar na aan het hart liggen: de kwetsbaarheid van het bestaan, de zoektocht naar een plek voor zichzelf, de spanning tussen verankering en loslaten.
Haar overstap naar fotografie vanaf 2011, met studies aan de internationale EFTI-school in Madrid, getuigt van deze organische evolutie in plaats van van kunstmatige breuken. Door dat jaar de prestigieuze Pollock-Krasner beurs (VS) te ontvangen, bevestigt ze haar status als internationale artieste.
Kunstliefhebbers die op zoek zijn naar een authentieke ervaring doen er goed aan bij de werken van Evelyn Hellenschmidt stil te staan. Niet om spectaculaire effecten of gemakkelijke provocaties te zoeken, maar om zich onder te dompelen in een universum waarin elk stuk het resultaat is van een diepgaande reflectie op onze menselijke conditie. Een universum waar, zoals Sartre zou zeggen, het bestaan de essentie voorafgaat, en waar elke creatie een daad van vrijheid is tegenover de absurditeit van de wereld.
De volgende keer dat u champagne drinkt in een galerie en doet alsof u begrijpt wat er gaande is, bedenk dan dat er artiesten zijn zoals Evelyn Hellenschmidt die niet creëren om u te imponeren, maar om essentiële waarheden over ons bestaan vorm te geven. Artiesten die, in plaats van zichzelf te zien als onbegrepen genieën, met nederigheid en volharding werken aan het opbouwen van een coherent en oprecht oeuvre.
En als u het geluk hebt oog in oog te staan met een van haar werken, neem dan de tijd om het echt te observeren. Laat u meevoeren door deze vormen die, in hun schijnbare eenvoud, complexe verhalen vertellen over onze relatie tot de wereld, de ruimte en onszelf. Het is daar, in deze stille ontmoeting tussen werk en toeschouwer, dat de ware magie van kunst ligt.
- Sartre, Jean-Paul. (1943). L’Être et le Néant. Gallimard, Parijs.
- Sartre, Jean-Paul. (1946). L’Existentialisme est un humanisme. Nagel, Parijs.
- Foucault, Michel. (1984). Des espaces autres. Architecture, Mouvement, Continuité, nr. 5, oktober 1984.
- Ibidem.
- Ibidem.
