De universele taal van kleuren van Li Hongtao

Luister goed naar me, stelletje snobs. In het universum van de hedendaagse kunst zijn er kunstenaars die gewoon de gevestigde stromingen volgen, de versleten formules reproduceren die hun een comfortabele plaats garanderen in het pantheon van geprezen middelmatigheid. En dan is er Li Hongtao, dat schilderkundige fenomeen uit China dat onze westerse galerijen binnenstormt als een tyfoon van kleuren en rauwe energieën.

Geboren in 1946 in de havenstad Dalian, heeft deze autodidact, nooit opgeleid aan een kunstacademie, een carrière opgebouwd die elke institutionele logica tart. Cardioloog, ministerieel secretaris, operazanger, kok, elektricien… Li Hongtao heeft vele beroepen verzameld voordat zijn verterende passie voor schilderkunst zich opwierp als het centrale middelpunt van zijn bestaan ^[1]. Deze onwaarschijnlijke loopbaan verklaart misschien waarom zijn werken zich zo meesterlijk onttrekken aan gevestigde conventies.

Wat direct opvalt in het werk van Li Hongtao, is zijn unieke visie op de samensmelting van Oosterse traditie en Westers expressionisme. Het gaat niet om een oppervlakkige fusie, maar om een echte alchemistische transmutatie waarbij de principes van shanshui (traditionele Chinese landschapschilderkunst) en de getergde gebaren van het abstract expressionisme verweven zijn tot een nieuwe schildertaal. Li maakt geen olieverfschilderijen met Chinese technieken, noch Chinese schilderijen met Westerse materialen; hij genereert een geheel nieuwe visuele taal die deze simplistische categorieën overstijgt.

Het aanschouwen van een doek van Li Hongtao is jezelf onderdompelen in een kleurrijke maalstroom waar de kleuren lijken te leven. In 《蝶恋花》 (“Vlinder verliefd op bloemen”) verweven rood, geel en blauw zich in een kosmische dans, waarbij spannings- en harmoniegebieden ontstaan die minder een concrete tuin oproepen dan een emotionele kaart van de relatie tussen levende wezens. Zijn penseelstreken, soms delicaat als xieyi-kalligrafie, soms explosief als een oosterse Pollock, getuigen van een technische beheersing die ten dienste staat van een filosofische ambitie.

In zijn beste werken realiseert Li Hongtao een waar wonder: zijn schilderijen lijken niet geschilderd, maar voortgekomen uit een natuurlijk proces, alsof de pigmenten zich spontaan organiseerden volgens dezelfde principes die de wolkenformatie of de beweging van golven beheersen. Het werk doet vergeten dat het het product is van materie-arbeid en verschijnt als een directe afstraling van kosmische krachten.

De theorie van de vijf elementen (wuxing) uit de traditionele Chinese kosmologie doordringt Li’s werk diep. Wanneer hij blauw (water) en rood (vuur) naast elkaar zet, is dat niet alleen om hun visuele contrast, maar om een energetische balans te creëren gebaseerd op de principes van generatie en overheersing van de elementen. “Witte kleur voedt de longen, groene de lever, gele de milt, zwarte de nieren,” legt hij uit ^[2], waarmee hij onthult hoe zijn schilderpraktijk geworteld is in een geneeskundige en kosmologische opvatting van harmonie.

Deze therapeutische dimensie van zijn kunst is niet lichtvaardig te nemen. Laten we niet vergeten dat Li Hongtao ook traditioneel Chinees arts is. Zijn begrip van het menselijk lichaam als microkosmos die de principes van het universum weerspiegelt, informeert zijn artistieke praktijk direct. Hij schildert niet alleen om het oog te verleiden, maar om energiebalans te harmoniseren en verstoorde evenwichten te herstellen. Daarom worden zijn werken vaak “energie-schilderijen” (nengliang hua) genoemd ^[3], een term die hun veronderstelde capaciteit benadrukt om de psychische en fysieke toestand van de toeschouwer positief te beïnvloeden.

Deze benadering verklaart waarom zijn schilderijen, ondanks hun abstractie, een diepe verbinding behouden met natuurlijke ritmes. Ze zijn geen formalistische oefeningen los van de werkelijkheid, maar extensies van de levensadem die alles bezielt. Li Hongtao’s werk stelt de wereld niet voor, het neemt deel aan het voortdurend transformatieproces ervan.

Neem bijvoorbeeld zijn meesterwerk 《风暴追逐者》 (“De Stormjager”). Midden in een werveling van kleuren die een cycloon oproepen, is een klein rood puntje zichtbaar dat een mens vertegenwoordigt, geconfronteerd met de kolossale krachten van de natuur. Dit werk, beschouwd als de eerste abstracte schilderij die een aardse storm afbeeldt ^[4], tart onze verwachtingen. In plaats van een individu te tonen die door de elementen wordt vertrapt, presenteert Li ons een sereen wezen, bijna opgewekt in zijn confrontatie met de immensiteit. Het is geen weergave van wanhoop tegenover de natuurkrachten, maar een viering van menselijke veerkracht.

Deze optimistische visie, dit geloof in het vermogen van de mens om harmonie te vinden zelfs te midden van chaos, onderscheidt Li Hongtao fundamenteel van westerse abstract-expressionisten als Rothko of Pollock, die vaak door existentiële angst worden beheerst. Hoewel Li hun gebaren en penseel-energie deelt, blijft zijn onderliggende filosofie resoluut geworteld in een taoïstische wereldopvatting waarin tegenstellingen elkaar niet opheffen maar aanvullen.

Het zou echter te beperkt zijn om Li Hongtao uitsluitend te zien als een filosoof-schilder. Zijn technische beheersing is verbluffend. Zijn vermogen om gevarieerde texturen te creëren, van transparante glacis tot met het mes geëpileerde pasta’s, toont een diepgaande kennis van de materiële eigenschappen van olieverf. Li Hongtao heeft duidelijk de technische lessen van de grote Westerse meesters geïntegreerd en overstegen met een diep Chinese gevoeligheid.

Deze fundamentele hybriditeit plaatst Li Hongtao in een unieke positie op het schaakbord van de hedendaagse kunst. Te Chinees voor westerlingen, te westers voor traditionalisten, belichaamt hij perfect wat de theoreticus Homi Bhabha de “tussentijdse ruimte” noemt, die tussenliggende zone waar culturele identiteiten onderhandeld en opnieuw uitgevonden worden. Li is noch een Chinese schilder die Westerse technieken gebruikt, noch een westerse schilder geïnspireerd door Chinese esthetiek; hij is de schepper van een originele visuele taal die deze categorieën overstijgt.

Deze tussenpositie verklaart misschien waarom zijn werk internationale spectaculaire erkenning heeft gekregen, terwijl het relatief onbekend blijft in academische kringen. Tentoongesteld in het Louvre in 2011 ^[5], op het hoofdkantoor van de Verenigde Naties in New York in 2013 ^[6], in het Museum voor Moderne Geschiedenis van Rusland in 2014 ^[7] en in het Casalese Museum in Italië in 2015 ^[8], heeft Li Hongtao in 2000 de “Prijs Van Gogh” ontvangen tijdens de internationale tentoonstelling van oosterse kunst in Rotterdam ^[9]. De directeur van het Europese Internationale Kunstforum, Wolfgang Becker, noemde hem zelfs “de Van Gogh van de Chinese kusten” ^[10], een bijnaam die, hoewel simplistisch, de emotionele kracht van zijn kleurgebruik benadrukt.

Deze vergelijkingen met Van Gogh zijn niet toevallig. Net als de Nederlandse meester gebruikt Li Hongtao kleur als drager van pure emotie, voorbij zijn beschrijvende functie om een expressieve dimensie te bereiken. Waar Van Gogh echter vaak zijn psychische nood vertaalde, kanaliseert Li een positieve, levendige, bijna extatische energie. Zijn schilderijen stralen een kosmische vreugde uit die sterk contrasteert met de existentialistische worsteling die zo aanwezig is in de moderne westerse kunst.

Deze vreugde is niet naïef; ze vloeit voort uit een diepe filosofie die in de harmonie van tegenstellingen het fundament van het bestaan ziet. Wanneer hij complementaire kleuren naast elkaar zet, wanneer hij gebieden van dichtheid en lichtheid in evenwicht brengt, componeert Li Hongtao niet alleen visueel, maar zet hij het ballet van yin en yang in scène, die tegengestelde en complementaire krachten die het universum structureren volgens het traditionele Chinese denken.

Zijn serie 《爱与美二旋律》 (“Dubbele melodie van liefde en schoonheid”), specifiek gecreëerd voor het Museum voor hedendaagse geschiedenis van Rusland in 2014 ^[11], illustreert dit concept perfect. Elk schilderij functioneert als een visuele partituur waarin de kleuren, als noten, zich organiseren in harmonieën en tegenzetten. De muzikale invloed is duidelijk, laten we niet vergeten dat Li een operazanger was, maar het gaat niet om loutere synesthesie. Dieper verkennen deze werken de structurele overeenstemming tussen muzikale harmonie en kosmische harmonie, tussen geluidsritme en universele pulsatie.

Toch blijft Li Hongtao, ondanks dit internationale succes, een paradoxale, bijna ongrijpbare kunstenaar. Gevierd door instituten maar aan de rand van officiële bewegingen, geprezen door verzamelaars maar relatief weinig theoretisch benaderd door critici, neemt hij een outsiderpositie in binnen het artistieke establishment zelf. Deze marginale positie geeft hem een zeldzame creatieve vrijheid, waardoor hij zich kan ontwikkelen zonder zich te onderwerpen aan de dogma’s van artistieke modes.

Wat opvalt in het werk van Li Hongtao is die paradox om tegelijkertijd volledig geworteld te zijn in zijn oorspronkelijke cultuur en toch volledig universeel te zijn. Zijn schilderijen zijn vensters niet naar China of het Westen, maar naar de condities van het-zijn-in-de-wereld zelf. Deze productieve spanning tussen culturele specificiteit en universele resonantie vormt een van de belangrijkste krachten van zijn werk.

Het creatieve proces van Li Hongtao is bijzonder interessant. In tegenstelling tot het romantische beeld van de kunstenaar in creatieve trance, werkt Li met een bijna wetenschappelijke discipline. Elk schilderij wordt voorafgegaan door een periode van meditatie, gevolgd door schetsen waarin hij zijn compositie uitwerkt. Pas daarna begint hij aan de eigenlijke uitvoering, waarbij hij momenten van gebarenvolle vurigheid afwisselt met contemplatieve pauzes. Dit creatieritme weerspiegelt zijn taoïstische opvatting van de afwisseling tussen handelen (yang) en niet-handelen (yin).

Zijn creatieve proces lijkt gebaseerd op een intuïtief begrip van de dialectische kracht van contrasten. Li Hongtao begrijpt dat de juxtapositie van tegengestelde elementen een synthese produceert die deze afzonderlijke elementen overstijgt. Zijn composities zijn geen simpele samenstellingen van vormen maar krachtenvelden waar visuele spanningen een energie genereren die groter is dan de som der delen. Deze benadering verklaart de kinetische kracht die zijn werken uitstralen en de toeschouwer de indruk geven dat ze blijven evolueren, zelfs onder zijn vaste blik.

De schilderijen van Li Hongtao functioneren als autonome energiesystemen, bijna levende organismen die resoneren met hun omgeving. Deze intrinsieke vitaliteit onderscheidt zijn werken van de kille formele experimenten die vaak het hedendaags abstracte kunst domineren. Bij Li is abstractie geen toevluchtsoord tegen de wereld, maar een manier om dieper door te dringen tot haar dynamische essentie.

Deze vitaliteit is bijzonder duidelijk in zijn serie 《八方来潮》 (“Getijden van de acht richtingen”) ^[12], waarbij de draaibeweging van de kleuren doet denken aan oceaanstromingen. Geïnspireerd door de observaties van de kunstenaar tijdens zijn vele verblijven aan zee in Dalian, vertegenwoordigen deze werken niet zozeer het visuele aspect van de oceaan als wel haar dynamische kwaliteiten, haar ritme, haar vloeibaarheid, haar kracht. Li Hongtao slaagt erin niet het uiterlijk van het water te vangen, maar de essentie ervan.

Deze essentialistische benadering leidt ons terug naar het taoïstische begrip van xing er shang, „dat wat voorbij de vorm is”. Voor taoïstische filosofen overstijgt de uiteindelijke realiteit de materiële verschijningsvormen. Li Hongtao past dit principe toe in zijn artistieke praktijk en tracht niet het uiterlijke aspect van de dingen te representeren, maar hun innerlijk principe, hun qi of vitale energie. Zoals de titel van een van zijn belangrijke tentoonstellingen uitdrukt, “大象无形” (“Het grote beeld is vormloos”) ^[13], streeft hij ernaar het onzichtbare zichtbaar te maken.

Als kunstcriticus moet ik toegeven dat het werk van Li Hongtao mij aanvankelijk verward heeft. Gewend aan westerse interpretatiekaders, probeerde ik het eerst te analyseren aan de hand van formele compositie, stilistische invloeden en positionering binnen de kunstgeschiedenis. Maar deze traditionele benaderingen bleken ontoereikend tegenover een werk dat niet intellectueel ontcijferd wil worden, maar sensorisch ervaren moet worden.

Want bij Li Hongtao gaat het om ervaring. Zijn schilderijen zijn geen objecten om passief te aanschouwen, maar energetische velden waarmee je in resonantie kunt treden. Deze ervaringsdimensie verklaart waarom zijn werken zo’n krachtige impact hebben in de fysieke ruimte van een galerij, een impact die fotografische reproducties slechts kunnen suggereren. De textuur van zijn schilderijen, de subtiele variaties in glans en matheid, de effecten van transparantie en ondoorzichtigheid, al deze elementen dragen bij aan een totale zintuiglijke ervaring.

Deze meeslepende kwaliteit brengt zijn werk dichter bij de theorieën van relationele esthetiek ontwikkeld door Nicolas Bourriaud. Volgens hem is de meest betekenisvolle hedendaagse kunst die kunst die niet zozeer objecten creëert, maar intersubjectieve situaties, relationele ruimtes. De schilderijen van Li Hongtao dragen volledig bij aan deze relationele opvatting van kunst door hun vermogen om de sfeer van een ruimte te transformeren en de gemoedstoestand van de toeschouwer te veranderen.

Maar waar veel relationele westerse kunstenaars vooral opereren op sociaaleconomisch terrein, situeert Li Hongtao deze relatie in het energetische en kosmologische veld. Hij probeert niet zozeer onze sociale verhoudingen te transformeren, maar onze relatie met het kosmos te harmoniseren. Dit fundamentele verschil in oriëntatie weerspiegelt het voortbestaan van een specifiek Chinese wereldvisie, waarin de mens wordt gezien als een microkosmos die de principes van de makrokosmos weerspiegelt.

Deze kosmologische visie komt bijzonder helder tot uiting in zijn werken geïnspireerd op natuurlijke elementen. In 《江山绿映红》 (“Bergen en rivieren, groene en rode reflecties”), weerspiegelt het contrast tussen koude en warme tinten niet alleen een visueel tegenwicht, maar roept het de fundamentele complementariteit op van yin en yang, water en vuur, vrouwelijk en mannelijk. Deze symbolische dimensie verrijkt de interpretatie van het werk aanzienlijk zonder ooit in simplistische allegorie te vervallen.

De invloed van grote traditionele Chinese kalligrafen en schilders is voelbaar in de benadering van Li Hongtao. Net als zij beschouwt hij dat ware kunst ontstaat wanneer de techniek, perfect beheerst, onzichtbaar wordt zodat de pure expressie van de levensenergie kan spreken. De Chinese traditie leert ons dat zodra de beheersing bereikt is, de kunstenaar de techniek moet vergeten en met zijn hart moet schilderen. Li Hongtao lijkt deze oeroude wijsheid volledig te hebben geïntegreerd.

Deze transcendentie van techniek brengt ons terug bij de fundamentele vraag naar artistieke vrijheid. In een wereld van hedendaagse kunst die vaak wordt gedomineerd door conceptuele of politieke overwegingen, verdedigt Li Hongtao krachtig de autonomie van de esthetische ervaring. Zijn schilderijen zijn geen illustraties van vooropgezette ideeën, maar open verkenningen waarin de schilderkunst denkt via haar eigen middelen: kleur, vorm, textuur, gebaar.

Li Hongtao voelt zich diep betrokken bij de vraagstukken van zijn tijd, met name de relatie tussen mensheid en natuur in het tijdperk van de ecologische crisis. In een interview met het persbureau Xinhua in 2014 verklaarde hij: “goede schilderijen kunnen de liefde, schoonheid, deugd en goedheid van mensen naar voren brengen” ^[14]. Zijn abstracte landschappen, met hun fusie van natuurlijke elementen en hun viering van vitale krachten, kunnen worden gelezen als visuele meditatie over ons behoren tot een planetaire ecosysteem. Ze herinneren ons eraan dat we niet gescheiden zijn van de natuur, maar geïntegreerd in haar cycli en stromen.

Deze ecologische dimensie is vooral duidelijk in zijn serie 《欢腾的彩灵》 (“Vrolijke kleurrijke geesten”), waarin organische vormen lijken te pulseren met een bijna animistische vitaliteit. Deze werken roepen een wereld op waarin elk wezen, elk natuurverschijnsel wordt bewoond door een bewustzijn, een ziel. Deze animistische visie, diep geworteld in traditionele culturen, biedt een krachtig tegenwicht tegen het mechanistische materialisme dat heeft bijgedragen aan onze huidige milieucrisis.

Het pad van Li Hongtao belichaamt die zo waardevolle kwaliteit in de hedendaagse kunst: het vermogen om een authentiek persoonlijke visuele taal te creëren die de gevestigde categorieën overstijgt. Noch traditioneel noch avant-garde, noch oosters noch westers, noch figuratief noch abstract, of eigenlijk al die dingen tegelijk, hij bevindt zich in die tussengelegen ruimte waar ware creatie kan ontstaan.

Het werk van Li Hongtao nodigt ons uit om de dichotomieën die ons esthetisch denken structureren te heroverwegen. Is hij een Chinese schilder of een universele schilder? Een vernieuwende of een bewaarder van tradities? Een abstractiekunstenaar of een landschapsschilder? De schoonheid van zijn kunst ligt juist in zijn weigering van beperkende categorisaties. Zoals de Tao die door geen naam kan worden gedefinieerd, ontsnapt zijn schilderij aan etiketten om ons rechtstreeks te confronteren met de ervaring van het levende in zijn volheid.

Staande voor een schilderij van Li Hongtao, probeer het niet nuchter te analyseren, laat je in plaats daarvan overspoelen door zijn chromatische energie, door zijn ritmische pulsatie, door zijn vitale ademhaling. Want het is in deze directe ervaring, niet bemiddeld door concepten, dat de ware kracht van zijn kunst ligt. Een kracht die, voorbij culturele en historische verschillen, ons herinnert aan onze gemeenschappelijke verbondenheid met het grote kosmische ritme.

En als je nog steeds niet overtuigd bent, als je blijft vasthouden aan je starre categorieën en westers-gecentreerde vooroordelen, nou, blijf dan maar stug in je vruchteloze zekerheden steken. Ondertussen zal Li Hongtao blijven creëren werken die leven, vreugde en harmonie ademen, drie kwaliteiten waar onze wereld dringend behoefte aan heeft.

---

1. “Een rustige pen, een wijze eenling, indrukken van de heer Li Hongtao, veelzijdig kunstenaar in kalligrafie, schilderkunst en gravure”, gemeentelijk comité van Zhuhai van de Democratische Liga van China, 4 september 2018.
2. “Een goed schilderij kan liefde, schoonheid, deugd en goedheid bij mensen wekken, interview met de moderne abstracte kunstschilder Li Hongtao”, Xinhua persbureau, 8 september 2014.
3. “Li Hongtao | Wereldwijde critici noemen zijn werken ‘energie-schilderijen’; zijn werken wonnen de ‘Gouden Van Goghprijs’”, AiYi, 25 augustus 2017.
4. “Adviseur van de Nationale Kunsttijdschrift van China, kunstcriticus Chai Er-de”, geciteerd in “De beoordelingen van internationale beroemdheden over de schilderkunst van Li Hongtao”, lihongtaoart.com.
5. “Het Chinese ministerie van Cultuur ondersteunt voor het eerst de organisatie van een solotentoonstelling van Li Hongtao in het ‘Louvre in Frankrijk'”, China Art Network, 2011.
6. “Bevrijding van positieve energie door de artistieke fusie van Oost en West, de tentoonstelling ‘De vormloze afbeelding’ van Li Hongtao feestelijk geopend bij het hoofdkantoor van de Verenigde Naties”, Radio van de Verenigde Naties, 27 maart 2013.
7. “Het Centraal Museum van de Moderne Geschiedenis in Rusland organiseert de tentoonstelling De Chinese droom: harmonie van liefde en schoonheid, met werken van de hedendaagse abstracte kunstschilder Li Hongtao”, Afdeling Internationale Culturele Uitwisselingen van het Ministerie van Cultuur, september 2014.
8. “Het museum Casares in Treviso, Italië, organiseert een solotentoonstelling van Li Hongtao”, Chinese Vereniging voor Internationale Culturele Uitwisselingen, juli 2015.
9. “Het werk De zomer van stromend water van Li Hongtao wint de ‘Gouden Van Goghprijs’ op de internationale tentoonstelling van Oosterse kunst Nieuwe Europese Eeuw gehouden in Rotterdam, Nederland, met deelname van kunstenaars uit 11 landen van Oost en West”, Presentatie van de tentoonstelling van het Museum voor Schone Kunsten van Shenzhen, 2017.
10. “Vanuit een Europees perspectief belichaamt deze samengestelde kunst een diep begrip van de rijke Chinese schilder- en cultuurtraditie, terwijl het de expressieve kracht van de westerse kunst integreert. Deze artistieke synthese is doordrenkt met de vurige passie en levendige begeerte van de kunstenaar, Li Hongtao, de Van Gogh van de Chinese kust!”, Professor Wo Beck, voorzitter van het Internationaal Kunstforum in Europa en directeur van het Ludwig Museum in Duitsland, 2000.
11. “De serie van 28 werken De twee melodieën van liefde en schoonheid“, Presentatie van de collecties van het Centraal Museum van de Moderne Geschiedenis in Rusland, 2014.
12. „Contemporary meesterwerk van abstracte olieverfschilderkunst: werken van Li Hongtao (fotogalerij)”, Geïntegreerde persgroep van het China Food Journal, 07 september 2023.
13. “De olieverftentoonstelling van Li Hongtao De vormloze afbeelding geopend bij het hoofdkantoor van de Verenigde Naties”, VN Nieuws, maart 2013.
14. “Een goed schilderij kan liefde, schoonheid, deugd en goedheid bij mensen wekken”, interview afgenomen door de journalisten Cao Yan en Liu Yiran van het persbureau Xinhua, 07 september 2014.