Luister goed naar me, stelletje snobs, het is tijd om te spreken over Derek Fordjour (geboren in 1974), die kunstenaar die onzekerheid in poëzie verandert en krantenpapier in goud. Niet het goud van speculanten, maar dat van alchemisten, zij die begrijpen dat echte waarde ligt in transformatie. In zijn artistieke universum wordt elke materiaallaag een betekenislaag, elke scheur een openbaring, elke performance een meditatie over onze gemeenschappelijke conditie.
Fordjour is niet zomaar een schilder, hij is een architect van kwetsbaarheid, een choreograaf van onzekerheid. In zijn atelier in de Bronx dirigeert hij een visuele symfonie waar karton kostbaar wordt en krantenpapier een gevoelige huid wordt. Zijn techniek is zo complex als een fuga van Bach: hij brengt tot tien lagen materiaal aan op zijn doeken, waardoor een ruwe topografie ontstaat die de traditionele vlakheid van schilderkunst tart. The Financial Times, met zijn karakteristieke zalmroze tint, wordt zijn favoriete medium, een keuze die niet toevallig is. Deze krant, de bijbel van het wereldkapitalisme, wordt gerecycled, getransformeerd en gesubverteerd om het substraat te worden voor een reflectie over waarde, prestatie en precariteit.
Neem “SCORE” (2023), zijn laatste tentoonstelling in de Petzel Gallery. De titel zelf is een semantische partituur met meerdere betekenissen: punten scoren, de score bijhouden, muziek componeren, een oppervlak bewerken. Deze polysemie resoneert met Fordjours multidimensionale benadering. In deze tentoonstelling creëert hij een compleet artistiek ecosysteem waarin schilderkunst, beeldhouwkunst, installatie en performance elkaar beantwoorden en verrijken.
De installatie “Wunderkammer” is bijzonder onthullend voor zijn denken. Op twee niveaus stelt zij een subtiele maar bijtende institutionele kritiek tentoon. Op de bovenverdieping tonen luxueuze vitrines verfijnde sculpturen in een gedempte en gecontroleerde sfeer. In de kelder zetten performers moeizaam de mechanismen in werking die de diorama’s erboven tot leven brengen. Deze ruimtelijke scheiding doet denken aan de marxistische theorie van infrastructuur en bovenbouw, maar Fordjour heruitvindt het voor onze tijd van permanent spektakel.
In “CONfidence MAN” (2023) houdt een keurig geklede zwarte man kleurrijke ballonnen vast. Het werk speelt in op de ambiguïteit van het woord “confidence”: vertrouwen en oplichting verweven zich in een complexe dans. Het perfecte pak van het personage verwijst naar de “zoot suits” uit de jaren 1940, die zowel een stijlverklaring als een daad van culturele weerstand waren. Zijn ballonnen zijn het symbool van aspiratie of reddingsboeien? Deze dubbelzinnigheid roept de reflecties van Frantz Fanon op over de maskers die gekoloniseerden dragen, deze dagelijkse performances van overleving en weerstand.
Performance staat centraal in het werk van Fordjour, niet slechts als thema maar als existentiële conditie. In “Arena” (2023) creëert hij een cirkelvormige performance ruimte met een vloer van gestampte aarde en houten tribunes. Twee keer per dag voeren dansers, onder leiding van choreografe Sidra Bell, een bewegingspartituur uit die de spanningen tussen individuele kwetsbaarheid en collectieve kracht verkent. Dit werk resoneert met Antonin Artaud’s theorieën over het theater van wreedheid, waar performance een ritueel van transformatie wordt.
De muziek van Hannah Mayree, van het Black Banjo Reclamation Project, begeleidt deze performances en voegt een geluidssfeer toe die het werk verankert in een traditie van culturele weerstand. De banjo, een instrument van Afrikaanse oorsprong geannexeerd door de witte Amerikaanse cultuur, vindt hier zijn wortels terug terwijl het iets beslist eigentijds creëert. Dit is wat Stuart Hall een moment van culturele articulatie zou noemen, waar verleden en heden samenkomen om nieuwe betekenismogelijkheden te scheppen.
De atleten die zijn doeken bevolken zijn geen gewone bewegende figuren. In “Swimming Lessons” (2023) verandert Fordjour een scène van zwemlessen in een meditatie over overdracht en overleving. Water, een ambivalent element van gevaar en bevrijding, wordt een medium van transformatie. Dit werk gaat in dialoog met de theorieën van Gaston Bachelard over de materiële verbeelding van water, terwijl het ook verwijst naar de ingewikkelde geschiedenis van de toegang tot openbare zwembaden in het gesegregeerde Amerika.
Zijn serie over zwarte jockeys is bijzonder krachtig in de manier waarop het geschiedenis en hedendaagse allegorie verweeft. Deze werken herinneren aan de gouden eeuw van Afro-Amerikaanse jockeys aan het eind van de 19e eeuw, gevolgd door hun systematische uitsluiting van Amerikaanse hippodromen. In “The Second Factor of Production” (2021) zijn de jockeys gevangen in een voortdurende beweging, hun silhouetten vermenigvuldigen zich zoals in een chronofotografie van Étienne-Jules Marey. Deze ritmische herhaling roept het deleuziaanse concept van verschil en herhaling op, waarbij elke iteratie een subtiele maar betekenisvolle variatie brengt.
Het creatieve proces van Fordjour is zelf een performance van gecontroleerde kwetsbaarheid. Elke laag die hij toevoegt dreigt hetgeen eronder ligt te verstikken. Elke incisie die hij maakt bedreigt de integriteit van het oppervlak. Deze spanning tussen opbouw en afbraak doet denken aan het Japanse concept kintsugi, waarbij de scheuren van een object met goud worden benadrukt in plaats van verborgen. Bij Fordjour worden de scheuren en schrammen van het oppervlak onthullingen, ingangen naar diepere waarheden.
In “Chorus of Maternal Grief” (2020) behandelt hij het collectieve rouwproces via een serie portretten van rouwende moeders, van Mamie Till-Mobley tot Tamika Palmer. Dit werk echoot de klaagzangen van de Griekse tragedie, vrouwen wier publieke klaagzangen een stem gaven aan collectief verdriet. Maar Fordjour gaat verder: hij transformeert deze figuren van pijn in iconen van verzet en waardigheid.
De kleurpaletten van Fordjour vibreren met een bijna hallucinatoire intensiteit en creëren onverwachte harmonieën die de traditionele kleurconventies tarten. In “Sonic Boom” (2023), zijn monumentale fresco voor het MOCA in Los Angeles, exploderen de kleuren als een visuele fanfare, en veranderen ze de gevel van het museum in een viering van de traditie van harmonieorkesten van historisch zwarte universiteiten.
Zijn benadering van ruimte is even innovatief. In “SHELTER” (2020), zijn installatie in het Contemporary Art Museum van Saint-Louis, creëerde hij een meeslepende omgeving van golvende plaat en aangestampte aarde, waarbij het geluid van regen werd gesimuleerd door een ingenieus mechanisch systeem. Dit werk veranderde de steriele museumruimte in een plek van gecontroleerde kwetsbaarheid, waar bezoekers fysiek moesten omgaan met de instabiliteit van het terrein.
De pedagogische dimensie van zijn werk mag niet over het hoofd worden gezien. Als docent aan de Yale School of Art en voormalig houder van de Alex Katz-leerstoel aan Cooper Union begrijpt Fordjour het belang van overdracht. Zijn recente project, Contemporary Arts Memphis, is gericht op het creëren van kansen voor jonge kunstenaars uit kansarme gemeenschappen. Dit initiatief weerklinkt de overwegingen van Joseph Beuys over de sociale rol van de kunstenaar en kunst als kracht voor sociale transformatie.
Fordjour’s werk met marionetten, met name in “Fly Away” (2020), voegt een andere dimensie toe aan zijn verkenning van performance en controle. In samenwerking met poppenspeler Nick Lehane creëert hij voorstellingen die vragen stellen over machtsdynamieken en autonomie. Deze performances doen denken aan de theorieën van Heinrich von Kleist over het poppentheater, waar de gratie paradoxaal wordt geboren uit het loslaten van bewuste controle.
Zijn recente tentoonstelling “Magic, Mystery & Legerdemain” (2022) in de David Kordansky Gallery zet deze reflectie over illusie en macht voort. Geïnspireerd door de geschiedenis van Afro-Amerikaanse zwarte goochelaars zoals Black Herman, onderzoekt Fordjour magie als metafoor voor sociale privileges: wie heeft het recht om publiekelijk te misleiden? Wie kan het ongeloof van zijn publiek opschorten? Deze vragen resoneren met de analyses van W.E.B. Du Bois over het “dubbele bewustzijn” van Afro-Amerikanen.
In zijn recentste installaties gaat Fordjour nog verder in het verkennen van de grenzen tussen realiteit en illusie. “Score” integreert liveoptredens die de grenzen tussen toeschouwer en deelnemer vervagen. Deze aanpak doet denken aan de experimenten van het Bauhaus, waar kunst, performance en architectuur samensmolten om totale ervaringen te creëren. Maar waar het Bauhaus streefde naar modernistische utopie, omarmt Fordjour de complexiteit en onzekerheid van onze tijd.
Het werk van Fordjour nodigt ons uit om onze relatie tot kwetsbaarheid fundamenteel te herdenken. In een wereld geobsedeerd door schijn van kracht en controle, herinnert hij ons eraan dat onze menselijkheid juist ligt in ons vermogen om onze gemeenschappelijke broosheid te erkennen en te omarmen. Zoals Édouard Glissant schreef, verloopt onze relatie tot de wereld via de acceptatie van onze eigen ondoorzichtigheid, onze eigen schaduw- en onzekerheidszones.
Door bescheiden materialen te transformeren in verblindend complexe werken, door precaire situaties te choreograferen tot een dans van verzet en viering, creëert Fordjour een kunst die zowel diep persoonlijk als universeel resoneert. Zijn werken zijn geen ramen naar een ideale wereld, maar spiegels die ons eigen beeld terugkaatsen, met al zijn barsten en schoonheden. Zijn werk herinnert ons eraan dat gedeelde kwetsbaarheid onze grootste kracht kan zijn.
