Luister goed naar me, stelletje snobs. Er gebeurt iets in de wereld van de hedendaagse kunst, en jullie zijn waarschijnlijk te druk bezig met het bewonderen van je reflecties in je champagneglazen tijdens vernissages om het op te merken. Edgar Plans, deze Spaanse kunstenaar geboren in 1977 in Madrid, verovert de Aziatische kunstmarkt met zijn “Dierlijke Helden” met enorme ogen, terwijl jullie doorgaan met debatteren over de relevantie van de laatste saaie conceptuele installatie die niemand echt begrijpt.
Zijn kleine muizenkopfiguurtjes, met hun maskers en superheldencapes, overmeesteren de galerijen van Hongkong, Sjanghai en Seoel. En als je denkt dat het slechts een voorbijgaande commerciële hype is, een eenvoudige “kawaii”-golf om Aziatische verzamelaars te plezieren die behoefte hebben aan betaalbare Yoshitomo Nara, vergis je dan niet. Plans heeft een ware wereld gecreëerd, een wereld bevolkt door helden die waarden dragen die onze hedendaagse maatschappij lijkt te zijn vergeten: solidariteit, respect, milieubescherming. Maar laat je niet misleiden: achter deze schijnbare kinderlijke eenvoud schuilt een artistieke benadering diepgeworteld in de schildertraditie en de filosofie.
Als je de werken van Plans aandachtig bekijkt, kun je niet anders dan denken aan het concept van heterotopie ontwikkeld door Michel Foucault. Deze “andere ruimtes” die Foucault beschrijft als “soorten werkelijk gerealiseerde utopieën” [1] vinden een bijzondere resonantie in de doeken van de Spaanse kunstenaar. De werelden die Plans creëert zijn geen eenvoudige kleurrijke fantasieën, maar tegen-ruimtes waar machtsverhoudingen worden heronderhandeld, waar hiërarchieën worden omvergeworpen. Zijn gemaskerde helden, met hun grote onschuldige ogen, zijn niet alleen schattig, ze zijn revolutionair in hun vermogen onze wereldperceptie uit te dagen.
Foucault schreef dat “heterotopie de macht heeft om op één echte plaats meerdere ruimtes, meerdere locaties die op zichzelf incompatibel zijn, naast elkaar te plaatsen” [2]. Is dat niet precies wat Plans doet wanneer hij stedelijke graffiti mengt met kinderachtige figuren, wanneer hij milieuboodschappen juxtaposeert met een esthetiek die dicht bij stripverhalen ligt? In “Glaciación” (2023), een recent werk tentoongesteld bij Tang Contemporary Art in Hong Kong, plaatst Plans zijn helden op een bevroren landschap waar ze menselijke figuren opgraven die onder de sneeuw begraven liggen, naast een roos beschermd in een bel met de inscriptie “IN MEMORY”. Het is een bevroren heterotopie, een ruimte waar verleden en toekomst naast elkaar bestaan, waar milieucatastrofe en de hoop op een wedergeboorte samenkomen.
En terwijl sommige gerenommeerde kunstcritici plechtig hun hoofd knikken voor monochrome doeken en doen alsof ze er een afgrondelijke diepte in zien, bouwt Plans een visuele taal die voor iedereen toegankelijk is, zonder de complexiteit van de boodschap op te offeren. Zijn techniek, een mengeling van acryl, houtskool, kleurpotloden op doek, golfkarton of papier, sluit aan bij een artistieke traditie van Basquiat tot Dubuffet, via Keith Haring.
De invloed van theater op het werk van Plans is net zo duidelijk als door de meeste critici genegeerd. Zijn composities lijken vaak op theatervoorstellingen, waarin zijn personages rollen spelen in een visueel drama waarvan de toeschouwer een actieve getuige wordt. Shakespeare, de meester van het regisseren van menselijke conflicten, zou deze kleine helden die worstelen met de grote vragen van onze tijd niet hebben afgekeurd. Bovendien stelt de tentoonstelling “Heart of Fearlessness” bij Tang Contemporary Art expliciet deze parallel, waarbij de curatoren beweren dat “Edgar Plans’ ‘Little Heroes’ associaties oproepen met Shakespeare en Stan Lee” [3]. Net als de Shakespeariaanse personages worden Plans’ helden vaak geconfronteerd met morele dilemma’s, moeilijke keuzes die de complexiteit van de menselijke conditie onthullen.
In “Game Over, Insert New Planet” (2023) zet Plans een ecologisch drama in scène waarin zijn helden, verzameld in het donker, rouwen om een verwoeste Aarde. Dit werk functioneert als een hedendaagse Shakespeariaanse tragedie, waarin menselijke hoogmoed leidt tot de catastrofe. Maar in tegenstelling tot Shakespeare voegt Plans een interactieve dimensie toe, waarbij de toeschouwer wordt uitgenodigd na te denken over zijn eigen rol in dit planetaire drama. De inscriptie “INSERT NEW PLANET” in de linker bovenhoek van het doek, die het “Game Over” scherm van een videospel imiteert, is een directe oproep aan onze collectieve verantwoordelijkheid.
Theater, de kunst bij uitstek van het weergeven, stelt ons in staat de wereld anders te zien, ons bewust te worden van onze eigen rol in de samenleving. Zoals dramaturg August Strindberg schreef: “het theater is gemaakt om als plaats te dienen waar het publiek zijn eigen ondeugden gerepresenteerd kan zien” [4]. Plans gebruikt zijn doeken als scènes waarop onze eigen tegenstrijdigheden, onze eigen mislukkingen, maar ook onze hoop worden gespeeld. Zijn gemaskerde personages zijn als acteurs die ons ons eigen beeld terugwerpen, vervormd, vereenvoudigd, maar des te krachtiger.
Laten we “Invasion of the body snatchers” (2024) nemen, waar Plans vrachtwagens afbeeldt die voorwerpen in menselijke vorm vervoeren, met de inscripties “POLITICS” en “INFLUENCER”. Dit werk is een echte satirische enscenering van onze hedendaagse samenleving, een absurde theater waarin politici en influencers worden gereduceerd tot koopwaar, consumptiegoederen. De automaat die “FAKE FACES” aanbiedt bovenaan het doek roept de maskers van het oude theater op, en benadrukt hoe hedendaagse publieke figuren vaak de waarheid verbergen achter meerdere persona’s.
De theatrale dimensie van het werk van Plans komt ook tot uiting in zijn eerbetonende serie aan de Franse literatuur, tentoongesteld in de galerij Almine Rech in Parijs in 2021. In deze doeken transformeert de kunstenaar de grote Franse schrijvers tot superhelden: “Alexandre Dumas kijkt naar zijn pen alsof het een spiegel is, Baudelaire houdt een rode bloem voor zijn ogen, en Perrault geeft het glazen muiltje van Assepoester aan een bewonderende Gelaarsde Kat die hoge sneakers draagt” [5]. Deze literaire ensceneringen zijn als korte scènes waarin culturele iconen worden heruitgevonden, gehumaniseerd, toegankelijk gemaakt voor een hedendaags publiek.
De wereld die Plans creëert is een theater waar het drama van onze tijd wordt gespeeld, waarbij de gemaskerde personages ons in staat stellen onze eigen realiteit helderder te zien. Zoals Shakespeare schreef in “Zoals het jullie bevalt”: “De hele wereld is een theater, en mannen en vrouwen zijn slechts spelers” [6]. Plans lijkt deze fundamentele waarheid begrepen te hebben en heeft deze omgezet in een unieke esthetiek, tegelijk toegankelijk en diepgaand.
Je denkt misschien dat ik de belangrijkheid van deze Spaanse kunstenaar en zijn personages met uitpuilende ogen overschat. Maar overweeg even de context waarin zijn werk ontstaat: een tijdperk gekenmerkt door sociale isolatie, ecologische angst, wantrouwen in instellingen. In dit sombere landschap biedt Plans geen gemakkelijke ontsnapping, maar een visuele taal die ons in staat stelt deze moeilijke kwesties met een frisse blik te benaderen.
Zijn commercieel succes, met name in Azië, zou geen reden voor intellectuele minachting moeten zijn, maar eerder een onderwerp voor sociologisch onderzoek. Zoals Chen Odile, verantwoordelijk voor internationale kunst bij Ravenel, benadrukt: “deze kopers zijn diep beïnvloed door de Japanse animecultuur, en de humoristische en schattige stijl van Edgar Plans sluit perfect aan bij hun voorkeuren” [7]. Meer dan de helft van de verzamelaars van Plans is geboren na 1980, wat getuigt van een generatieverandering in smaak en verzamelpraktijken.
De kunstenaar zelf verklaarde in een interview met Pablo G. Villazan: “Mijn werken proberen altijd goede waarden aan mensen bij te brengen. Ik bekritiseer menselijke acties tegen het milieu en sociale ongelijkheden, ik wil dat mensen gelijk zijn. Leef je leven en probeer je dromen waar te maken” [8]. Deze benadering lijkt misschien naïef, maar is het niet juist deze sinceriteit die vaak ontbreekt in de hedendaagse kunst, die te zeer bezig is met haar eigen intellectuele status?
Het werk van Plans herinnert ons eraan dat kunst zowel toegankelijk als betekenisvol kan zijn, dat het een breed publiek kan raken zonder diepgang op te offeren. Zijn personages met grote ogen zijn niet louter decoratieve figuren, maar dragers van essentiële vraagstukken over onze relatie tot het milieu, nieuwe technologieën, en de consumptiemaatschappij.
Wat de werken van Plans zo interessant maakt, is zijn vermogen om een coherent universum te creëren waar kindertijd en sociale kritiek naast elkaar bestaan, waar formele eenvoud en thematische complexiteit elkaar versterken. Zijn “Animal Heroes” zijn niet alleen schattige personages, maar toegangspoorten tot een reflectie op onze gedeelde menselijkheid, op de waarden die we dreigen te verliezen in onze meedogenloze race naar technologische vooruitgang en grenzeloze consumptie.
Dus, stelletje snobs, het is misschien tijd om van je intellectuele voetstukken af te komen en aandacht te schenken aan deze Spaanse artiest die, met zijn personages met enorme ogen, ons wellicht kan helpen om de wereld om ons heen duidelijker te zien. Edgar Plans is niet zomaar een commercieel fenomeen, maar een artiest die begrepen heeft dat kunst zowel populair als diepgaand kan zijn, toegankelijk en betekenisvol. En als jullie het daar niet mee eens zijn, blijf dan vooral je lauwe champagne nippen voor doeken die niemand echt begrijpt, terwijl de rest van de wereld zich verwondert over de “Animal Heroes” en hun boodschap van hoop in een steeds onttoverder wordende wereld.
- Foucault, Michel. “Andere ruimtes” (lezing aan de Cercle d’études architecturales, 14 maart 1967), in Architecture, Mouvement, Continuité, nr.5, oktober 1984.
- Idem.
- Tang Contemporary Art. “Edgar Plans: Heart of Fearlessness”, tentoonstelling in Hongkong, 2024.
- Strindberg, August. “Voorwoord bij Mademoiselle Julie”, 1888, in Théâtre complet, deel II, L’Arche, 1982.
- Barachon, Charles. “Edgar Plans: Once Upon a Time the French Literature”, tentoonstellingstekst, Almine Rech Gallery, Parijs, 2021.
- Shakespeare, William. “Zoals het u behaagt”, Act II, scène 7, 1599, vertaling van François Guizot.
- Lawson-Tancred, Jo. “Hoe de Spaanse kunstenaar Edgar Plans een wereld vol schattige karakters bouwde en inspeelde op een onverzadigbare markt voor schattigheid”, Artnet News, 28 maart 2023.
- Villazan, Pablo G. “Snelle vragen met Edgar Plans”, League OTO, 22 mei 2020.
