Luister goed naar me, stelletje snobs. Elizabeth Peyton (geboren in 1965) belichaamt alles wat ik liefheb en haat aan hedendaagse kunst, en dat is juist waarom ze onze aandacht verdient. Deze Amerikaanse kunstenares geeft ons met haar portretten, die zowel kostbaar als nonchalant zijn, een wereldvisie die even fascinerend als irritant is, even briljant als oppervlakkig.
Laten we beginnen met wat meteen opvalt: haar schildertechniek. Die vloeiende penseelstreken, die gladde, glasachtige oppervlakken, bereikt door lagen gesso zorgvuldig te schuren tot een bijna spiegelgladde afwerking ontstaat, creëert een onmiddellijk herkenbare visuele signatuur. Het is alsof Peyton met vloeibare honing schildert, waardoor haar onderwerpen een etherische uitstraling krijgen die balanceert tussen melancholie en glamour. Maar laat je niet misleiden: deze schijnbare technische eenvoud verbergt een verfijnde beheersing van het medium.
Wat mij bijzonder aanspreekt, is haar manier om de blik te behandelen in haar portretten. Haar onderwerpen, of het nu Kurt Cobain, Frida Kahlo of een goede vriend is, wenden systematisch hun ogen af van de toeschouwer. Deze bewuste afstand roept het Heideggiaanse concept “terugtrekking” (Entzug) op, waarbij de essentie van het zijn paradoxaal wordt onthuld in het zich onttrekken. Juist in dit spel van afwezigheid-aanwezigheid blinkt Peyton uit, en maakt ze van haar portretten visuele overwegingen over de vluchtige aard van hedendaagse identiteit.
Laten we haar obsessie voor jeugd en schoonheid bekijken. Haar onderwerpen zijn bevroren in een staat van eeuwige gratie, als vlinders die in een vitrine zijn gespeld. Deze fixatie lijkt misschien oppervlakkig, en dat is ze waarschijnlijk gedeeltelijk, maar onthult ook een diepgaande angst voor vergankelijkheid. Walter Benjamin sprak van de aura als “de verschijning van een afstand, hoe dichtbij het wat die oproept ook mag zijn. Met het spoor grijpen wij het ding; met de aura grijpt het ding ons“. Peytons portretten belichamen deze spanning perfect: ze vangen het exacte moment waarop de jeugd begint te verwelken, de roem begint te vervagen en de schoonheid begint te vervliegen.
Haar keuze van onderwerpen, rocksterren, kunstenaars, intieme vrienden, vormt een persoonlijke pantheon dat de smaak weerspiegelt van een bepaalde culturele elite uit New York in de jaren ’90. Het is zowel haar kracht als haar beperking. Peyton creëert wat Roland Barthes een hedendaagse “mythologie” noemde, en transformeert populaire figuren in tijdloze iconen. Maar in tegenstelling tot Andy Warhol, die mechanische herhaling gebruikte om zijn onderwerpen van hun substantie te ontdoen, doordrenkt Peyton de hare met een verontrustende, bijna voyeuristische intimiteit.
Peytons kleurpalet, die diepe blauwen, delicate rozen, smaragdgroenen, schept een sfeer die doet denken aan de Italiaanse primitieven, terwijl ze toch beslist hedendaags blijft. Het is alsof ze schildert onder invloed van een Instagram-filter voordat dit zelfs bestond. Deze benadering van kleur doet denken aan Goethes theorieën over kleurwaarneming: elke tint wordt een drager van pure emotie.
Haar behandeling van de schilderachtige ruimte is even fascinerend. De achtergronden, vaak abstract of slechts vaag geschetst, scheppen een spanning met de minutieuze weergave van de gezichten. Deze ruimtelijke dichotomie roept het deleuziaanse concept van het “plan van immanentie” op, waar figuur en achtergrond samensmelten in dezelfde schilderkundige realiteit. Peyton’s portretten zijn niet zozeer representaties als manifestaties van een bepaalde manier van in de wereld zijn.
Wat mij het meest opvalt, is haar vermogen om banale fotos te transformeren in schilderijen die hun bron overstijgen. Wetende dat mechanische reproductie de aura van een kunstwerk kan verminderen, keert Peyton dit proces om: zij neemt media-afbeeldingen die vermenigvuldigd zijn en geeft ze opnieuw een unieke aura door haar schilderachtige gevoeligheid.
Maar laten we eerlijk zijn: er is iets diep irritants in haar werk. Deze eindeloze fascinatie voor jeugdige schoonheid, deze verromantisering van de popcultuur, deze obsessie voor een bepaalde vorm van culturele elitisme, dat alles zou gemakkelijk kunnen omslaan in pretentie. En toch is het precies die spanning tussen oppervlakkigheid en diepgang die haar werk zo relevant maakt voor onze tijd.
Haar praktijk roept vragen op over de aard van het hedendaagse portret. In het tijdperk van selfies en digitale filters, wat betekent het om een gezicht te schilderen? Peyton toont ons dat het portret nog steeds een handeling van openbaring kan zijn, zelfs, of misschien juist, wanneer het speelt met de codes van de populaire cultuur en mediarepresentatie.
Peyton verandert banaliteit in transcendentaliteit. Haar portretten zijn niet zozeer weergaven van personen als manifestaties van een bepaalde tijdgeest, waarin beroemdheid, intimiteit en identiteit op onlosmakelijke wijze met elkaar verweven zijn. Haar werk is zowel een spiegel van onze collectieve fascinatie voor jeugd en schoonheid, als een subtiele meditatie over de vergankelijke aard van deze idealen.
En voor iedereen die denkt dat hedendaagse kunst per se conceptueel of politiek geëngageerd moet zijn, zeg ik: kijk nog eens goed. In een wereld die overspoeld wordt door beelden, ligt de ware radicaliteit misschien in het vermogen om het vertrouwde te transformeren in iets vreemd moois en verontrustends. Elizabeth Peyton slaagt daarin met een verontrustende gratie, ook al irriteert het ons soms. En juist daarom verdient ze onze kritische aandacht.
