Luister goed naar me, stelletje snobs: deze jonge Thai die de muren van New York bedekt met zijn zwarte gaten voordat hij triomfantelijk terugkeert naar Bangkok verdient dat we even stoppen met lachen. Kantapon Metheekul, die signeert als Gongkan, lijkt op niets van wat je normaal in je steriele galerieën ziet. Zijn werk ruikt naar zweet, nostalgie en die vorm van stille woede die opkomt wanneer je vastzit tussen twee werelden zonder te kunnen kiezen.
Geboren in 1989 in Bangkok, heeft Gongkan het klassieke parcours van de goede leerling gevolgd die eindigt in de reclame, die langzame dood van de creatieve ziel. Maar in tegenstelling tot velen die daar blijven hangen, had hij de moed om alles achter zich te laten voor New York, die stad die dromers in dozijn vermalen. Drie jaar vechten, zijn stickers in de metro plakken, zwarte portalen op muren schilderen, voordat hij besefte dat het echte gevecht ergens anders werd gevoerd. Terug in Bangkok bracht hij geen glimmend Amerikaans diploma mee, maar iets veel waardevollers: een visie.
De erfenis van Dali of de schoonheid van angst
Wanneer Gongkan zegt: “Ik ben geïnspireerd door Salvador Dali, door zijn gebruik van intense kleuren om een gevoel van pensieve introspectie op te roepen; surrealistische en stille momenten in de tijd die zowel mooi zijn om naar te kijken als geladen met verborgen angsten”, citeert hij niet zomaar een gemakkelijke invloed [1]. Hij legt een verwantschap bloot die het waard is om bij stil te staan, want ze onthult de diepe mechanismen van zijn eigen schildertaal.
Salvador Dali, die flamboyante Catalaan geboren in 1904, bouwde zijn werk op een vergelijkbare spanning tussen verleidelijke oppervlakte en verontrustende diepte. De Spaanse meester ontwikkelde zijn beroemde paranoïde-kritische methode om uit zijn onderbewustzijn te putten, waarbij hij “handgeschilderde droomfoto’s” creëerde waarin realistische objecten irrationeel naast elkaar werden geplaatst [2]. Gongkan volgt dit pad, maar brengt het terug tot de essentie: menselijke figuren, graduele luchten en die obsessieve zwarte gaten die als portalen dienen.
De kleurpaletten van beide kunstenaars onthullen een verontrustende verwantschap. Dali gebruikte beige en blauw om surrealistische contrasten te creëren, dode maar boeiende woestijnlandschappen. Bij Gongkan vinden we diezelfde overgangen terug die van donkerblauw naar lichtgroen gaan, van diep violet naar roze en dan pastelgeel. Deze techniek van de airbrush gecombineerd met penseelstreken creëert een dimensie die doet denken aan de Spaanse luchten van Dali, die uitgestrektheden die zowel oneindig als claustrofobisch lijken.
Maar waar Dali de tijd schildert die smelt, schildert Gongkan de onmogelijke verplaatsing. Zijn personages wachten niet tot de zachte klokken hen vertellen dat het te laat is, ze springen in het niets. De zwarte gaten van Gongkan functioneren als de zachte klokken van Dali: symbolen van vloeibaarheid in een wereld die stijfheid pretendeert. Behalve dat de Catalaan de aard van tijd bevraagt, bevraagt de Thai de aard van ruimte, territorium, behoren.
Deze esthetische afstamming verbergt een fundamenteel verschil in intentie. Dali probeerde zijn persoonlijke onderbewustzijn, zijn erotische obsessies, zijn intieme angsten te visualiseren. Gongkan daarentegen schildert voor allen die zich gevangen, gediscrimineerd of vastgezet voelen in een lichaam of maatschappij die niet bij hen past. Zijn personages zonder glimlach, deze vlakke en grafische figuren die tevoorschijn komen of verdwijnen in poorten, belichamen een collectieve angst. De kunstenaar zegt het zelf: “Le Teleport Art komt voort uit mijn depressie, mijn persoonlijke ervaringen en maatschappelijke problemen rond onderwerpen zoals genderongelijkheid en mensenrechten.”
Gongkans surrealisme is niet dat van het gratis spel of de esthetische schok. Het is een surrealisme van overleving, waarbij het fantastische de enige mogelijke uitweg wordt tegenover een onacceptabele realiteit. Zijn waterbassins, die in zijn recente werk geleidelijk zwarte gaten vervangen, functioneren als vervormde spiegels, reflecterende oppervlakken die nooit tonen wat men erin zou willen zien. “Wat je ziet is slechts het topje van de ijsberg,” waarschuwt hij. Onder het kalmerende oppervlak van zijn pastelkleurige tinten verbergen zich armoede, corruptie en discriminatie tegen de LGBTQ-gemeenschap.
Het gewicht van de Garudhammas
Als Gongkan serieus aandacht verdient, is het ook vanwege zijn capaciteit om sociale kritiek in beeld om te zetten zonder in platte didactiek te vervallen. Zijn werk Gender Equality And Righteousness valt frontaal een van de hardnekkigste hypocrisieën binnen het boeddhisme aan: de structurele ongelijkheid tussen monniken en nonnen.
Het theravada-boeddhisme, de dominante religie in Thailand, legt aan de bhikkhuni’s (nonnen) regels op die “garudhammas” worden genoemd, letterlijk “zware regels”, die hen in een voortdurende inferieure positie plaatsen ten opzichte van de monniken [3]. De eerste van deze regels bepaalt dat een non die honderd jaar geleden is gewijd, moet opstaan en met respect een monnik moet groeten die op diezelfde dag is gewijd. Deze acht regels, waarvan de authenticiteit wordt betwist door vele onderzoekers die ze zien als later toegevoegde aanvullingen op het originele canon, hebben eeuwenlang gediend om de wijding van vrouwen in Azië te ontmoedigen.
Gongkan legt zijn aanpak uit: “Dit werk bekritiseert de genderongelijkheid die te vinden is in de basisprincipes van het boeddhisme en andere religies. Gelijkheid en rechtvaardigheid zijn vitale onderdelen van fundamentele mensenrechten, en toch worden ze in veel religieuze ideologieën helaas niet uitgebreid tot vrouwen. Dit werk toont hoe vrouwen geacht worden puur te zijn maar nooit de hogere boeddhistische rijken zullen bereiken vanwege hun geslacht.”
Het aanvallen van het boeddhisme in Thailand is als spugen op de vlag tijdens een nationale parade. Maar Gongkan doet niet aan makkelijke provocatie. Hij schildert, met zijn zachte kleuren en zuivere vormen, tegenstrijdigheden die niemand wil zien. Het beeld van Boeddha verschijnt in zijn werk niet als een onaantastbare icoon, maar als de stille getuige van een systeem dat zijn eigen gelijkheidsprincipes heeft verraden.
De boeddhistische theorie van de “vijf hindernissen” stelt dat een vrouw eerst als man moet herboren worden om adequaat het Achtvoudige Pad te kunnen vervolgen en de perfecte boeddhaschap te bereiken [4]. Deze doctrine, eeuwenlang onderwezen, creëert een ontologische minderwaardigheid van de vrouw. Gongkan filosofeert niet over deze kwesties, hij schildert ze. Zijn waterbassins worden metaforen voor deze beperkte diepte van menselijke perceptie, waar wat men op het oppervlak ziet nooit de structurele onrechtvaardigheden weerspiegelt die onder liggen.
Wat zijn benadering bijzonder effectief maakt, is dat hij het manicheïsme weigert. Zijn beelden schreeuwen niet, ze fluisteren. Zijn personages protesteren niet, ze verdwijnen of verschijnen. Deze strategie van visuele stilte dwingt de kijker om de leegtes op te vullen, om de afwezigheid van een glimlach te bevragen, om zich af te vragen waar precies die poorten naartoe leiden die vrijheid beloven.
De kunstenaar verankert zijn kritiek in een geleefde ervaring. Afkomstig uit de Teochew-gemeenschap, een Chinese etnische groep gevestigd in Thailand, kent hij intiem de spanningen tussen culturen, de tegenstrijdige verwachtingen, het gewicht van tradities. Zijn recente werken bevatten Chinese motieven, die blauw-witte porseleinen kommen die badkuipen worden voor zijn personages, waardoor er visuele botsingen ontstaan tussen culturele erfenissen.
Zijn serie Introspection gaat nog een stap verder in deze aanpak, door de individuele psychologie te verkennen als een spiegel van sociale disfuncties. In een tijdperk waarin geestelijke gezondheidsproblemen explosief toenemen maar taboe blijven, durft Gongkan woede, wrok, angst en achterdocht te tonen. Hij stelt zijn eigen kwetsbaarheid bloot, die donkerste kant van zijn geest, terwijl hij een ruimte van reflectie voor de kijker creëert. Zijn interactieve digitale installaties en psychologische onderzoeken die de tentoonstellingen begeleiden, veranderen de galerij in een laboratorium van collectieve introspectie.
De tentoonstelling Asynchronous Affinities in 2025 in Hongkong vat deze benadering samen: het idee van “goede persoon, slecht moment” toegepast niet alleen op interpersoonlijke relaties maar ook op de relaties met plaatsen, culturen en maatschappijen. Gongkan beeldt zichzelf af naast figuren van verschillende geslachten en rassen, waardoor een narratief gevoel ontstaat zonder ooit genoeg informatie te geven om het verhaal compleet te maken. Deze techniek laat de kijker achter in een staat van productieve onzekerheid, precies waar kritisch denken begint.
De kunst van verticale verplaatsing
Dus daar heb je het. Kantapon Metheekul is noch de nieuwe Dali noch de Aziatische Banksy, en gelukkig maar. Hij bouwt iets anders: een visuele taal die spreekt over innerlijke migratie, sociale claustrofobie, onmogelijke vrijheid. Zijn zwarte gaten en waterbassins zijn geen grafische gadgets, maar existentiële voorstellen. Ze stellen een eenvoudige en verschrikkelijke vraag: waar naartoe als nergens leefbaar is?
Wat zijn werk noodzakelijk maakt, is juist dat hij geen troost biedt. Zijn kleuren zijn mooi, ja, maar die schoonheid belooft niets. Zijn personages vinden poorten, maar niemand weet wat hen aan de andere kant te wachten staat. Deze brutale eerlijkheid, verpakt in een verleidelijke esthetiek, creëert een spanning die lang blijft hangen nadat men de galerij heeft verlaten.
De markt heeft het trouwens begrepen. Wanneer Tim Cook, CEO van Apple, op één dag vier van zijn schilderijen koopt, is dat niet alleen omdat de kleuren mooi zijn. Het is omdat zelfs de giganten van Silicon Valley vaag aanvoelen dat ook zij gevangenen zijn van een systeem, op zoek naar een poort naar elders. Het genie van Gongkan is dat hij een vorm heeft gevonden die tegelijk spreekt tot jonge gediscrimineerde Thai en Californische miljardairs die naar betekenis zoeken.
Maar pas op: als zijn werk in de smaak valt, is dat niet omdat het geruststellende antwoorden biedt. Integendeel. Elk doek herinnert eraan dat de zuiverheid geëist door religie, maatschappij en familie een dodelijke valstrik is. Dat de hogere rijken die aan de zuiveren worden beloofd, leugens zijn om hiërarchieën in stand te houden. Dat de enige mogelijke redding ligt in de acceptatie van onzuiverheid, vermenging en constante verplaatsing.
Gongkan schildert voor degenen die hebben begrepen dat de wereld niet snel genoeg zal veranderen, dat de structuren te stevig zijn, dat de garudhammas over honderd jaar nog steeds zullen bestaan. Dus biedt hij poorten aan. Niet naar een betere elders, hij is daar niet naïef genoeg voor, maar naar een andere elders. En in een wereld die verhardt, die zich sluit, die overal muren opricht, wordt het schilderen van gaten een fundamentele daad van verzet.
Daarom verdient deze kunstenaar die nooit lacht op foto’s beter dan jullie schuine blikken. Hij bouwt geduldig een werk op dat onze tijd beter documenteert dan duizend strijdlustige toespraken. Hij schildert onze doodlopende wegen met een elegantie die ze draaglijk maakt zonder ze acceptabel te maken. En als je nog steeds niet begrijpt waarom dat ertoe doet, is het misschien niet zijn probleem. Misschien ben jij het, vastzittend in je eigen gat, niet in staat te bedenken dat je op een andere manier eruit kunt komen dan door te klimmen.
- Citaat van Kantapon Metheekul, interview met Thanarat Asvasirayothin, Made in Bed, 2021.
- Salvador Dali, “Paranoiac-Critical Method”, The Art Story.
- “Acht Garudhammas”, Wikipedia-artikel geraadpleegd in oktober 2025.
- “Vrouwen in het boeddhisme”, Wikipedia-artikel geraadpleegd in oktober 2025.
