Luister goed naar me, stelletje snobs. He Jiaying, geboren in 1957 in Tianjin, belichaamt die zeldzame alchemie tussen millennia oude traditie en flitsende moderniteit die het hedendaagse China typeren. Hier is een kunstenaar die al meer dan vier decennia de grenzen van het mogelijke in de gongbi-kunst herdefinieert, die eeuwenoude schildertechniek die bijna chirurgische precisie vereist.
In zijn atelier aan de Academie voor Schone Kunsten van Tianjin, waar hij sinds 1980 lesgeeft, wijdt He Jiaying soms tot vier maanden aan een enkel werk, waarbij hij twaalf uur per dag werkt met monnikenachtige geduld. Die bewuste traagheid, bijna provocerend in ons tijdperk van directe kunst en digitale creatie, is geen pose. Het is de expressie van zijn artistieke filosofie, diepgeworteld in het taoïstische denken en het fundamentele concept Wu Wei, handelen door niet-handelen.
Laten we “Autumn Twilight” nemen, dat meesterwerk uit 1991 dat een keerpunt betekende in de geschiedenis van de hedendaagse Chinese schilderkunst. Een jonge vrouw zit met haar knieën opgehaald tegen haar borst, haar blik verzonken in diepe meditatie. De paarse hemel om haar heen, gestructureerd als een koepel, doet denken aan de composities van westerse religieuze schilderijen. Die verwijzing is niet toevallig; He Jiaying voert bewust een dialoog met de geschiedenis van de westerse kunst en creëert onverwachte bruggen tussen Oosterse en Westerse schildertradities. Dit doek illustreert perfect wat Hegel de dialectische synthese noemde: de oplossing van schijnbare tegenstellingen tussen traditie en innovatie, tussen Oost en West, tussen techniek en emotie.
De melancholie die zijn werken doordrenkt, is niet die oppervlakkige en commerciële melancholie van kalenderschilders die de Chinese kunst in de 20e eeuw hebben gedevalueerd. Ze vindt haar oorsprong in een diepgaande reflectie op de menselijke conditie en sluit daarmee aan bij de zorgen van de grote existentialistische filosofen. Zijn vrouwelijke figuren, die hij schildert met bijna maniakale obsessie, zijn geen loutere objecten van esthetische contemplatie. Ze belichamen die constante spanning tussen zijn en schijn, tussen handelen en contemplatie, die Sartre zo briljant analyseerde in “L’Être et le Néant”.
“Negentien Herfstseizoenen”, gemaakt in 1982, illustreert perfect deze filosofische dimensie van zijn kunst. Een jonge vrouw staat rechtop in een bosje plaqueminibomen, haar blote voet zinkt in de losse aarde. De titel verwijst naar het gedicht over Su Wu, die diplomaat was in de Han-dynastie en negentien herfsten in gevangenschap doorbracht bij de Xiongnu. De symboliek is duizelingwekkend diep: deze negentien herfsten markeren de overgang van adolescentie naar volwassenheid, die cruciale periode waarin hoop zich vermengt met twijfel. He Jiaying vangt dit precieze moment waarop onschuld wankelt zonder nog te vallen, waarop zelfbewustzijn opkomt zonder de spontaniteit van de jeugd volledig te hebben weggevaagd.
Wat He Jiaying fundamenteel onderscheidt van zijn tijdgenoten, is zijn categorische weigering om de makkelijke weg te nemen. In een Chinese kunstwereld die steeds meer door markteisen wordt gedomineerd, behoudt hij een artistieke integriteit die respect afdwingt. Zijn onvermoeibare zoektocht naar technische perfectie is geen doel op zich, maar een middel om een diepere waarheid over de menselijke conditie te bereiken. Zoals Walter Benjamin schreef in “Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid”, schuilt de authenticiteit van een kunstwerk in zijn “hier en nu”, in zijn onherleidbare uniciteit. De schilderijen van He Jiaying, resultaat van een langzaam en meditatief creatief proces, bezitten die aura die Benjamin bedreigd zag door mechanische reproductie.
In “The Spirit of Mawei”, gemaakt in 2005, drijft He Jiaying die zoektocht naar authenticiteit nog verder. De compositie, verrassend gedurfd, breekt met de conventies van het traditionele gongbi maar respecteert de geest ervan wel. De wilgentakken die het hoofdfiguur omlijsten creëren een diepte-effect dat doet denken aan de ruimtelijke innovaties uit de Italiaanse Renaissance, terwijl de karakteristieke platheid van de Chinese schilderkunst wordt behouden. Deze spanning tussen diepte en oppervlakte, tussen westerse representatie en oosterse abstractie, creëert een fascinerende visuele dynamiek die traditionele categorieën overstijgt.
De gongbi-techniek wordt onder zijn penseel een taal die in staat is de meest subtiele nuances van de menselijke ervaring uit te drukken. Elke lijn is het resultaat van langdurige meditatie, elke kleurtoon het gevolg van een diepgaande reflectie over de aard van perceptie zelf. Deze benadering doet denken aan de fenomenologie van Merleau-Ponty, voor wie perceptie geen passieve ontvangst van zintuiglijke gegevens was, maar een scheppende activiteit waarbij ons hele wezen betrokken is.
In “Rode Appel” onderzoekt He Jiaying de grenzen van de traditionele techniek. Het gebruik van lifen, een techniek waarbij dikke pigmentlagen worden opgebouwd om een reliëfeffect te creëren, die traditioneel wordt toegepast op de meeldraden en stampers van bloemen, wordt hier op de wollen trui van het meisje toegepast. Deze technische innovatie, die hem een week werk kostte voor dit enkele detail, illustreert zijn vermogen om de grenzen van het mogelijke te verleggen terwijl hij trouw blijft aan de geest van de traditie.
Zijn uitzonderlijke beheersing van de lijn stelt hem in staat werken te creëren die zowel diep geworteld zijn in de Chinese traditie als resoluut hedendaags. De variaties in lijnendichtheid, hun vloeiendheid en kracht, gecombineerd met controle over de snelheid en intensiteit van de lijn, benadrukken de abstracte, expressieve en decoratieve kwaliteiten van de Chinese techniek terwijl ze levendig de houding en psychologie van het onderwerp vastleggen. Deze fusie van traditionele techniek en moderne gevoeligheid doet denken aan de theorie van kunsthistoricus Ernst Gombrich over de evolutie van kunst: elke innovatie bouwt voort op het verleden en transformeert het tegelijk.
De vrouwen die hij schildert, worden nooit gereduceerd tot loutere schoonheidsobjecten. Of het nu jonge stadsmeisjes zijn die in gedachten verzonken zijn of boerinnen aan het werk, elk van zijn vrouwelijke figuren bezit een unieke aanwezigheid, een intrinsieke waardigheid die de stereotypen overstijgt. Deze benadering sluit aan bij de overwegingen van Simone de Beauvoir over de sociale constructie van het vrouw-zijn en de noodzaak om de vrouw te erkennen als autonoom subject in plaats van als louter object van de mannelijke blik.
In “Korean Exchange Student” vangt He Jiaying de complexiteit van de hedendaagse vrouwelijke identiteit. De afgebeelde jonge vrouw belichaamt deze nieuwe generatie die zich beweegt tussen Aziatische tradities en westerse invloeden. Haar peinzende uitdrukking suggereert een diepe innerlijke beleving, terwijl haar houding een moderne zelfverzekerdheid uitstraalt. Dit werk illustreert perfect wat de socioloog Stuart Hall “hybride identiteiten” noemde, die kenmerkend zijn voor onze geglobaliseerde tijd.
He Jiayings vermogen om oosterse en westerse invloeden te combineren beperkt zich niet tot de technische aspecten van zijn schilderkunst. Het weerspiegelt een diep begrip van de universele principes van kunst, waarmee hij kunstmatige culturele verdeeldheid overstijgt. Zoals de filosoof François Jullien schreef, vindt de ware ontmoeting tussen Oost en West niet plaats in de eenvoudige juxtapositie van verschillen, maar in de ontdekking van “vruchtbare verschillen” die het mogelijk maken onze eigen veronderstellingen te heroverwegen.
He Jiaying gebruikt de schilderruimte op meesterlijke wijze. In werken zoals “Dancing” creëert hij een subtiel evenwicht tussen gedetailleerde zones en bewust leeg gelaten ruimtes. Deze benadering doet denken aan het Japanse concept van “ma”, de betekenisvolle interval, en roept ook de onderzoeken van westerse modernisten op over de rol van leegte in compositie. Deze synthese van oosterse en westerse ruimtelijke benaderingen creëert een visuele spanning die de blik in constante beweging houdt.
De temporele dimensie in zijn werk is eveneens zeer interessant. Zijn schilderijen lijken de tijd op te schorten, wat de filosoof Henri Bergson de “pure duur” noemde, een kwalitatieve, beleefde tijd, onderscheiden van de meetbare kloktijd. Deze temporele opschorting is bijzonder duidelijk in “Autumn Ghost”, waar het meisje met gesloten ogen lijkt te zweven in een onbepaalde ruimte-tijd, tussen droom en werkelijkheid.
He Jiayings invloed op de hedendaagse Chinese kunst is aanzienlijk. Hij heeft niet alleen de techniek van gongbi nieuw leven ingeblazen, maar ook aangetoond dat het mogelijk is kunst te scheppen die diep in de traditie geworteld is en toch resoluut eigentijds is. Zijn benadering doet denken aan wat T.S. Eliot schreef over traditie en individueel talent: ware originaliteit bestaat niet uit het verwerpen van het verleden, maar uit het creatief integreren ervan in een nieuwe visie.
Kunstcriticus Wang Hongjian noemde “Autumn Twilight” terecht een mijlpaal in de geschiedenis van de moderne Chinese kunst. Dit werk, net als het gehele oeuvre van He Jiaying, vertegenwoordigt veel meer dan een eenvoudige brug tussen traditie en moderniteit. Het belichaamt de fundamentele waarheid dat authentieke kunst tijdperken overstijgt omdat ze diep duikt in wat onze gemeenschappelijke menselijkheid vormt.
In een artistieke wereld die steeds meer wordt gedomineerd door het vluchtige en spectaculaire, herinnert He Jiaying ons eraan dat ware innovatie alleen kan ontstaan uit een diep begrip van traditie. Zijn monastieke geduld, zijn weigering tot compromissen en zijn onvermoeibare zoektocht naar technische perfectie ten dienste van emotionele expressie maken hem tot een werkelijk universele kunstenaar, die tot alle gevoeligheden kan spreken terwijl hij trouw blijft aan zijn culturele wortels.
