Luister goed naar me, stelletje snobs. Wanneer men vandaag de dag naar het werk van Herb Ritts kijkt, meer dan twintig jaar na zijn overlijden, is het eerste dat opvalt niet de duidelijke schoonheid van zijn modellen of de onmiskenbare technische perfectie van zijn beelden. Nee, wat onmiddellijk de blik grijpt, is het buitengewone vermogen dat de Amerikaanse fotograaf had om visuele monumenten op te richten uit een lichaam, een drapering, een eenvoudig spel van schaduwen. Want Ritts was niet alleen een geniale portretkunstenaar of een virtuoos in de mode: hij was de architect van een visuele taal die onze relatie met het hedendaagse beeld revolutioneerde.
Geboren in Los Angeles in 1952, belichaamt Herbert Ritts Jr. paradoxaal genoeg die generatie kunstenaars die in de jaren 1980 opkwam zonder academische opleiding, geleid door een zeldzaam zuiver esthetisch instinct. Zijn aanvankelijke loopbaan in het familiebedrijf voor meubelen, verre van anekdotisch, onthult reeds die bijzondere gevoeligheid voor volumes en lijnen die later zijn fotografisch werk zou kenmerken. Toen hij in 1978 voor het eerst een camera vasthield tijdens die beroemde lekke band in de Californische woestijn met Richard Gere, legde Ritts niet alleen het beeld vast van een toekomstige acteur: hij legde de fundamenten van een esthetiek die de visuele kunst van het einde van de 20e eeuw definitief zou markeren.
Het erfgoed van het architectonisch minimalisme
Ritts’ oeuvre behoort tot de directe lijn van de grote bewegingen van formele vereenvoudiging die de westerse kunst in de 20e eeuw doorkruisten. Net als de minimalistische architectuur ontwikkeld door Ludwig Mies van der Rohe en Le Corbusier, werkt zijn fotografie door middel van weglating [1]. Waar zijn tijdgenoten hun beelden verzadigden met effecten en kunstgrepen, voerde Ritts een methodische reductie door, waarbij hij alleen het essentiële behield: licht, vorm, pure emotie.
Deze minimalistische benadering vindt haar meest volmaakte uitdrukking in zijn beroemde naaktfotografieën. Laten we het emblematische “Stephanie, Cindy, Christy, Tatjana, Naomi, Hollywood” uit 1989 nemen: vijf supermodellen die innig verstrengeld zijn in de smalle gang van zijn Hollywood-studio. Het beeld werkt volgens dezelfde principes als de zuivere moderne architectuur. Elk overbodig element werd geëlimineerd, geen decoratie, geen nutteloze accessoires, zelfs geen kleding. Alleen de zuivere lijnen van de verstrengelde lichamen blijven over, wat een geometrische compositie creëert van indrukwekkende sculpturale kracht.
Deze wens tot eenvoud is niet willekeurig. Ze volgt dezelfde filosofie als die van de Bauhaus-architecten: de intrinsieke schoonheid van de vorm onthullen door alle overbodige versieringen te elimineren. Net zoals Mies van der Rohe met zijn staal- en glasstructuren, bouwde Ritts zijn beelden volgens een strikte geometrie waarbij elk element zijn rechtvaardiging vindt in de totale compositie.
De invloed van moderne architectuur komt ook tot uiting in zijn manier om met ruimte om te gaan. Zijn buitenfotografie, met name die genomen in de Californische woestijn, onthult een instinctief inzicht in de relatie tussen figuur en omgeving die doet denken aan de ruimtetheorieën ontwikkeld door moderne architecten. De uitgestrektheid van het landschap dient niet slechts als decor: het wordt een integraal onderdeel van de compositie, waardoor die dynamische spanning ontstaat tussen het oneindige van de plaats en de begrensdheid van het menselijk lichaam.
Deze architecturale benadering van het beeld bereikt zijn hoogtepunt in de serie “Versace Dress, El Mirage” uit 1990, waarin Christy Turlington staat in het uitgedroogde bed van een meer in Californië. De foto functioneert als een oefening in pure architectuur: het verticale lichaam van het model gaat een dialoog aan met de absolute horizontaliteit van de woestijn, waardoor een compositie van perfecte geometrische eenvoud ontstaat. Niets verstoort deze formele harmonie, zelfs de plooien van de stof die de silhouet volgen volgens een onverbiddelijke sculpturale logica niet.
Deze esthetiek van soberheid toont een duidelijke verwantschap met de fundamentele principes van de moderne architectuur. Zoals Le Corbusier architectuur definieerde als “het slimme, correcte en prachtige spel van volumes onder het licht”, beschouwt Ritts zijn fotos als visuele architecturen waarin elk element bijdraagt aan de algemene balans van de compositie. Zijn meest geslaagde beelden functioneren bovendien als echte monumenten: ze imponeren op het geheugen met de vanzelfsprekendheid van grote architecturale prestaties.
Deze architectonische dimensie van zijn werk verklaart waarschijnlijk waarom zijn fotos zo tijdloos zijn. Ontdooid van alle mode-effecten, opgebouwd volgens tijdloze compositieprincipes, bezitten ze die formele stevigheid die de meesterwerken van de moderne architectuur kenmerkt. Twintig jaar na zijn dood blijft het werk van Ritts zich met dezelfde vanzelfsprekendheid opdringen als een gebouw van Mies van der Rohe of een Villa Savoye van Le Corbusier.
De opnieuw bezochte Griekse sculptuur
Maar de kunst van Ritts put ook uit een oudere en niet minder bepalende erfenis: die van de klassieke Griekse beeldhouwkunst. Deze invloed, voortdurend geclaimd door de fotograaf zelf, overstijgt de louter esthetische verwijzing en vormt het fundament van zijn artistieke visie.
De lichamen gefotografeerd door Ritts gehoorzamen aan dezelfde schoonheidsidealen als de archaïsche Kouros-figuren of de Doryphoren van Polykleitos. Deze zoektocht naar het plastische ideaal is niet het gevolg van nostalgisch academisme, maar van een ware eigentijdse herschrijving van de Griekse esthetische principes. Wanneer hij atleten zoals Jacqui Agyepong of dansers Pierre en Yuri fotografeert, herontdekt Ritts intuïtief die verheffing van het menselijk lichaam in zijn fysieke perfectie die de beeldhouwers van de Oudheid bezielde.
De Griekse invloed komt eerst tot uiting in zijn opvatting van het mannelijk naakt. Zijn fotos van mannen, verre van enige erotiserende zelfgenoegzaamheid, herontdekken die viering van de mannelijke schoonheid die het Griekse kunst kenmerkte. De beroemde “Fred with Tires” uit 1984 plaatst het mannelijke lichaam rechtstreeks in de traditie van de antieke helden: perfect getekende musculatuur, nobele en hiërotische houding, uitdrukking van samengebonden kracht. Ritts fotografeert geen model maar herontwerpt het archetype van de Griekse held voor de hedendaagse tijd.
Deze sculpturale benadering van het lichaam verklaart waarom zijn modellen altijd lijken te zijn gevangen in een eeuwige pose. Zoals de Griekse standbeelden vangen de fotos van Ritts het moment waarop beweging kristalliseert in pure schoonheid. Zijn danseressen en atleten bewegen niet: zij belichamen het platonische idee van perfecte beweging, die onmogelijke synthese tussen impuls en evenwicht die alleen kunst kan verwezenlijken.
Licht speelt in deze esthetiek dezelfde rol als marmer in de antieke beeldhouwkunst: het onthult de vorm en verhoogt deze tegelijkertijd. Ritts beheerste de techniek van natuurlijk licht die de Griekse beeldhouwers in staat stelde om het oppervlak van hun werken te laten vibreren. Zijn buitenfoto’s maken systematisch gebruik van het Californische “golden hour” dat lichamen transformeert tot volumes van puur licht, waardoor dat effect van doorschijnendheid wordt bereikt dat de antieke meesters verkregen door het polijsten van marmer.
Deze sculpturale dimensie van zijn werk bereikt zijn hoogtepunt in zijn foto’s van naakte vrouwen. Naomi Campbell, gefotografeerd in de Californische woestijn, roept onweerstaanbaar die Hellenistische Venusbeelden op waar de formele perfectie samengaat met de expressie van ingetogen sensualiteit. Ritts zoekt nooit het gemakkelijke effect of de gratis provocatie: hij herontdekt die adel van de Griekse kunst die wist de schoonheid van het lichaam te vieren zonder ooit in vulgairheid te vervallen.
De Griekse invloed komt ook tot uiting in zijn beheersing van de ruimte. Net zoals de antieke beeldhouwers hun werken ontwierpen om te communiceren met de architectuur van de tempels, plaatst Ritts zijn modellen consequent in een omgeving die hen verheft. Zijn Californische woestijnen functioneren als architectonische omhulsels waar lichamen een monumentale dimensie krijgen, waardoor die heroïsche grandeur wordt herwonnen die de Griekse kunst op haar hoogtepunt kenmerkte.
Deze Griekse afstamming is niet alleen esthetisch: ze is ook filosofisch. Net zoals de kunstenaars uit de Oudheid gelooft Ritts in de mogelijkheid om door kunst een ideale schoonheid te onthullen die de toevalligheden van het echte overstijgt. Zijn foto’s documenteren niet: ze transfigureren. Ze tonen geen specifieke lichamen maar onthullen het universele idee van lichamelijke schoonheid, en herwinnen zo die metafysische ambitie die de klassieke Griekse kunst bezielde.
Deze tijdloze dimensie van zijn oeuvre verklaart waarom zijn foto’s ons vandaag blijven raken. Vrij van elke te nauwkeurige tijdsgebondenheid, opgebouwd volgens universele esthetische principes, bezitten ze die formele evidentie die de meesterwerken van de Griekse kunst kenmerkt. Door de eeuwige schoonheid van het menselijk lichaam te onthullen onder het meedogenloze licht van de moderniteit, is Ritts erin geslaagd een brug te slaan tussen oud en nieuw, en de fotografische kunst te revolutioneren door het antieke ideaal te laten herleven.
Het erfgoed van een visionair
Het werk van Herb Ritts geldt tegenwoordig als een van de meest indrukwekkende getuigenissen van het vermogen van authentieke kunst om traditie en moderniteit te verzoenen. Door de erfenis van de moderne architectuur en die van de Griekse beeldhouwkunst te combineren, heeft de Amerikaanse fotograaf een visuele taal gecreëerd van absolute moderniteit die zijn kracht toch put uit de oudste bronnen van de westerse kunst.
Deze synthese was alleen mogelijk in een zeer specifiek moment van de Amerikaanse culturele geschiedenis, toen Los Angeles opkwam als nieuwe wereldkunsthoofdstad en fotografie definitief erkend werd als een belangrijke kunstvorm. Ritts belichaamt die generatie kunstenaars die, zonder de Europese erfenis te verloochenen, erin slaagden een specifiek Amerikaanse classicisme te creëren, gevoed door het Californische licht en het conquërende optimisme van de jaren 80.
Zijn invloed op de hedendaagse fotografie blijft aanzienlijk. Van de huidige reclamecampagnes tot de portfolio’s van jonge fotografen, overal is deze signatuur van Herb Ritts terug te vinden: die zoektocht naar formele zuiverheid, die verheerlijking van lichamelijke schoonheid, dat vermogen om het alledaagse te transformeren in een visuele openbaring. Zoals Naomi Campbell, een van zijn favoriete modellen, schreef: “In de mode zie je dit soort afbeeldingen niet meer” [2]. Deze nostalgische opmerking onthult de omvang van de leegte die de verdwijning van de meester heeft achtergelaten.
Want Ritts vertegenwoordigde meer dan alleen een fotograaf van mode of beroemdheden: hij belichaamde een bepaald idee van de Amerikaanse kunst, die haar commerciële dimensie volledig durfde te omarmen zonder ooit afbreuk te doen aan de esthetische eis. Zijn campagnes voor Versace of Calvin Klein verhieven de reclame tot kunst, en bewezen dat er geen strikte scheiding bestaat tussen pure creatie en commerciële opdracht wanneer het talent aanwezig is.
Deze les resoneert met een bijzondere scherpte in onze tijd waarin kunst en commercie meer dan ooit onlosmakelijk lijken verbonden. Het voorbeeld van Ritts toont aan dat het mogelijk is artistieke ambitie en commercieel succes te verzoenen, op voorwaarde dat men nooit concessies doet aan de formele kwaliteit. Zijn meest “commerciële” foto’s, die van Madonna of Richard Gere, blijven vollédige kunstwerken die ons kunnen ontroeren los van hun oorspronkelijke promotionele functie.
Deze artistieke integriteit verklaart waarom het werk van Ritts de jaren zo goed doorstaat. Op het moment dat zoveel hedendaagse visuele producties verouderen nog vóór ze zijn verspreid, behouden zijn foto’s die frisheid en vanzelfsprekendheid die klassiekers kenmerken. Ze herinneren ons eraan dat in de kunst schoonheid de enige maatstaf is, die absolute formele schoonheid die elk onderwerp transformeert in een esthetische openbaring.
De erfenis van Ritts overstijgt trouwens ruimschoots het fotografische domein. Zijn invloed strekt zich uit over de volledige hedendaagse visuele cultuur, van film tot mode en reclame. Die esthetiek van stralende eenvoud die hij mede heeft gedefinieerd blijft onze collectieve verbeelding doordrenken, en bewijst dat een authentieke kunstenaar niet zomaar zijn tijd weerspiegelt: hij vormt die voor de toekomstige generaties.
Herb Ritts is erin geslaagd wat alle grote kunstenaars proberen: zijn naam te vestigen in die prestigieuze lijn die loopt van Phidias tot Le Corbusier, van Praxiteles tot Mies van der Rohe. Hij heeft bewezen dat fotografische kunst, wanneer zij die absolute formele kwaliteit bereikt, kan wedijveren met de nobelste uitingen van de westerse kunst. En bovenal toonde hij aan dat schoonheid, verre van een achterhaald concept te zijn, het hoogste streven blijft van elke artistieke creatie die haar naam waard is.
- Martineau, Paul. Herb Ritts: L.A. Style, Getty Publications, 2012.
- Campbell, Naomi. Interview in The Guardian, “Naomi Campbell on Herb Ritts”, 30 maart 2012.
