Luister goed naar me, stelletje snobs, Hiroshi Sugimoto is niet zomaar een fotograaf, hij is een tovenaar van de tijd. Al meer dan vijftig jaar verandert deze Japanse alchemist de realiteit in illusie en de illusie in realiteit met een chirurgische precisie waar een Parijse neurochirurg jaloers op zou zijn. In een wereld waar iedereen zich haast om het moment vast te leggen met zijn smartphone, kiest Sugimoto het radicale tegendeel van deze digitale waanzin door beelden te creëren die onze gewone tijdsperceptie overstijgen.
Sugimoto gebruikt een grootformaat 8×10 camera in 19e-eeuwse stijl, zwart-wit film en extreem lange belichtingstijden. Gewapend met deze grootformaatcamera als een toverstaf, laat Sugimoto ons de temporele dimensies doorkruisen met de elegantie van een zenmeester en de precisie van een kwantumfysicus. Zijn belangrijkste artistieke zoektocht? Het vastleggen van de essentie van de tijd zelf, dat ongrijpbare concept dat de geest van Bergson in zijn meesterwerk “L’Évolution créatrice” heeft gekweld. Zoals de Franse filosoof die in pure duur een ondeelbare continuïteit zag, comprimeert en dilateert Sugimoto de tijd in zijn beelden met een beheersing die ons begrip tart. Hij beperkt zich niet tot het fotograferen van momenten, hij vangt duur, hele tijdperken, soms zelfs de eeuwigheid zelf.
Neem zijn serie “Theaters”, een concept zo gedurfd dat het bijna uitdagend wordt. Een hele film fotograferen in één enkele belichting? Alleen een geest zo briljant verdraaid als die van Sugimoto kon op zo’n idee komen. Het resultaat? Lichtgevende schermen die schitteren als poorten naar een andere dimensie, omringd door weelderige theatrale architecturen die lijken te zweven in een tijdloze limbo. Deze beelden doen denken aan Plato’s grot, waar toeschouwers, geketend aan hun stoelen, alleen de schaduwen van de realiteit op de muren zien geprojecteerd. Maar Sugimoto gaat verder; hij vangt de essentie van onze relatie tot tijd en bewegend beeld.
In “UA Playhouse, New York” (1978) wordt het verlichte scherm een kunstzonne die de art-deco architectuur baadt in spookachtig licht. De gouden ornamenten en ingewikkelde lijstwerk komen uit de duisternis tevoorschijn als overblijfselen van een verloren beschaving. De tijd lijkt zelf opgeschort, bevroren in een fotografische eeuwigheid die onze gebruikelijke begrip van duur tart. Elk beeld in deze serie is een visuele meditatie over de aard van cinema, die kunst die de illusie van beweging creëert uit stilstaande beelden.
Zijn “Seascapes” vormen wellicht het hoogtepunt van zijn reflectie over tijd. Deze maritieme horizon van absolute puurheid reduceren onze wereld tot de eenvoudigste expressie: een lijn tussen hemel en zee. Het is alsof Sugimoto de manier heeft gevonden om het niets van Sartre te fotograferen, die existentiële leegte die ons zowel bang maakt als fascineert. Deze beelden zijn bedrieglijk eenvoudig, ze herinneren ons eraan dat we slechts zandkorrels zijn op het strand van de eeuwigheid, vergankelijke toeschouwers voor de immensiteit van de tijd.
Neem “Bass Strait, Table Cape” (1997), een afbeelding die de Tasmanse Zee vastlegt in haar sublieme strengheid. De horizonlijn, van wiskundige precisie, verdeelt het beeld in twee subtiel verschillende grijstinten. De lucht en het water vloeien bijna samen en creëren een abstractie die ons meeneemt voorbij het eenvoudige zeegezicht. Deze afbeelding had duizend jaar geleden, of over duizend jaar genomen kunnen zijn; ze bestaat buiten de tijd, in een dimensie waar seconden niet meer bestaan.
De technische beheersing van Sugimoto is gewoonweg verbazingwekkend. Zijn lange belichtingen, soms van meerdere uren, veranderen zijn negatieven in ware tijdcapsules. Hij beheerst het licht zoals een renaissanceschilder zijn pigmenten beheerste, met een maniakale precisie die aan obsessie grenst. Maar juist deze obsessie geeft zijn werk de filosofische diepgang. Elk beeld is het resultaat van monastieke geduld, absolute concentratie die doet denken aan zen-meditatieve praktijken.
In zijn serie “Dioramas” speelt Sugimoto met onze percepties zoals een illusionist met zijn kaarten. Door diorama’s in natuurhistorische musea te fotograferen, slaagt hij erin opgezette dieren tot leven te wekken en creëert hij een heerlijke verwarring tussen het echte en het kunstmatige. Deze beelden doen denken aan Walter Benjamins reflecties over de mechanische reproductie van kunst en het verlies van aura. Maar Sugimoto, als de magiër die hij is, slaagt erin deze bevroren scènes weer een aura terug te geven, door het valse in het ware te veranderen via een fotografische goocheltruc die alle logica tart.
“Polar Bear” (1976), zijn eerste afbeelding uit deze serie, is een ware prestatie. De ijsbeer, bevroren in zijn roofzuchtige aanval boven een dode zeehond, lijkt levendiger dan natuurgetrouw. De kunstmatige sneeuw wordt onder zijn lens werkelijk, de geschilderde achtergrond verandert in een echt arctisch landschap. Dit beeld is niet slechts een foto van een diorama, het is een diepgaande reflectie op de aard van representatie zelf, over onze constante behoefte om het levende te bewaren, te mummificeren, te bevriezen.
De conceptuele samenhang van zijn oeuvre is indrukwekkend. Of hij nu bioscoopschermen, stille zeeën of wiskundige modellen fotografeert, Sugimoto zet onvermoeibaar zijn zoektocht naar verloren tijd voort, niet in de Proustiaanse zin van nostalgisch herdenken, maar als een gekke wetenschapper die seconden tracht te ontleden om hun essentie te begrijpen. Elke serie is een nieuwe ervaring, een nieuwe poging het ongrijpbare te vangen.
Zijn portretten van wassen beelden uit Madame Tussauds zijn misschien wel zijn meest ontregelende werken. Door deze menselijke simulacra met dezelfde zorg te fotograferen als levende onderwerpen, creëert hij beelden die ons aan onze eigen werkelijkheid doen twijfelen. Hendrik VIII, Diana, Oscar Wilde, ze lijken allemaal bezield door een spookachtige aanwezigheid die de dood zelf overstijgt. Het is alsof Sugimoto een manier heeft gevonden om de ziel van deze historische figuren te fotograferen via hun wassen dubbelgangers.
“Diana, Princess of Wales” (1999), gemaakt twee jaar na de tragische dood van de prinses, is bijzonder ontroerend. De licht afgewende blik, de tegelijk timide en koninklijke uitdrukking, de gracieuze pose, alles lijkt authentiek, levend, aanwezig. En toch weten we dat het slechts een wassen reproductie is, gefotografeerd met zo’n beheersing dat het levensechter wordt dan de werkelijkheid. Dit beeld stelt diepgaande vragen over de aard van representatie, over onze relatie tot beroemdheid, tot de dood, tot herinnering.
Zijn werk over architectuur drijft deze reflectie over tijd en representatie nog verder. Door iconische gebouwen te fotograferen met opzettelijk een wazige scherpte, creëert Sugimoto beelden die lijken tevoorschijn te komen uit de mist van herinneringen. Het Chrysler Building, de Eiffeltoren, het World Trade Center, deze monumenten van de moderne architectuur worden door zijn lens spookachtige verschijningen, archetypische vormen die hun materiële aard overstijgen.
De “Mathematical Models” van Sugimoto vertegenwoordigen misschien het hoogtepunt van zijn formele onderzoek. Deze foto’s van wiskundige modellen uit de 19e eeuw, omgevormd tot monumentale sculpturen, hebben een abstracte schoonheid die doet denken aan de mooiste verwezenlijkingen van het modernisme. Maar ze zijn ook diep conceptueel, waarbij ze de relatie verkennen tussen de pure vorm van wiskunde en haar fysieke manifestatie in de echte wereld.
Zijn serie “Lightning Fields” lijkt een breuk met zijn gebruikelijke benadering, maar past perfect binnen zijn onderzoek naar de aard van tijd en licht. Door elektrische ontladingen direct op de fotofilm toe te passen, creëert Sugimoto beelden die lijken op in de tijd bevroren bliksemschichten. Deze werken zijn geen traditionele foto’s, ze zijn directe registraties van de actie van licht op lichtgevoelig materiaal.
Tijd is voor Sugimoto geen eenvoudige lineaire maat, het is een kneedbare materie die hij naar wens vormt. Zijn foto’s zijn open ramen naar het oneindige, poorten naar een dimensie waar tijd niet meer bestaat zoals wij die kennen. Hij slaagt erin het onzichtbare te laten zien, het ongrijpbare te doen voelen. Elk beeld is een uitnodiging om onze gewone perceptie van de werkelijkheid te overstijgen.
Zijn laatste serie, “Opticks”, geïnspireerd op het werk van Isaac Newton over licht, duwt deze verkenning nog verder. Door prisma’s te gebruiken om licht te splitsen en de resultaten vast te leggen met een Polaroid, creëert Sugimoto kleurrijke abstracties die lijken op fotografische Rothko’s. Deze beelden bewijzen dat hij zelfs na meer dan vijftig jaar carrière blijft innoveren en de grenzen van zijn medium verlegt.
In een wereld geobsedeerd door instantheid, waar elke seconde wordt gecomprimeerd, gedeeld en geconsumeerd aan de snelheid van het licht, biedt Sugimoto ons een pauze, een ademtocht, een moment van pure contemplatie. Zijn beelden zijn visuele meditaties over de aard van het bestaan zelf, fotografische kōans die ons uitnodigen onze gewone perceptie van tijd en ruimte te overstijgen.
Zijn werk is het levende bewijs dat fotografie veel meer kan zijn dan een simpel documentaire medium; het kan een filosofisch instrument zijn, een machine om tijd te verkennen, een brug tussen het zichtbare en het onzichtbare. Sugimoto is niet zomaar een fotograaf, hij is een filosoof van het licht, een architect van de tijd, een beeldmagieker die ons herinnert dat de werkelijkheid altijd vreemder is dan fictie.
In een eeuw waarin hedendaagse kunst vaak lijkt te zijn verdwaald in haar eigen tegenstrijdigheden, blijft Sugimoto trouw aan zijn visie. Hij blijft beelden creëren die onze begrip tarten en toch iets diep universeels in ons raken. Zijn werk is een schitterend bewijs dat kunst ons nog steeds kan ontroeren, laten nadenken en transformeren.
Voor wie denkt dat fotografie dood is in het digitale tijdperk, nodig ik u uit om onder te dompelen in de wereld van Sugimoto. U zult er uitkomen met een nieuwe perceptie van tijd, ruimte en de realiteit zelf. En is dat niet de ware kracht van kunst?
