Luister goed naar me, stelletje snobs die denken alles te weten over hedendaagse kunst, laat me je vertellen over Jadé Fadojutimi, geboren in 1993 in Londen, een artieste die jullie kleine zekerheden doet exploderen als een supernova aan een zomerse hemel. Ik weet al wat jullie gaan zeggen: “Weer een jonge artieste die door de markt wordt overschat!” Maar voordat je teruggaat naar het nippen van je vintage champagne op je society-vernissages, neem de tijd om te luisteren waarom je het volledig mis hebt.
In haar studio in het zuidoosten van Londen, omgebouwd tot een experimenteel laboratorium waardig aan de grootste alchemisten, voert ze een frenetische dans uit met haar doeken, vaak ‘s nachts, als een moderne priesteres die de geesten van de creatie oproept. De vergelijking is niet willekeurig: ze noemt haar creatieve proces zelf “toverij”. En wanneer je haar monumentale werken bekijkt, waarvan sommige meer dan drie meter breed zijn, begrijp je waarom. Het zijn geen gewone schilderijen, het zijn dimensionale poorten naar een wereld waar synesthesie de absolute heerser is.
Neem “The Woven Warped Garden of Ponder” (2021), verkocht voor 2 miljoen dollar bij Christie’s. Dit doek is niet zomaar een abstracte compositie, het is een totale zintuiglijke ervaring die ons onderdompelt in een bad van chromatische sensaties. Diepblauwen vermengen zich met uitbarstingen van rood en oranje in een kosmische dans, waardoor de werken van Turner als rustige ansichtkaarten lijken. Maar pas op, val niet in de gemakkelijke val door het enkel als erfgenaam van het abstract expressionisme te zien. Dat zou zijn als Serge Gainsbourg reduceren tot een simpele Franse zanger.
Wat hier gebeurt is veel dieper en sluit rechtstreeks aan bij de fenomenologie van Maurice Merleau-Ponty. Deze Franse filosoof legde uit dat waarneming geen passieve ontvangst van de wereld is, maar een constante interactie tussen ons lichaam en onze omgeving. Fadojutimi belichaamt deze theorie perfect in haar artistieke praktijk. Elke penseelstreek, elke kleurspatter is een directe manifestatie van deze viscerale interactie met de wereld om haar heen. Wanneer ze schildert, stelt ze niet simpelweg voor wat ze ziet, ze vertaalt met kleuren en vormen de ervaring van waarneming zelf.
In “How to Protect a Smile” (2022), tentoongesteld in de Hepworth Wakefield, gebruikt ze fotosensitieve verven die van kleur veranderen met de tijd. Dit monumentale werk is niet alleen een technische prestatie, het is een levende metafoor van ons eigen bestaan, continu in verandering, nooit echt geconcretiseerd. De verflagen stapelen zich op als lagen bewustzijn, waardoor een visuele aanwezigheid ontstaat die ons herinnert dat onze identiteit nooit vaststaat, maar altijd in wording is.
En daar gebeurt de echte magie. Want Fadojutimi is niet zomaar een schilder die kleuren op een doek aanbrengt. Nee, ze is een ontdekkingsreiziger van het onuitsprekelijke, een concept dat zo dierbaar was voor Vladimir Jankélévitch. Voor deze filosoof is het onuitsprekelijke niet hetgeen wat niet gezegd kan worden, maar wat oneindig veel woorden vereist om uit te drukken. De doeken van Fadojutimi zijn precies dat: pogingen om het onzegbare te zeggen, het onfaalbare te schilderen.
Neem haar gebruik van kleur. Voor haar is het niet zomaar een esthetisch hulpmiddel, het is een volwaardige taal, een manier om emoties te communiceren die ontsnappen aan het conventionele vocabulaire. Ze heeft ontwikkeld wat ze noemt een “emotionele synesthesie”, waarbij elke emotie wordt vertaald door een specifieke kleur. Groen is niet gewoon groen, het is de visuele manifestatie van een bijzondere gemoedstoestand. Deze benadering doet sterk denken aan de theorieën van Wassily Kandinsky over de correspondentie tussen kleuren en geluiden, maar Fadojutimi tilt het concept nog verder.
In haar atelier, omringd door haar planten, haar kinderspeelgoed en haar schermen die continu Japanse anime uitzenden, creëert ze een totale omgeving die haar creatie voedt. Het is niet zomaar een werkplek, het is een creatief ecosysteem waar elk element bijdraagt aan de uiteindelijke alchemie. De nachten die ze schilderend doorbrengt zijn geen gewone werksessies, het zijn transformatierituelen waarbij de kunstenares medium wordt en creatieve krachten kanaliseert die verder gaan dan haar individuele wil.
En laten we het eens hebben over de invloed van de Japanse cultuur op haar werk. In tegenstelling tot zoveel westerse kunstenaars die zich tevreden stellen met oppervlakkig japonisme, heeft Fadojutimi een ware begrip ontwikkeld van de Japanse esthetiek. Haar liefde voor anime is geen tijdelijke bevlieging, het is een fundamentele invloed die haar artistieke visie sinds haar jeugd heeft gevormd. In haar werken vindt men dezelfde capaciteit om parallelle werelden te scheppen die zowel vertrouwd als vreemd zijn, dezelfde aandacht voor subtiele overgangen, dezelfde viering van het vergankelijke.
De vraag naar identiteit loopt als een gloeiend rode draad door haar gehele oeuvre. Als Britse van Nigeriaanse afkomst had ze gemakkelijk kunnen vervallen in de clichés van “postkoloniale” kunst. Maar nee, ze overstijgt deze gemakkelijke categorieën om iets veel universeelers te creëren. Haar doeken spreken niet zozeer over culturele identiteit, maar over menselijke identiteit in de ruimste zin. Ze verkennen dat precieze moment waarop we in de spiegel kijken en niet meer goed weten wie we zijn.
“A Permeable Existence” (2022) is misschien wel het werk dat deze zoektocht het beste illustreert. De verflagen dringen in elkaar door als verschillende bewustzijnsstaten en creëren een picturale ruimte die zowel diep persoonlijk als vreemd universeel is. De vormen verschijnen en verdwijnen als halve herinneringen en creëren een emotionele landkaart die tot ieder van ons spreekt.
Maar wat haar werk werkelijk revolutionair maakt, is dat ze werken creëert die zowel intellectueel stimulerend als visceraal krachtig zijn. In een tijdperk waarin zoveel hedendaagse kunstenaars zichzelf verliezen in een dor conceptualisme of in makkelijk expressionisme, slaagt Fadojutimi erin kunst te maken die zowel de geest als de zintuigen aanspreekt.
Haar creatieve proces is op zich al een performance. Ze danst letterlijk met haar doeken, waarbij ze soms aanloopt om de verf aan te brengen, en bewegingen creëert die meer op een choreografie lijken dan op een traditionele schilderssessie. Deze lichamelijkheid is terug te vinden in de voltooide werken, waar elke beweging wordt vastgelegd als een bevroren moment in de tijd, een spoor van die nachtelijke dans met de creatie.
En laten we het maar niet hebben over haar gebruik van ruimte. Haar grote doeken zijn niet gewoon groot om verzamelaars te imponeren, hun grootte is intrinsiek verbonden met hun betekenis. Ze creëren meeslepende omgevingen die ons dwingen onze relatie met de schilderachtige ruimte te heroverwegen. Het zijn geen ramen naar een andere wereld, zoals in de traditie van de westerse schilderkunst, maar poorten die ons uitnodigen fysiek de ruimte van het schilderij binnen te gaan.
“De Keizerin van de Planten” (2022), met haar acht meter lengte, is minder een schilderij dan een totaalomgeving, een installatie die ons omhult in haar chromatische universum. De kleuren vibreren en pulseren als levende wezens en creëren een ervaring die zo dicht bij virtual reality staat als bij traditionele schilderkunst.
Maar wat misschien het meest indrukwekkend is aan haar werk, is haar vermogen om authentiek te blijven ondanks overweldigend commercieel succes. Terwijl zoveel kunstenaars worden gecorrumpeerd door de markt en eindeloze variaties produceren op hun grootste successen, blijft Fadojutimi experimenteren, risico’s nemen en de grenzen verleggen van wat schilderkunst kan zijn.
Haar verblijf bij Gagosian in 2022 had het begin kunnen zijn van een overmatige commercialisering van haar werk. In plaats daarvan heeft ze de middelen van de galerie gebruikt om nog ambitieuzere en radicalere werken te creëren. Het is zeldzaam, heel zeldzaam, om een kunstenares het systeem in haar voordeel te zien gebruiken zonder erin op te gaan.
En misschien ligt daarin de ware betekenis van Jadé Fadojutimi in het hedendaagse artistieke landschap. Ze toont ons dat het nog steeds mogelijk is om authentieke en persoonlijke kunst te creëren terwijl je navigeert door de troebele wateren van de hedendaagse kunstmarkt. Haar werken zijn levende bewijzen dat schilderkunst niet dood is, dat ze blijft evolueren en zich blijft heruitvinden. Haar werk herinnert ons ook aan de unieke kracht van schilderkunst: haar vermogen om ervaringen te creëren die ons hele wezen betrekken, niet alleen onze ogen. Haar doeken zijn geen objecten om passief te bekijken, het zijn uitnodigingen tot ervaring, poorten naar andere bewustzijnstoestanden.
Dus ja, je kunt blijven zien in haar doeken gewoon explosies van abstracte kleuren, je kunt haar succes blijven reduceren tot een speculatieve bubbel op de kunstmarkt. Maar dan mis je het essentiële. Wat Fadojutimi ons biedt is veel meer dan een esthetische ervaring, het is een uitnodiging om onze relatie tot de zintuiglijke wereld te heroverwegen, om die gebieden van onze ervaring te verkennen die ontsnappen aan verbale taal.
Over vijftig jaar, als kunsthistorici terugkijken, zullen zij in Jadé Fadojutimi niet alleen een artiest zien die jong succes had, maar iemand die fundamenteel onze opvatting veranderde van wat schilderkunst kan zijn in de 21e eeuw. En als je mij niet gelooft, ga dan zelf haar werken bekijken. Maar pas op: je zult misschien niet ongedeerd uit die ontmoeting met het onuitsprekelijke komen.
