Luister goed naar me, stelletje snobs, de eerste keer dat ik het werk van Jitish Kallat (geboren in 1974 in Mumbai) ontdekte, was ik bijna aan het stikken met mijn botercroissant in een café in Parijs. Niet omdat zijn kunst onverteerbaar is, integendeel. Het is gewoon dat sommige kunstenaars het vermogen hebben om je hersenen al bij het ontbijt door elkaar te schudden, je intellectuele gemakzucht uit te spugen als een slechte kop koffie. Kallat is zo iemand.
Laten we eerst stilstaan bij zijn manier om de tijd te mishandelen, om die te wringen als een oude, versleten doek totdat hij zijn meest intieme geheimen onthult. In zijn reeks “Public Notice” schrikt hij er niet voor terug de geesten van Gandhi en Nehru op te roepen, niet voor een goedkope spiritistische voorstelling, maar om ons met onze eigen hedendaagse hypocrisie geconfronteerd te laten worden. Neem “Public Notice 2” (2007): 4479 botten van glasvezel die de woorden vormen van Gandhi’s toespraak over geweldloosheid. Een conceptueel meesterwerk dat Walter Benjamin van blijdschap zou doen huilen. De aura van het kunstwerk in het tijdperk van technische reproduceerbaarheid? Kallat heruitvindt het door een historische toespraak te transformeren in een hedendaags relikwie. Hij recycleert de geschiedenis niet, hij wekt haar opnieuw tot leven, laat haar wankelen tussen verleden en heden als een dronken koorddanser op zijn koord.
Maar dat is niet alles. Kijk hoe hij Mumbai behandelt, zijn geboortestad. Niet als een exotische ansichtkaart voor toeristen op zoek naar spiritualiteit, maar als een levend, kloppend, verslindend organisme. In zijn werken wordt de Indiase metropool een Kafkaësk monster, een wezen dat voortdurend verandert tussen hectische stedelijkheid en duizelingwekkend kosmos. Zijn fotografische series vangen deze spanning met chirurgische precisie. De straten vol leven veranderen in stedelijke constellaties, elke straatverkoper wordt een ster in zijn eigen galaxie van dagelijks overleven.
En laten we het hebben over zijn obsessie met het kosmische! Kallat balanceert tussen het oneindig grote en het oneindig kleine met de souplesse van een quantumfysicus op acid. In “Epilogue” (2010-2011) verandert hij 22 889 manen in rotis, die Indiase platbroden. Een werk dat Hegel zou doen glimlachen: de dialectiek van het alledaagse en het eeuwige, geserveerd op een zilveren conceptueel dienblad. Maar let op, hier geen new age mystiek. Kallat blijft geaard in de realiteit, zelfs wanneer hij ons laat reizen tussen de sterren.
De kracht van Kallat is dat hij zich nooit beperkt tot simpelweg “hedendaags” zijn. Hij graaft dieper, als een archeoloog van het heden die ontdekt dat elk moment eigenlijk een opeenstapeling is van duizenden andere momenten. Zijn monumentale installaties zijn er niet om verzamelaars op pensioen te imponeren, maar om ons te confronteren met onze eigen gefragmenteerde temporaliteit. Het is als Jacques Derrida in drie dimensies, deconstructie die zich niet verschuilt achter pompeuze academische jargon.
En we zullen het maar niet eens hebben over zijn technische beheersing. Wanneer Kallat video, fotografie of beeldhouwkunst gebruikt, is het niet om mooi te zijn in een verkoopcatalogus. Elk medium wordt gekozen met de precisie van een filosofische scherpschutter. Neem “Wind Study” (2017): tekeningen gemaakt met vuur en gevormd door de wind. Een performance die de natuurlijke elementen verandert in artistieke medewerkers. Zelfs Yves Klein, met zijn antropometrieën, was niet zo ver gegaan.
Maar wat ik het meest waardeer aan Kallat, is dat hij het gewone in het buitengewone verandert zonder ooit in goedkope spektakelzucht te vervallen. Zijn werken zijn als zen-koans die je om de oren slaan wanneer je het het minst verwacht. In “Forensic Trail of the Grand Banquet” (2009) worden simpele röntgenfoto’s van voedsel galactische kaarten. Het is Friedrich Nietzsche die Carl Sagan ontmoet in een keuken in Mumbai.
En terwijl sommige hedendaagse kunstenaars zich uitputten in het najagen van trends als tieners achter hun laatste Instagram-crush aan, bouwt Kallat geduldig een oeuvre op dat de mode overtreft. Hij zoekt niet naar goedkeuring, hij zoekt betekenis. In een wereld van hedendaagse kunst die vaak meer bezig is met verkoopcijfers dan met inhoud, is dat bijna revolutionair.
Zijn manier om sociale en politieke kwesties te benaderen is even subtiel als krachtig. Geen behoefte aan spandoeken of luide slogans, Kallat laat ons liever nadenken via verfijnde visuele metaforen. “Anger at the Speed of Fright” (2010), met zijn microscopische figuurtjes van betogers vastgevroren in geweld, is een ijzingwekkende meditatie over onze tijd van voortdurende conflicten. Het is Hannah Arendt die Hieronymus Bosch ontmoet in een straatdemonstratie.
En vertel me niet over zijn serie “Chlorophyll Park” waarin hij het asfalt van de straten vervangt door tarwegras. Het is geen simpele ecologische opmerking om die hipsters die op zoek zijn naar groen in de stad te plezieren. Het is een diepgaande reflectie op onze relatie met de natuur, urbanisatie, zelfs overleving. Theodor Adorno zou met beide handen geapplaudisseerd hebben voor deze subtiele kritiek op onze “georganiseerde wereld”.
Wat fascinerend is, is dat Kallat erin slaagt om diep Indiaas te zijn zonder ooit in goedkope exotiek te vervallen. Hij gebruikt zijn culturele context als een springplank naar het universele, niet als een ansichtkaart voor toeristen op zoek naar authenticiteit. Zijn verwijzingen naar Indiase filosofische tradities zijn nooit willekeurig, ze dienen altijd een bredere, ambitieuzere boodschap.
Superficiële critici zullen misschien zeggen dat zijn werk te intellectueel, te conceptueel is. Maar juist daarin schuilt zijn kracht: Kallat geeft ons niets cadeau, hij eist totale betrokkenheid, actieve reflectie. Hij serveert kunst niet op een zilveren dienblad met een plastic lepeltje. Nee, hij dwingt ons te kauwen, te verteren, zijn werken te metaboliseren.
In een wereld van hedendaagse kunst, vaak gedomineerd door spectaculaire leegte en hol conceptueel werk, is Kallat als een noodzakelijk tegengif. Hij herinnert ons eraan dat kunst nog steeds intellectueel stimulerend en visueel krachtig kan zijn, politiek betrokken en poëtisch subtiel. Zijn oeuvre is een levend bewijs dat complexiteit geen vijand is van toegankelijkheid, dat diepgang de helderheid niet uitsluit.
Dus ja, sommigen blijven misschien de makkelijke kunst prefereren, die de zekerheden niet te veel verstoort en de gewoonten niet al te zeer doorbreekt. Maar voor degenen die nog steeds die vonk zoeken in hedendaagse kunst die geest laat trillen en overtuigingen doet wankelen, is Kallat een onmisbare kunstenaar. Hij behoort tot degenen die bewijzen dat hedendaagse kunst niet dood is, dat het ons nog steeds kan aanspreken, ontroeren, veranderen.
Het werk van Kallat is als een complexe spiegel die onze tijd voorhoudt. Een spiegel die niet zomaar weerspiegelt, maar vervormt, transformeert en onthult. In deze spiegel zien we niet alleen wie we zijn, maar ook wie we zouden kunnen zijn. En is dat niet het grootste streven van kunst?
En als je het niet met me eens bent, ga dan maar terug naar je plastic posters van Van Gogh-reproducties. Ik geef er de voorkeur aan me te verliezen in de stedelijke constellaties en conceptuele sterrenstelsels van Kallat. Tenminste leer ik daar iets over onze wereld, onze tijd, over onszelf.
