Luister goed naar me, stelletje snobs, Lynette Yiadom-Boakye (geboren in 1977) schudt de figuratieve schilderkunst door elkaar met een durf die je sprakeloos zal achterlaten. Deze Britse van Ghanese oorsprong verschijnt in onze gezapige instellingen als een vuistslag in een galerij met Victoriaanse portretten. Ik ga je vertellen waarom zij een van de fascinerendste kunstenaars van onze tijd is, en waarom haar werk je aandacht verdient, of je het nu leuk vindt of niet.
Het eerste wat opvalt: ze schildert personages die niet bestaan. Ja, je leest het goed. In een wereld die geobsedeerd is door het echte, selfies en geforceerde authenticiteit, creëert Yiadom-Boakye fictieve wezens met een technische meesterlijkheid waar Velázquez bleek van zou worden. Haar denkbeeldige portretten zijn waarachtiger dan de natuur, authentieker dan je geretoucheerde Instagramfoto’s. Daar ligt haar genie: ze laat ons geloven in het bestaan van mensen die nooit hebben bestaan.
Neem “No Such Luxury” (2012), een monumentaal doek dat je meesleept zodra je de zaal binnenkomt. Een figuur zittend voor een kop koffie staart je aan met een intensiteit die je op je plaats doet blijven staan. Het personage is daar, onmiskenbaar aanwezig, maar totaal vrij van sociale conventies, raciale verwachtingen, geslachtskaders. Het is een magistrale prestatie. Zoals Serge Gainsbourg zong in “Je suis venu te dire que je m’en vais”, is er dezelfde spanning tussen aanwezigheid en afwezigheid, tussen wat getoond wordt en wat gesuggereerd wordt.
Het palet van Yiadom-Boakye is een symfonie van bruintinten. Ze beheerst de nuances als geen ander, en creëert een diepte die je meesleurt in haar doeken. Haar donkere achtergronden zijn er niet alleen voor de sier, ze zijn het toneel waarop een stil drama wordt gespeeld, een meditatie over het bestaan zelf. Het is Sartre in schilderkunst, beste vrienden, pure existentialisme op doek.
En dan is er die manier waarop ze met de tijd speelt. Haar figuren drijven in een eeuwig heden, opzettelijk losgekoppeld van enige specifieke temporaliteit. Geen schoenen die het werk zouden kunnen dateren, geen accessoires die het in een tijdperk zouden verankeren. Het is visuele Proust, een zoektocht naar de schilderlijke tijd waarin verleden en heden samensmelten in eenzelfde eeuwigheid.
De titels van haar werken zijn poëzie op zich, enigszins raadselachtig en evocatief zoals Rimbaud. “A Passion Like No Other”, “The Much-Vaunted Air”, “To Tell Them Where It’s Got To”, het zijn fragmenten van verhalen die alleen in onze verbeelding bestaan. Zoals in “La Javanaise”, waar Gainsbourg met woorden speelt om een alternatieve realiteit te creëren, gebruikt Yiadom-Boakye deze titels als muzieknoten in een visuele partituur.
Maar het gaat niet alleen om esthetiek. Haar werk is diep politiek, ook al weigert ze de vlaggendrager te zijn die men haar wil laten zijn. Door zwarte figuren te schilderen in de grote traditie van de Europese olieverfschilderkunst, vraagt ze niet om toestemming om tot het artistieke canon toe te treden, ze vestigt zich er gewoon in, punt uit. Het is Fanon in schilderkunst, een dekolonisatie van de artistieke verbeelding die zich niet bekommert om rechtvaardigingen.
Neem “A Concentration” (2018), waarin vier zwarte mannelijke dansers de ruimte innemen met een gratie die de stereotypen tart. Het is een vernietigend antwoord op eeuwen westerse kunst waarin zwarte lichamen naar de marge werden verbannen. Zoals Simone de Beauvoir de mythes van vrouwelijkheid afbrak, ontmantelt Yiadom-Boakye raciale representaties met een verwoestende subtiliteit.
Haar techniek is onberispelijk. Ze beheerst het clair-obscur zoals de Hollandse meesters, maar buigt het om naar haar eigen doelen. Haar penseelstreken zijn zeker, precies, zonder overbodige franjes. Het is Cézanne onder invloed, schilderkunst die weet waar ze vandaan komt maar geen intentie heeft zich keurig binnen de voorgeschreven grenzen te houden.
Het meest fascinerende is misschien wel haar manier van omgaan met licht. In werken zoals “Complication” (2013) creëert ze sferen waarbij het licht lijkt uit te gaan van de figuren zelf. Het is Caravaggio geremixt voor de 21e eeuw, met een scherp besef van hedendaagse representatieve kwesties.
Wat mij doet koken, is het horen van sommige critici die haar werk slechts bespreken in termen van identiteit. Ja, ze schildert zwarte figuren. En wat dan? Rembrandt schilderde Hollanders, en niemand reduceert hem daartoe. Haar kunst overstijgt deze gemakkelijke categoriseringen, zoals een melodie van Gainsbourg de woorden overstijgt om tot iets diepgaanders te komen.
Yiadom-Boakye is een artieste die begrijpt dat schilderkunst niet dood is, in tegenstelling tot wat sommigen ons willen laten geloven. Ze blaast er nieuw leven in, nieuwe relevantie. Zoals Nietzsche die de dood van God verkondigde om de noodzaak van nieuwe waarden te beweren, kondigt zij de dood van de oude schildercodes aan om de schilderkunst te heruitvinden.
Wat Lynette Yiadom-Boakye zo sterk maakt, is haar vermogen om een parallelle wereld te creëren die ons doet twijfelen aan de onze. Haar denkbeeldige personages zijn levendiger dan menige portretten van echte mensen. Daar ligt haar magie, in het vermogen om het reële te overstijgen en een diepere waarheid te raken. Haar schilderijen vertellen ons dat ze er zijn, terwijl ze ons eraan herinneren dat ze fictief zijn, in een paradox die hun kracht bepaalt.
