Luister goed naar me, stelletje snobs, stop even met jullie zinloze geklets en narcistische bewondering van steeds dezelfde herhaalde kunstenaars tijdens jullie vernissages. Het is tijd om elders te kijken, naar het Oosten, naar dat China waarvan jullie meestal alleen de clichés kennen, en soms zelfs die niet. Ik ga jullie vandaag vertellen over Ma Ke, die Chinese schilder die het doek transformeert in een existentiële strijdplaats, in een scène van voortdurende metamorfoses, die moedige koorddanser die met een nonchalance het gapende gat tussen traditie en innovatie oversteekt, waar je van zou verbleken van jaloezie.
Ma Ke werd geboren in 1970 in Zibo, China, maar dit is geen verhaal van een wonderkind dat ik jullie ga vertellen. Zijn pad is veeleer dat van een voortdurend ontwakend bewustzijn, van een man die zijn denken in picturale daad heeft weten te vertalen. Eerst gevormd door zijn vader in traditionele Chinese technieken en Russisch sociaal realisme, daarna aan de Academie voor Schone Kunsten in Tianjin en aan de Centrale Academie voor Schone Kunsten in Peking, ontdekte Ma Ke de westerse kunst als een openbaring, een nieuwe adem die hem toeliet andere mogelijkheden, andere vrijheden voor te stellen.
Maar wat zijn werk zo interessant maakt, is zijn manier om te navigeren tussen twee werelden, oscillerend tussen de expressieve kracht van westerse abstractie en de meditatieve diepte van de Chinese traditie. In zijn doeken, vaak bevolkt door eenzame of weinige figuren te midden van monochrome achtergronden, schept Ma Ke een ontmoetingsruimte tussen culturen, een experimenteel terrein waar hij de grenzen van representatie en expressie kan verkennen.
Kijk naar dit werk met de titel “Op zoek naar het zwaard”, waarin Ma Ke de klassieke Chinese parabel herinterpreteert met een hedendaagse toets die ons rechtstreeks meeneemt in het kafkaëske universum van metamorfose. Deze scène is niet slechts een eenvoudige illustratie van een oud verhaal, het is een visuele metafoor voor onze moderne toestand, hangend tussen collectief geheugen en individuele desoriëntatie. Zoals Vladimir Nabokov schreef in zijn analyse van Kafka’s verhalen: “De metamorfose is het precieze moment waarop de ziel zich bewust wordt van haar eigen gevangenschap” [1]. Ma Ke vangt exact dat bewustwordingsmoment, waarin de mens zijn tragische bestaan beseft en tegelijkertijd een uitweg zoekt.
Zijn schildertechniek, met die energieke en expressieve penseelstreken, die intense kleuren die opdoemen uit monochrome achtergronden, roept de innerlijke worstelingen van de moderne mens op. Die figuren die soms lijken op te lossen in de achtergrond, soms gewelddadig naar voren komen, herinneren onmiskenbaar aan de reflecties van Emil Cioran over het verdwijnen van het individu: “Wij verkeren allemaal op de bodem van een hel waarvan elk moment een wonder is” [2]. Ma Ke creëert juist die wonderbaarlijke momenten waarin de mens, ondanks zijn kwetsbaarheid, erin slaagt zijn aanwezigheid te bevestigen tegenover de krachten die hem willen opslokken.
Het valt meteen op in het werk van Ma Ke, die constante spanning tussen verschijnen en verdwijnen, tussen aanwezigheid en afwezigheid. In de reeks “Chevauchant le vide”, geïnspireerd door een gedicht van Tang Wei Zhuang, illustreert Ma Ke deze spirituele zoektocht met een indrukwekkende intensiteit. De ruiter, hangend in de leegte, symboliseert het menselijke streven om zijn aardse conditie te overstijgen. Men zou het bijna letterlijk kunnen zien als een illustratie van wat Peter Sloterdijk “de gespannen verticaliteit” noemt, die menselijke neiging om zich boven zijn conditie te verheffen: “De mens is degene die zich moet overwinnen om te zijn” [3]. De verticaliteit die Ma Kes werk doorkruist is niet alleen formeel, ze is diep filosofisch.
De landschappen die Ma Ke afbeeldt zijn nooit idyllische locaties of naturalistische voorstellingen, maar mentale ruimten, territoria van de ziel. In “Montagne vide” wordt het landschap een quasi-metafysische aanwezigheid, een plek waar de mens wordt geconfronteerd met zijn nietigheid tegenover de immensiteit. Deze benadering roept onweerstaanbaar de reflecties van Jankélévitch op over de berg als metafoor voor de filosofische zoektocht: “De berg is geen doel, maar een middel; het is geen einde, maar een weg om verder te zien” [4]. Zo transformeert Ma Ke het traditionele Chinese landschap in een hedendaagse existentiële ruimte.
De invloed van Jung en zijn theorie van het collectief onbewuste is eveneens voelbaar in het werk van Ma Ke, vooral in zijn manier om universele archetypen te gebruiken terwijl hij ze heruitvindt in een persoonlijke beeldtaal. Het paard, een terugkerend motief in zijn werk, roept onvermijdelijk op wat Jung “oerbeelden” noemde, die aangeboren representaties die ons collectief onbewust bewonen [5]. Maar Ma Ke beperkt zich niet tot het reproduceren van deze archetypen, hij transformeert ze, vervormt ze, blaast ze nieuw leven in dat past bij onze onrustige tijd.
Neem bijvoorbeeld zijn reeks over “La Métamorphose” geïnspireerd door Kafka. Ma Ke probeert het verhaal van de Tsjechische schrijver niet letterlijk te illustreren, maar eerder de essentie ervan vast te leggen, die existentiële angst tegenover transformatie. De vervormde, gefragmenteerde lichamen die deze schilderijen bevolken, herinneren aan wat Deleuze en Guattari theoretiseerden onder het concept van “lichaam zonder organen”, dat streven om te ontsnappen aan organische determinaties om een staat van pure intensiteit te bereiken [6]. Ma Ke nodigt ons door zijn werk over de menselijke figuur uit om onze relatie tot het lichaam, identiteit en transformatie te herdenken.
In zijn recente werken heeft Ma Ke zich gericht op een meer abstracte verkenning, waarbij hij punten, lijnen, vlakken, sferen en geometrische vormen gebruikt om beelden van dieren of menselijke figuren te construeren. Deze meer geometrische benadering, die doet denken aan bepaalde kubistische onderzoeken, getuigt van zijn constante wil om zijn schildertaal te vernieuwen en nieuwe manieren te vinden om de mens uit te drukken. Zoals Paul Klee schreef: “kunst reproduceert niet het zichtbare, het maakt het zichtbaar” [7]. Ma Ke probeert door deze abstracte composities juist het onzichtbare zichtbaar te maken, vorm te geven aan de krachten die ons doordringen en ons vormen.
Het palet van Ma Ke, vaak gedomineerd door grijstinten of roze, creëert een sfeer die zowel intiem als verontrustend is. Deze chromatische beperking is geen teken van beperking, maar juist van concentratie, van intensivering van de expressie. Zoals Alberto Giacometti opmerkte: “hoe meer ik kijk, hoe meer ik grijs zie” [8]. Deze grauwheid die sommige doeken van Ma Ke doordringt, is geen teken van ontgoocheling, maar eerder van nuchterheid, van de wil om de wereld te zien zoals hij is, voorbij kleurrijke illusies.
Wat Ma Ke onderscheidt van veel hedendaagse Chinese kunstenaars, is zijn weigering om het kaartje van “exoticisme” of culturele identiteit als commercieel argument te spelen. Hij probeert geen “typisch Chinese” kunst te creëren die aan westerse verwachtingen voldoet, noch imiteert hij westerse kunstmodetrends. Zijn aanpak is diep oprecht, geworteld in een persoonlijke reflectie over de menselijke conditie en de expressieve mogelijkheden van de schilderkunst. Zoals kunstcriticus Karen Smith terecht opmerkte, zou Ma Ke wel eens “de eerste authentieke modernistische schilder van China” kunnen zijn [9].
Het werk van Ma Ke herinnert ons eraan dat ware kunst nooit slechts een kwestie van stijl of techniek is, maar altijd een zaak van innerlijke noodzaak, van een persoonlijke visie op de wereld. In een tijdperk waarin hedendaagse kunst vaak lijkt te worden gereduceerd tot marketingstrategieën of intellectuele houdingen, herinnert het werk van Ma Ke ons eraan wat schilderkunst kan zijn wanneer ze wordt beoefend als een ware existentiële verkenning: een ruimte van vrijheid, van bevragen, van transformatie.
Wat mij persoonlijk raakt in het werk van Ma Ke, is de manier waarop hij beelden creëert die ons achtervolgen, die in ons blijven voortleven lang nadat we onze blik hebben afgewend. Zijn schilderijen zijn geen decoratieve objecten die onze interieurs verfraaien, maar ontregelende aanwezigheid die ons bevragen, destabiliseren en transformeren. Zoals François Cheng schreef over traditionele Chinese schilderkunst: “Een echt schilderij is er een waarin men binnenkomt als in een werkelijk landschap, waar men kan verblijven, dwalen en terugkeren” [10]. De schilderijen van Ma Ke zijn precies die bewoonbare ruimtes van de verbeelding, die territoria waar de ziel kan dwalen en zich kan verliezen.
Luister goed naar me, stelletje snobs, als je op zoek bent naar kunst die je bevestigd in je zekerheden, die je smaak voor het mooiste of het modieuze conceptuele streelt, loop dan door. Maar als je bereid bent je te confronteren met een schilderkunst die jou net zo aankijkt als jij haar aankijkt, die je bevraagt over je eigen conditie, die je uitnodigt tot een ware esthetische en existentiële ervaring, dan verdient het werk van Ma Ke al je aandacht. Want wat hij ons biedt, zijn niet zomaar schilderijen om te bekijken, maar een ruimte om te denken, te voelen, en ten volle te leven.
Ma Ke blijft in Peking wonen en werken en zet onvermoeibaar zijn zoektocht binnen het schilderkunstige voort. Zijn werk, dat in het Westen nog te onbekend is, verdient het om ontdekt en bedaard bekeken te worden, niet als een exotische nieuwigheid uit het Oosten, maar als een van de meest authentieke en diepgaande stemmen van de hedendaagse wereldschilderkunst.
- Nabokov, Vladimir. Littératures. Fayard, 1985.
- Cioran, Emil. De slechte demiurg. Gallimard, 1969.
- Sloterdijk, Peter. De oneindige mobilisatie. Christian Bourgois, 2000.
- Jankélévitch, Vladimir. Het ik-weet-niet-wat en het bijna-niets. Seuil, 1980.
- Jung, Carl Gustav. De wortels van het bewustzijn. Buchet/Chastel, 1971.
- Deleuze, Gilles en Guattari, Félix. Duizend plateaus. Éditions de Minuit, 1980.
- Klee, Paul. Theorie van de moderne kunst. Gallimard, 1998.
- Giacometti, Alberto. Schriften. Hermann, 1990.
- Smith, Karen. Conservator van de tentoonstelling Ma Ke, “Life Most Intense”, bij Platform China, Beijing, van 20 april tot 2 juni 2012.
- Cheng, François. Leeg en vol: de Chinese beeldtaal. Seuil, 1991.
