Luister goed naar me, stelletje snobs, het is hoog tijd om te praten over Mickalene Thomas (geboren in 1971), de kunstenaar die onze zekerheden opschudt met de subtiliteit van een orkaan in een porseleinwinkel.
Denkt u dat u hedendaagse kunst kent omdat u een poster van Kandinsky in uw woonkamer hebt gehangen? Vergist u zich. Thomas speelt niet in dezelfde speeltuin als uw IKEA-reproducties. Zij dynamiteert de codes van de representatie met een meesterlijkheid die de muren van de instellingen doet beven.
Eerste thema: het deconstrueren en heroveren van de mannelijke blik in de kunstgeschiedenis. Thomas beperkt zich niet tot het herzien van de oude meesters, ze neemt ze in de tang met een uitbundige brutaliteit. Haar herinterpretatie van Manets “Déjeuner sur l’herbe” is een esthetische klap. Waar Manet een naakte vrouw naast aangeklede mannen afbeeldde, plaatst Thomas drie zwarte vrouwen, gekleed en krachtig, die de toeschouwer met een verontrustende zekerheid aankijken. Dit monumentale werk van 3 bij 8 meter is niet slechts een eerbetoon of citaat, het is een felle reactie op eeuwen van objectivering van het zwarte vrouwelijke lichaam.
Ze sluit aan bij wat Simone de Beauvoir al theoretiseerde in “Le Deuxième Sexe”: de mannelijke blik die de vrouw tot object maakt. Maar Thomas gaat verder door er de postkoloniale dimensie aan toe te voegen die Edward Said ontwikkelde in “Oosterse studies”. Ze dwingt ons onze eigen vooroordelen onder ogen te zien, onze automatische denkpatronen die zijn overgenomen uit een kunstgeschiedenis gedomineerd door de blanke mannelijke blik.
Haar hedendaagse odalissen, bedekt met strass en glitters, zijn geen passieve objecten van contemplatie maar actieve onderwerpen die ons bevragen. Walter Benjamin sprak over de aura van het kunstwerk, Thomas creëert een nieuwe vorm van aura, bestaande uit kunstmatige glans en directe confrontatie. De strass is geen louter decoratief effect, het is een fonkelend harnas dat onze blik terugkaatst en ons dwingt onze positie als toeschouwer te erkennen.
Tweede thema: de esthetiek van de Amerikaanse zwarte woonkamer als ruimte van verzet en affirmatie. Thomas transformeert de huiselijke interieurs in ware politieke manifesten. Haar installaties en schilderijen reconstrueren ruimtes geïnspireerd op de jaren 70, met hun psychedelische behangpatronen en meubels bedekt met bedrukte stoffen. Het is geen simpele nostalgie, het is een archeologie van zwarte macht.
Deze interieurs resoneren met de theorieën van Bell Hooks over het huis als plaats van verzet. In een maatschappij die zwarte vrouwen historisch ontkende recht op intimiteit en persoonlijke ruimte, wordt het creëren en decoreren van je interieur een politiek gebaar. De modellen van Thomas, vaak gefotografeerd in deze overvolle decors, poseren niet alleen, ze bewonen de ruimte met een trots die de conventies tart.
De verfijning van deze tafereeltjes roept herinneringen op aan wat Roland Barthes schreef over fotografie; elk detail is een “punctum”, een emotionele raakpunt met de toeschouwer. De zich herhalende geometrische patronen, de opeenstapeling van texturen, creëren een visuele spanning die de complexiteit van de hedendaagse Afro-Amerikaanse identiteit vertaalt.
Thomas verandert deze huiselijke ruimtes in platforms voor verzet. Ze gebruikt kitsch en overdaad als wapens, waarbij ze de codes van “goede smaak” omkeert die lange tijd hebben bijgedragen aan het marginaliseren van zwarte esthetiek. Haar werken zijn opzettelijk overdreven, net zoals Susan Sontag het “camp” definieerde, een gevoeligheid die ernst omzet in lichtheid en omgekeerd.
Haar werk slaat ook bruggen tussen verschillende artistieke tradities. Ze put evenzeer uit de geschiedenis van de westerse kunst als uit de Afro-Amerikaanse populaire cultuur, en creëert werken die zowel geleerd als toegankelijk zijn. Haar monumentale portretten, bedekt met strass en glitters, zijn net zo verfijnd als een doek van Matisse, maar spreken direct tot het hart van de hedendaagse toeschouwer.
Thomas beperkt zich niet tot het afbeelden van zwarte vrouwen, ze viert hen in al hun complexiteit. Haar modellen zijn geen archetypen of symbolen, maar individuen met hun eigen verhalen, hun eigen kracht en hun eigen kwetsbaarheden. Ze vangt wat Toni Morrison “de innerlijke blik” noemde, de manier waarop zwarte vrouwen zichzelf zien, voorbij de witte blik.
Haar gebruik van onconventionele materialen, zoals strass, glitters, acryl, is niet zomaar een esthetische keuze. Het is een politieke verklaring die traditionele hiërarchieën in de kunst afwijst. Ze transformeert materialen die als “laagwaardig” worden beschouwd tot middelen van viering en bevestiging. Elke strass is een kleine revolutie die schittert.
Fotografie speelt een belangrijke rol in haar creatieve proces. Haar fotosessies zijn intieme samenwerkingen met haar modellen, waarbij een veilige ruimte wordt gecreëerd waarin zij hun persoonlijkheid kunnen uitdrukken. Deze foto’s dienen vervolgens als basis voor haar schilderijen, maar het transformatieproces is radicaal. De beelden worden gedeconstrueerd, gecombineerd en versterkt totdat ze hedendaagse iconen worden.
In een kunstwereld die nog steeds grotendeels wordt gedomineerd door witte mannen, creëert Thomas haar eigen canon. Ze vraagt niet om toestemming om ruimte in te nemen, ze neemt die ruimte, transformeert die en laat die stralen. Haar werken zijn tekenen van vreugdevolle weerstand, vieringen van zwarte schoonheid die zich niet laten negeren.
Ze herinnert ons eraan dat kunst niet alleen een kwestie is van esthetiek, maar ook van macht. Wie heeft het recht om gerepresenteerd te worden? Wie beheerst de blik? Haar werken beantwoorden deze vragen met stille zekerheid: zwarte vrouwen zijn niet langer objecten om te bekijken, maar subjecten die ons recht in de ogen kijken.
Thomas dwingt ons niet alleen na te denken over wat kunst kan zijn, maar ook over wat kunst kan doen. Haar werken zijn niet zomaar voorwerpen om aan muren te hangen, het zijn katalysatoren voor verandering, ruimtes voor dialoog en transformatie. In een wereld waar representatie een strijdtoneel blijft, creëert Thomas beelden die zowel vieringen als manifestaties zijn.
Haar immersieve installaties, zoals die gepresenteerd in het Broad in Los Angeles, veranderen tentoonstellingsruimtes in ontmoetings- en contemplatieplekken. De toeschouwer is geen passieve waarnemer meer, maar een actieve deelnemer in een dialoog over identiteit, schoonheid en macht. De spiegels die ze vaak in haar werken verwerkt, reflecteren onze eigen blik terug, dwingend om onze vooroordelen en verwachtingen te onderzoeken.
Thomas creëert niet alleen beelden, ze creëert ervaringen. Haar tentoonstellingen zijn totale omgevingen waar elk element bijdraagt aan een bredere verhaallijn over identiteit, gender en ras. Ze transformeert galerieën in ruimtes van mogelijkheden waar traditionele verhalen worden herschreven en waar nieuwe stemmen kunnen opkomen.
Haar werk met het huis Dior toont aan hoe zij kan navigeren tussen de werelden van kunst en mode zonder haar visie te compromitteren. Zij gebruikt deze samenwerkingen als platforms om haar boodschap te versterken, en transformeert traditioneel exclusieve ruimtes in kansen voor dialoog en verandering.
De kracht van haar werk ligt in haar vermogen om zowel politiek als persoonlijk te zijn, kritisch en vierend. Zij wijst niet alleen op problemen, maar stelt oplossingen, alternatieve visies en mogelijkheden voor transformatie voor. Elk werk is een bevestiging van de schoonheid en waardigheid van zwarte vrouwen, maar ook een uitnodiging tot dialoog en reflectie.
Thomas creëert werken die rechtstreeks tot het hart en de geest spreken. Zij herinnert ons eraan dat kunst zowel intellectueel stimulerend als emotioneel krachtig kan zijn, politiek betrokken en esthetisch aantrekkelijk. Haar werken zijn niet zomaar objecten om te aanschouwen, het zijn uitnodigingen om onze relatie tot kunst, identiteit en macht te herdenken. Zij toont ons dat schoonheid een vorm van verzet kan zijn, en dat kunst een instrument voor maatschappelijke verandering kan zijn.
Het werk van Mickalene Thomas is een viering van de veerkracht en schoonheid van zwarte vrouwen, maar het is ook een uitnodiging aan iedereen om onze vooroordelen en verwachtingen te herdenken. Zij creëert kunst die niet om toestemming vraagt om te bestaan, die zich niet excuseert voor het innemen van ruimte, die straalt en ons dwingt echt te kijken naar wat er altijd al was, wachtend om erkend en gevierd te worden.
