Luister goed naar me, stelletje snobs! Jullie hebben vast wel gehoord van Njideka Akunyili Crosby, die Nigeriaans-Amerikaanse kunstenares die de hedendaagse kunstwereld aan haar voeten heeft liggen, met haar MacArthur Genius Grant en veilingen die astronomische prijzen halen. Maar hoeveel van jullie hebben echt naar haar werk gekeken? Ik bedoel niet zomaar vluchtig kijken voordat je naar de volgende Instagram-sensatie gaat. Nee, ik bedoel stoppen, ademhalen en je onderdompelen in haar duizelingwekkende visuele werelden. De schilderijen van Akunyili Crosby springen niet in het gezicht met het soort gemakkelijke glans dat onze tijd van versnipperde aandacht domineert. Ze nodigen je juist uit om dichterbij te komen, te buigen, jezelf te verliezen in de zorgvuldig geconstrueerde diepten ervan.
Het werk van Akunyili Crosby bevindt zich in een tussengebied, tussen Nigeria en Amerika, tussen herinnering en heden, tussen het intieme en het collectieve. Elk stuk is een uitdaging voor onze simplistische opvatting van culturele identiteit. Neem “Still You Bloom in This Land of No Gardens” (2021), een werk dat de kunstenares samen met haar kind afbeeldt, omringd door weelderige begroeiing die hun lichamen gedeeltelijk verbergt. De manier waarop de planten zich verstrengelen met de figuren doet denken aan de antropoloog Claude Lévi-Strauss en zijn concept van de “wilde denkwijze” [1].
Lévi-Strauss betoogde dat culturele systemen vergelijkbaar zijn met eigenzinnige constructies, creatieve assemblages samengesteld uit diverse elementen uit verschillende bronnen. Is dat niet precies wat Akunyili Crosby doet? Ze plaatst visuele referenties uit Nigeria en de Verenigde Staten naast elkaar, en creëert zo een persoonlijke taxonomie waarbij rigide classificatie plaatsmaakt voor een vloeiendere associatieve intelligentie. In haar werken worden alledaagse objecten, een bank, een theepot, een tafel, tot symbolen met culturele betekenis, zoals Lévi-Strauss de “wilde” objecten zag die complexe betekenissen dragen die westerse categorisaties trotseren.
Deze kunstenares gebruikt alledaagse objecten als dragers van collectief geheugen, en creëert wat Lévi-Strauss een “tekenensysteem” zou noemen om tussen culturen te navigeren. De geëmailleerde theepot op de tafel in “Tea Time in New Haven, Enugu” is niet slechts een decoratief accessoire, maar een cultureel artefact dat spreekt over het Britse koloniale erfgoed in Nigeria, heroverd en getransformeerd tot iets specifiek Nigeriaans. Het is precies dat soort “cultureel geknutsel” dat Lévi-Strauss als het hart van het creëren van hybride culturele identiteiten identificeerde.
Maar wat Akunyili Crosby echt onderscheidt, is haar fototransfertechniek. Ze brengt oplosmiddelen aan op de achterkant van beelden uit Nigeriaanse tijdschriften en boeken, waarmee ze deze afbeeldingen op het oppervlak van het schilderij verzegelt. Deze methode creëert minutieuze visuele hallucinaties, die herinneringen versmelten met momenten die volledig in het heden leven. En hier zien we de invloed van Gaston Bachelard en zijn “Poëtica van de ruimte” [2].
Bachelard leerde ons dat intieme ruimtes, huizen, laden, hoekjes, containers zijn van geheugen en verbeelding. Hij schreef: “Het huis is onze hoek van de wereld… het is ons eerste universum, een waar kosmos.” De interieurruimten in het werk van Akunyili Crosby functioneren precies als die bachelardiaanse ruimtes. In “The Beautiful Ones” Serie #11 zien we een jong meisje in een witte communiejurk, staand in een interieurruimte bekleed met overgetransfereerde beelden. Dit is niet zomaar een portret, het is wat Bachelard zou noemen een “topografie van ons innerlijke wezen.”
De minutieuze aandacht die Akunyili Crosby besteedt aan de details van binnenruimtes, de patronen op de vloer, de gedenkweefsels aan de muren, de voorwerpen op de tafels, is niet louter decoratief. Ze creëert wat Bachelard een “poëtiek van het wonen” zou noemen. In “Mama, Mummy and Mamma” worden drie generaties vrouwen afgebeeld in een huiselijke ruimte vol herinneringen, een visuele manifestatie van wat Bachelard noemt “het droomhuis”, een ruimte die het fysieke overstijgt om een reservoir van dromen en herinneringen te worden.
De ramen, deuren en lijsten die zo vaak voorkomen in het werk van Akunyili Crosby functioneren als de “drempels” van Bachelard, doorgangen tussen verschillende zijnstoestanden. In “Portals” (2016) creëert de kunstenares letterlijk wat Bachelard een “dialectiek van binnen en buiten” zou noemen, waarbij ze architectonische structuren gebruikt als metaforen voor de overgang tussen werelden. Deze portalen zijn niet alleen architectonische elementen; het zijn doorgangen tussen Nigeria en Amerika, tussen verleden en heden.
De ultravlakheid van haar beelden creëert een diepe rust, alsof ze bestaan buiten de normale stroom van de tijd. Deze unieke temporaliteit is wat Bachelard een “verticaliteit” van de tijd zou noemen, waarbij verleden, heden en toekomst samendrukken tot één moment. In deze werken is tijd niet lineair maar verticaal, waardoor verschillende tijden en plaatsen in één picturale ruimte kunnen samenleven.
De aanwezigheid van planten in haar recente werken voegt een extra laag contemplatie toe, en creëert een verschuiving tussen binnen- en buitenruimte, voor- en achtergrond, het zelf en de omgeving. In deze scènes, weergegeven op papier en aan de muur bevestigd met bindklemmen en spijkers, zijn de geschilderde en gefotografeerde figuren geïntegreerd in uitbundige werelden van gebladerte, waarbij de grenzen tussen mensen en biotische vormen vervagen (en soms volledig verscheurd worden).
Deze vermenging van menselijke lichamen met hun omgeving herinnert aan Bachelards aandacht voor de manier waarop intieme ruimtes ons wezen vormen. Akunyili Crosby breidt dit idee uit door te suggereren dat onze identiteit onlosmakelijk verbonden is met niet alleen de ruimtes die we bewonen, maar ook met de natuurlijke en culturele ecologieën die ons omringen. De planten die door dit corpus van haar meest recente werken bloeien, introduceren nog een extra laag reflectie, wat een glijding veroorzaakt tussen binnen- en buitenruimte, voor- en achtergrond, het zelf en de omgeving.
Het werk van Akunyili Crosby roept ook het bachelardiaanse concept van “resonantie” op, de manier waarop objecten en ruimtes herinneringen en emoties kunnen oproepen die in ons resoneren. De overgebrachte beelden die verschijnen op kleding, muren en meubels in haar schilderijen creëren letterlijk deze visuele resonantie, waarbij fragmenten van culturele herinnering worden geweven tot een complexe visuele symfonie.
Het werk van Akunyili Crosby is diep autobiografisch, maar nooit solipsistisch. Ze gebruikt haar eigen ervaring als vertrekpunt om bredere vragen over migratie, identiteit en culturele herinnering te verkennen. Zoals ze zelf zei: “Ik beeld Nigeria af zoals het was toen ik het eind jaren negentig verliet, wat niet hetzelfde is als de Nigeriaanse cultuur nu… Het is mijn leven, mijn autobiografie, mijn familie, maar deze culturele, economische en geografische ervaringen spreken over iets dat groter is dan ik: ze zijn een samenvloeiing van uiteenlopende zaken.” [3]
Wat bijzonder opvalt in haar werk, is de manier waarop ze de valkuilen van makkelijke nostalgie vermijdt. Er schuilt een brutaliteit in de schoonheid. “A Sunny Day on Bar Beach” toont een openbaar strand in Lagos waar de voormalige militaire regering mensen executeerde. Deze juxtapositie van het alledaagse en het politieke herinnert eraan hoe Lévi-Strauss culturele structuren zag als intrinsiek verbonden met machtsstructuren. De militaire dictators die de belofte van Afrika hebben verraden, verschijnen vluchtig in haar fototransfers, wat eraan herinnert dat cultureel geheugen altijd verweven is met politieke geschiedenis.
In “Blend in, Stand out” omhelst een vrouw een man die achter hem zit, een zwarte en een witte persoon, Akunyili Crosby en haar echtgenoot. In het midden van de afbeelding staat een Igbo-pot. Haar jurk is groen en gevuld met afbeeldingen van zwarte figuren met opgeheven vuisten. “Ik denk aan die geheugenbank die ik draag sinds ik ben opgegroeid in Nigeria,” zei Akunyili Crosby. Kijk goed en je zult deze beeldvoorraad overal in haar kunst geïntegreerd zien: in de kleding, in het behang, oppervlakken van denken en voelen.
Het werk van Akunyili Crosby verzet zich tegen simplificatie en gemakkelijke categoriseringen. Ze nodigt ons uit te overwegen hoe identiteiten worden gevormd op het kruispunt van meerdere culturele invloeden, hoe geheugen voortleeft via objecten en ruimtes, en hoe kunst een “derde ruimte” kan creëren waar verschillende werkelijkheden naast elkaar kunnen bestaan. Zoals Lévi-Strauss ons zou herinneren, zijn culturele identiteiten nooit puur of statisch, maar altijd in een staat van “knutselen”, samengesteld uit diverse elementen om iets nieuws en unieks te creëren.
De werken van Akunyili Crosby zijn niet slechts representaties van ruimtes, ze zijn zelf ruimtes, plaatsen waar we tijdelijk binnen kunnen treden en verblijven, plaatsen die resoneren met onze eigen geleefde ervaring. In een wereld die geobsedeerd is door vaste identiteiten en rigide grenzen, biedt Akunyili Crosby ons een soepelere en genereuzere visie op wat het betekent om tussen werelden te bestaan.
De volgende keer dat je de kans krijgt haar werk te zien, val dan niet in de groep die snel kijkt en doorgaat. Stop. Leun voorover. Kijk aandachtig. En laat jezelf meevoeren in die tussengebieden waar geheugen, identiteit en verbeelding samenkomen in een complexe en prachtige dans.
- Lévi-Strauss, Claude. Het wilde denken. Parijs: Plon, 1962.
- Bachelard, Gaston. De poëtica van de ruimte. Parijs: Presses Universitaires de France, 1957.
- Jansen, Char. “Interieurs en innerlijkheid: Njideka Akunyili Crosby.” Contemporary Art Review LA, 3 april 2016.
