Luister goed naar me, stelletje snobs. We leven in een tijd waarin hedendaagse kunst zich vaak verliest in een glimmend narcisme, waarin werken meer ego-demonstraties zijn dan ware verkenningen. En dan verschijnt er een kunstenaar als Justin Caguiat, die Filippijns-Japanse schilder die het doek transformeert tot een poort naar een andere dimensie. Zijn immense schilderijen op niet gespannen doeken nemen ons mee naar een caleidoscopisch universum waar figuren en organische vormen lijken te dansen op de rand van onze waarneming.
De werken van Caguiat creëren een chromatische vortex. Zijn gelaagde oppervlakken van olie en soms gouache roepen verre echo’s op van Odilon Redon, alsof laatstgenoemde in een ander leven, onder invloed van psychotropica, was blijven schilderen. Deze resonantie is niet toevallig: Caguiat put openlijk uit het symbolistische erfgoed, die kunstenaars uit het einde van de 19e eeuw die, net als hij, zich richtten op bronnen van betovering en mysterie in een wereld gedomineerd door woekerende kapitalisme.
Er zit iets diep cinematisch in het werk van Caguiat. Zijn doeken functioneren als een slow-motion film, een “slow cinema” om de uitdrukking te gebruiken uit een recente tentoonstelling [1]. Het is geen toeval dat de kunstenaar andere media onderzocht heeft zoals video, met name in zijn werk “Carnival” dat een tiental jaren geleden werd opgenomen met een VHS-camera. In zijn schilderijen oxideren de pigmenten langzaam, evolueren de kleuren subtiel in de tijd, wat een visuele ervaring creëert die zich aan reproductie ontzieht en langdurige contemplatie vereist. Fotografische reproductie van zijn werken is gedoemd te falen, men moet ze persoonlijk zien, met de ogen de kleurenconstellaties volgen die zich uitstorten over niet gespannen doeken.
De strategie van Caguiat is briljant: hij gebruikt abstractie als methode om het interpretatiepotentieel te verminderen. De kunstenaar zelf geeft toe het taalgebruik, vooral de beschrijving, te scheiden van zijn atelierpraktijk, om zich te bevrijden van de verplichting een werk uit te leggen of te beschrijven voordat het voltooid is. Deze weerstand tegen narrativiteit is paradoxaal, want zijn schilderijen zijn rijk aan betekenis terwijl ze de taal tarten. Zoals kunstenaar Charline von Heyl zo treffend stelde: “Nadenken over schilderkunst komt altijd neer op die kern van domheid waar je iets weet zonder het te kunnen benoemen” [2].
Wat Caguiat onderscheidt van veel hedendaagse schilders, is zijn vermogen een verbazingwekkend breed spectrum aan invloeden te metaboliseren zonder ooit te vervallen in loutere citaten. Hij put uit de afgeplatte vormen van manga en Japanse houtsneden, fuseert de hybride barok-folkloristische esthetiek van Filipijnse katholieke iconen met het verfijnde modernisme van de Weense Secessie. Het resultaat is zowel eigentijds als tijdloos, alsof hij erin geslaagd is culturele en historische grenzen te overschrijden om een unieke visuele taal te creëren.
De relatie van Caguiat met literatuur is bijzonder interessant. Als gepubliceerde dichter begeleidt hij vaak zijn tentoonstellingen met teksten die niet fungeren als uitleg, maar als uitbreidingen van het visuele universum. Voor zijn tentoonstelling “Permutation City 1999” in de Modern Art Gallery in Londen schreef hij een tekst die fragmentarische, fictieve herinneringen aan Tokio, Manilla en de regio van de Baai van Californië oproept. Deze titel, ontleend aan een sciencefictionroman van Greg Egan uit 1994, biedt ons een interpretatiesleutel: de “permutatie”, gedefinieerd als een “set of aantal dingen die geordend of gerangschikt kunnen worden”, maakt het mogelijk elk schilderij abstract te lezen in associatie met Caguiats tekst. Dit gebruik van sciencefiction als conceptueel kader onthult de belangstelling van de kunstenaar voor meervoudige temporaliteiten en alternatieve werkelijkheden.
In werken als “The saint is never busy” of “to the approach of beauty its body is fungible” worden figuren wazig weergegeven door een sluier van stippen, herinnerend aan fragmenten van geheugen in de tekst. De felle kleuren organiseren zich in gedetailleerde caleidoscopische patronen. Af en toe verspreiden vlekken donkergrijs of zwart zich als lichtvlakken over het oppervlak. Uit dit geheel ontstaan figuren, landschappen en taferelen uit een andere wereld die beginnen te materialiseren, drijvend tussen zichtbaarheid en onzichtbaarheid, de tijd nemend om zich te onthullen.
Caguiats doeken bezitten een kwaliteit die doet denken aan het concept van “toxisch subliem”. Zijn innerlijke landschappen combineren visuele verleiding met verontrustende vreemdheid. In “Gretel in Pharmakon” (2022) kan een figuur het onschuldige kind zijn of de heks die het kwelt. Caguiats neiging tot onbepaaldheid komt terug in zijn gebruik van de term “pharmakon”, een theoretisch concept dat zowel gif als geneesmiddel betekent, iets dat zijn eigen vernietiging kan accepteren.
Wat interessant is aan Caguiat, is zijn diepgaand inzicht in de mechanismen van geheugen. Zijn doeken zijn geen representaties, maar processen die het functioneren van onze geest imiteren. Zoals Sophie Ruigrok schrijft, lezen zijn schilderijen “als een oersoep”, waarin lagen in elkaar overvloeien en zich opbouwen in patronen en vormen. De transpositie van schilderkunst, ideeën, informatie, figuren en ornamenten is gefragmenteerd, zoals de ontbinding van herinnering.
Wat mij aanspreekt in het werk van Caguiat is zijn relatie tot tijd. In zijn tentoonstelling “Triple Solitaire” aan de Wesleyan University presenteert hij schilderijen gemaakt met pigmenten die oxideren als reactie op de chemische samenstelling van de omgevingen waarin ze zich bevinden, terwijl ze van het atelier naar de galerie gaan. Hij toont er ook een spiegel-schilderij waarvan het zilverfolie is aangebracht op verf en lijnolie, die op hun beurt het zilverfolie in de loop van de tijd zullen oxideren en zo de reflecterende eigenschappen ervan zullen verminderen. Zoals Molly Zuckerman-Hartung opmerkt: “Schilderen is een activiteit die zich afspeelt in de dagelijkse tijd en het vermogen heeft om de kloktijd uit te breiden en te transformeren naar het eeuwige” [3].
Het werk van Caguiat daagt de mechanische reproduceerbaarheid uit die kenmerkend is voor onze tijd. Zijn schilderijen vereisen een fysieke aanwezigheid, een lichaamsbetrokkenheid. Ze herinneren ons eraan dat authentieke esthetische ervaring niet kan worden gereduceerd tot een beeld op een scherm. In “Hysteresis Loop” (2022) gebruikt hij thermochronische pigmenten en een stralingssensor bevestigd aan de achterkant van een metalen drager, waardoor het werk een reeks langzame maar dramatische kleurveranderingen ondergaat naarmate de temperatuur toeneemt en afneemt in een geprogrammeerde lus.
Wat het werk van Caguiat zo boeiend maakt, is dat hij erin slaagt kunstwerken te creëren die tegelijkertijd archaïsch en futuristisch lijken. Als occulte wandtapijten of frescos van een toekomstige ruïne, zijn zijn schilderijen beladen met betekenis maar weerstaan ze de aantrekkingskracht van narratief, waarbij ze aansporen tot een onmiddellijke zintuiglijke ervaring die vreemd is aan taal.
Ik denk dat we getuige zijn van het ontstaan van een kunstenaar wiens belang alleen maar zal toenemen in de komende jaren. Caguiat is erin geslaagd een uniek visueel universum te creëren dat eenvoudige categorieën en reductieve labels overstijgt. Zijn werk nodigt ons uit om te vertragen, te contempleren, ons te verliezen in werelden die bestaan op de grens van het zichtbare en het onzichtbare, van het bekende en het onbekende.
In een tijd waarin zoveel kunstenaars wanhopig proberen de aandacht te trekken met spectaculaire gebaren of provocerende uitspraken, kiest Caguiat voor de weg van contemplatie en diepgang. En dat is precies wat we vandaag nodig hebben: een kunst die zich niet tevreden stelt met het weerspiegelen van onze gefragmenteerde wereld, maar die ons nieuwe manieren biedt om die te ervaren en erin te leven. Als je zijn werk nog niet ontdekt hebt, ga er dan snel naar kijken. Je zult er geen spijt van krijgen.
- Tentoonstellingsfolder: “Justin Caguiat Triple Solitaire”, 17 september – 8 december 2024, Ezra and Cecile Zilkha Gallery, Center for the Arts, Wesleyan University.
- Citaat van Charline von Heyl in de tentoonstelling “Triple Solitaire”, Wesleyan University, 2024.
- Molly Zuckerman-Hartung, “De 95 stellingen over schilderkunst,” in Molly Zuckerman-Hartung en Tyler Blackwell, red. Molly Zuckerman-Hartung: COMIC RELIEF. Inventory Press en Blaffer Art Museum aan de University of Houston, 2021.
