Luister goed naar me, stelletje snobs, tegenwoordig is er een kunstenaar wiens werk op een indringende manier de diepste lagen van ons collectief onbewuste onderzoekt. Roby Dwi Antono, geboren in 1990 in Semarang, Indonesië, bouwt al meer dan tien jaar aan een picturaal universum dat zich precies op het snijvlak bevindt tussen kinderlijk verlangen naar het verleden en de existentiële angst van de hedendaagse volwassene. Als autodidact, opgeleid in de culturele straten van Yogyakarta, biedt deze man een unieke kijk op het hedendaagse surrealisme die het waard is om uitvoerig te bestuderen.
De visuele wereld: tussen onschuld en verontrustende vreemdheid
Het werk van Antono valt meteen op door zijn vermogen ogenschijnlijk tegenstrijdige elementen te verenigen. Zijn doeken tonen kinderen met uitpuilende ogen, hybride wezens half mens half dier, dinosauriërs, ruimteschepen en iconen uit de popcultuur in composities van opmerkelijke technische precisie. Deze elementen liggen niet willekeurig op het doek; ze volgen een strenge interne logica die de intellectuele verfijning van hun maker onthult.
Het kleurenpalet van Antono, schommelend tussen kalmerende pasteltinten en meer verzadigde kleuren, creëert een voortdurende spanning tussen kinderlijke zachtheid en diepe onrust. Zijn personages, vaak afgebeeld met doordringende en melancholieke blikken, lijken het gewicht te dragen van een voortijdige wijsheid. Deze visuele tegenstelling vormt de kern van zijn artistieke aanpak.
De recente stilistische evolutie van de kunstenaar, duidelijk zichtbaar in zijn serie “TUK” (2023), ontstaan na de geboorte van zijn dochter Laut, getuigt van een groeiende artistieke volwassenheid. Langzaam laat hij het hyperrealisme van zijn beginjaren los en kiest Antono voor een vrije en expressievere gebarenstijl, waarbij hij soms zijn vingers en handpalmen gebruikt om te schilderen, waardoor hij een spontaniteit herwint die dichtbij de kinderlijke kunst ligt.
Het onbewuste in het hart van het werk
Om de volle betekenis van Antonos werk te vatten, is het noodzakelijk het in de theoretische context van de Freudiaanse psychoanalyse te plaatsen. Sigmund Freud stelde in zijn fundamentele werk “De droomduiding” [1] dat “dromen de koninklijke weg zijn naar de kennis van het onbewuste”. Deze stelling weerklinkt bijzonder in het picturale universum van de Indonesische kunstenaar.
Het werk van Antono functioneert volgens de mechanismen die Freud identificeerde in het droomproces: condensatie, verplaatsing en symbolisatie. Zijn doeken condenseren inderdaad meerdere tijdlagen en meerdere referentie-universums in één beeld. De verplaatsing gebeurt door de transformatie van vertrouwde figuren in vreemde en verontrustende wezens. Wat symbolisatie betreft, doorkruist deze het hele werk door het herhaald gebruik van elementen als konijnen, dinosauriërs of ruimteschepen, die persoonlijke symbolen worden geladen met betekenis.
De artiest zelf erkent zijn inspiratie te putten uit zijn nachtelijke dromen: “Soms krijg ik inspiratie uit mijn dromen terwijl ik slaap. Ook al herinner ik ze me niet goed en beeld ik ze niet getrouw uit, ik maak onmiddellijk een ruwe schets van de personages en decors die in de droom verschijnen om ze niet te vergeten.” Deze creatieve aanpak komt precies overeen met het vrije associatieproces dat Freud aanbeveelt om toegang te krijgen tot onbewuste inhoud.
De hybride wezens die het universum van Antono bevolken, herinneren aan de compromisvormen die in de psychoanalyse worden beschreven. Deze wezens die noch volledig menselijk noch volledig dierlijk zijn, belichamen de innerlijke conflicten tussen onze primitieve driften en onze geciviliseerde aspiraties. De artiest legt bovendien uit: “De dierlijke natuur is inherent aan mensen. Ik zie dieren ook als wezens die eigenschappen hebben en zich kunnen gedragen als mensen. Beiden hebben een ziel en gevoelens.”
Deze psychoanalytische benadering van kunst vindt haar theoretische rechtvaardiging in Freudiaanse werken over sublimatie. Voor Freud is kunst een bevoorrechte manier om onderdrukte driften om te zetten in maatschappelijk acceptabele creatie. Het universum van Antono, bevolkt door ambivalente figuren die schommelen tussen tederheid en geweld, onschuld en volwassenheid, vormt een perfect voorbeeld van dit sublimatieproces.
De bijzondere relatie die de artiest met de kindertijd onderhoudt, wordt ook verhelderd vanuit dit Freudiaanse perspectief. Zijn kinderlijke personages met indringende blikken roepen de Freudiaanse theorie van infantiele seksualiteit en het geheugenverlies dat onze eerste levensjaren treft, op. Deze figuren lijken de sporen te dragen van deze archaïsche ervaringen die we zijn vergeten maar die onze psyche blijven structureren.
De recente ontwikkeling in het werk van Antono, gemarkeerd door zijn vaderschap, illustreert perfect de psychoanalytische dynamiek van de Nachwirkung. De komst van zijn dochter stelt hem in staat zijn eigen jeugd met een nieuwe blik te herbekijken, wat blijkt uit zijn werk over traditionele Javaanse waterbronnen (“Belik” en “Tuk”), die metaforen worden voor moederschap en artistieke creatie.
De constructie van de mentale ruimte
Het werk van Roby Dwi Antono onderhoudt subtiele maar diepe banden met modernistische architectuur, vooral met de realisaties van Le Corbusier. Deze verbinding, die op het eerste gezicht ongewoon lijkt, onthult in werkelijkheid essentiële overeenkomsten in de opvatting van ruimte en de relatie tussen individu en collectief.
Het meest emblematische project van Le Corbusier, de Unité d’Habitation in Marseille (1945-1952) [2], deelt met het schilderachtige universum van Antono dezelfde ambitie: de organisatie van de ruimte radicaal herdenken om te voldoen aan de behoeften van de moderne mens. De Frans-Zwitserse architect ontwierp zijn gebouw als een “machine à habiter” waarbij elk element werd bedacht volgens zijn Modulor-systeem, gebaseerd op menselijke proporties en het gulden getal.
Deze systematische aanpak vindt een equivalent in Antonos compositorische methode. Zijn doeken gehoorzamen een strenge onderliggende geometrie waarbij elk element zorgvuldig wordt afgestemd op zijn symbolische en emotionele lading. Zoals Le Corbusier de architecturale ruimte organiseerde in “binnenstraten” die de individuele appartementen verbinden met de collectieve ruimtes, structureert Antono zijn composities volgens visuele trajecten die de blik van de toeschouwer leiden door de verschillende leelniveaus van het werk.
Het Corbusiaanse begrip van de “verticale stad” vindt een bijzondere weerklank in het gelaagde universum van Antono. Zijn doeken tonen vaak een overlapping van vlakken waar verschillende tijdsdimensies en referentieuniversums naast elkaar bestaan. Deze compositionele verticaliteit roept de gelaagde organisatie op van de Unité d’Habitation, waar privéruimtes, winkels, kleuterscholen en sportfaciliteiten naast elkaar bestaan.
Het gebruik van beton in ruwe staat door Le Corbusier, dat leidde tot de brutalistische beweging, vindt zijn parallel in de vrijere gebaren die Antono in zijn recente werken hanteert. De architect zocht in het ruwe beton een materiële authenticiteit die brak met de oppervlakkige ornamenten van de traditionele architectuur. Evenzo verlaat de Indonesische kunstenaar geleidelijkhet gladde hyperrealisme van zijn beginperiode ten gunste van een directere en spontaanere expressie.
Het concept van de “stralende stad” ontwikkeld door Le Corbusier was gebaseerd op het idee van een verzoening tussen natuur en techniek, individu en gemeenschap. Deze architecturale utopie sluit aan bij de benadering van Antono die tracht ogenschijnlijk tegenstrijdige elementen te verzoenen: kindertijd en volwassenheid, onschuld en ervaring, menselijkheid en animaliteit.
Het relatieve falen van de door Le Corbusier geïnspireerde grote wooncomplexen mag de relevantie van zijn intuïties met betrekking tot de organisatie van de moderne ruimte niet overschaduwen. Evenzo zijn de soms beangstigende universa van Antono niet slechts esthetisch vermaak, maar bieden ze een diepgaande reflectie over de modaliteiten van het hedendaags wonen.
De schaalvraag, centraal bij Le Corbusier met zijn Modulor, vindt bij Antono een unieke schilderlijke vertaling. Zijn personages, vaak disproportioneel ten opzichte van hun omgeving, bevragen onze relatie tot ruimte en maat. Deze bewuste vervorming van schalen roept de optische effecten op die de architect in zijn realisaties zocht.
De Unité d’Habitation wilde een condensatie van de stad zijn, een zelfvoorzienende architecturale totaliteit. Antoni’s doeken functioneren volgens een soortgelijk principe: elk werk vormt een compleet microkosmos waar alle elementen die nodig zijn voor het begrijpen van de artistieke bedoeling aanwezig zijn en volgens een coherente interne logica gearticuleerd worden.
Een visionaire autodidact
Antono’s autodidactische opleiding verklaart de bijzonderheid van zijn benadering. In tegenstelling tot de meeste van zijn collega’s uit Yogyakarta, die op het Indonesisch Instituut voor Kunst werden opgeleid, heeft Antono zijn visuele cultuur autonoom opgebouwd, waarbij hij zijn referenties haalde uit de populaire cultuur, sciencefictionfilms en manga’s. Deze atypische opleiding stelde hem in staat academische conventies te ontsnappen en een werkelijk persoonlijke beeldtaal te ontwikkelen.
Zijn aanvankelijke professionele loopbaan in grafisch ontwerp en lay-out heeft zijn compositie-aanpak diepgaand beïnvloed. Deze ervaring leerde hem het belang van visuele organisatie en de hiërarchie van informatie, vaardigheden die doorschemeren in de structurele verfijning van zijn doeken.
De evolutie van zijn praktijk toont een groeiende artistieke volwassenheid. Zijn eerste werken, gekenmerkt door een popsurrealistische esthetiek dicht bij Mark Ryden of Yoshitomo Nara, maken geleidelijk plaats voor een persoonlijkere taal. De reeks “TUK” markeert een beslissend keerpunt in deze evolutie, waarbij de kunstenaar volledig openlijk een vrijere en meer expressieve gebarenstijl omarmt.
Het werk van Antono maakt deel uit van de bredere beweging van het hedendaagse Pop Surrealisme, maar onderscheidt zich door het vermogen om specifiek Indonesische culturele elementen te integreren. Zijn verwijzingen naar Javaanse tradities, zoals de ambachtelijke putten “Belik”, getuigen van een lokale verankering die de universele draagwijdte van zijn boodschap aanzienlijk verrijkt.
De internationale ontvangst van zijn werk, gekenmerkt door tentoonstellingen in prestigieuze galerijen zoals Almine Rech in Londen of Anat Ebgi in Los Angeles, bevestigt de relevantie van zijn artistieke benadering. Deze erkenning is geen kortstondige trend, maar getuigt van het vermogen van de kunstenaar om universele vraagstukken aan te snijden terwijl hij een sterke culturele identiteit behoudt.
De markt voor hedendaagse kunst, die soms volatiel is, heeft een blijvende interesse getoond voor het werk van Antono, met prijzen die enkele honderdduizenden euro’s bereiken. Deze economische waardering, hoewel het geen esthetische maatstaf op zich is, getuigt desalniettemin van de geleidelijke erkenning van de kwaliteit en originaliteit van zijn oeuvre.
De grenzen en vragen
De komst van zijn dochter Laut in juli 2023 vormt een belangrijk keerpunt in de artistieke evolutie van Antono. Deze ervaring van het vaderschap stelde hem in staat zijn relatie tot de kindertijd vanuit een nieuw perspectief te herzien, minder nostalgisch en meer constructief. De serie “TUK” getuigt van deze diepe transformatie, waarbij de kunstenaar gedeeltelijk afstand doet van de beangstigende wereld van zijn beginperiode om kalmere territoria te verkennen.
Deze stilistische evolutie gaat gepaard met een aanzienlijke thematische vernieuwing. De metaforen die verband houden met water en de bron, centraal in de serie “TUK”, onthullen een opvatting van kunst als een levensbron, als een “bron van voeding en inspiratie” volgens zijn eigen woorden.
Ondanks zijn onmiskenbare kwaliteiten ontsnapt het werk van Antono niet aan bepaalde kritische vragen. De onmiddellijke bewondering voor zijn beelden kan soms de complexiteit van zijn bedoelingen maskeren, waardoor de ontvangst van zijn werk wordt teruggebracht tot een pure esthetische fascinatie. Deze ambiguïteit tussen toegankelijkheid en diepgang vormt een voortdurende uitdaging voor de kunstenaar.
Bovendien roept de recente ontwikkeling van zijn stijl, gekenmerkt door een geleidelijke loslating van de technische precisie die zijn uniciteit kenmerkte, de vraag op van de samenhang van zijn artistieke aanpak. Deze stilistische overgang, hoewel die een authentiek creatief onderzoek toont, zou ook kunnen worden gezien als een toegeving aan de verwachtingen van de hedendaagse kunstmarkt.
Toekomstperspectieven
Op vijfendertigjarige leeftijd bevindt Roby Dwi Antono zich op een cruciaal moment in zijn artistieke carrière. De internationale erkenning die hij de afgelopen jaren heeft verkregen, opent nieuwe creatieve mogelijkheden terwijl het ook nieuwe uitdagingen met zich meebrengt. Zijn vermogen om zijn plastische taal te vernieuwen zonder zijn artistieke identiteit te verliezen, zal de belangrijkste uitdaging van de komende jaren zijn.
De geleidelijke uitbreiding van zijn expressieve palet, zichtbaar in zijn recente werken, suggereert veelbelovende ontwikkelingen. Zijn verkenning van de relatie tussen artistieke creatie en vaderschap opent thematische perspectieven die zijn toekomstige werk duurzaam kunnen voeden.
Het werk van Roby Dwi Antono onthult een kunstenaar op het kruispunt van werelden, in staat om te putten uit het hedendaagse collectieve onbewuste om beelden te produceren met een indrukwekkende psychologische precisie. Zijn kunst, gesitueerd op het snijvlak van de Freudiaanse psychoanalyse en de modernistische architectonische utopie, biedt een unieke lezing van de angsten en hoop van onze tijd. Noch een simpele nostalgicus van de verloren kindertijd, noch een profeet van teleurgestelde toekomsten, bouwt Antono geduldig aan een picturale wereld die de traditionele dichotomieën overstijgt om tot een ware creatieve synthese te komen.
In een hedendaagse wereld gekenmerkt door de fragmentatie van ervaringen en de vermenigvuldiging van culturele referenties, biedt het werk van Antono paradoxaal genoeg een ruimte voor verzoening. Zijn verontrustende maar kalmerende, onheilspellende maar geruststellende beelden getuigen van een authentieke zoektocht naar betekenis die deze Indonesische kunstenaar tot een van de meest relevante stemmen van zijn generatie maakt. Zijn kunst herinnert ons eraan dat artistieke creatie, verre van een eenvoudig esthetisch vermaak, een van de voornaamste middelen blijft voor verkenning en begrip van de hedendaagse menselijke conditie.
- Freud, Sigmund. De droomduiding. Parijs : Presses Universitaires de France, 1967.
- Le Corbusier. Unité d’Habitation de Marseille. Marseille : Fondation Le Corbusier, 1952.
