Luister goed naar me, stelletje snobs, Scott Kahn (geboren in 1946) is de perfecte belichaming van die vreemde alchemie waarbij het talent, lang in de schaduw gebleven, uiteindelijk explodeert in het volle licht als een late supernova. Stel je eens voor: tientallen jaren heeft deze Amerikaanse kunstenaar relatief onopgemerkt geschilderd, terwijl hij in de zolder van zijn neef woonde en niet in staat was een doek voor meer dan 5.000 euro te verkopen. En toen, als in een modern sprookje, werd Instagram zijn toverstaf, die deze gereserveerde zeventiger veranderde in een sensatie op de hedendaagse kunstmarkt.
Maar laat je niet misleiden, dit is geen eenvoudig verhaal over sociale media. De werken van Kahn worden doordrongen door een aardse kracht die de mode en tijdperken overstijgt, en die vreemd genoeg lijkt op Nietzsche’s theorie van de eeuwige terugkeer. Net zoals de Duitse filosoof sprak over een cyclisch universum waarin elk moment bedoeld is zich oneindig te herhalen, lijken Kahn’s landschappen te bestaan in een dimensie waar de tijd zelf stil lijkt te staan, waar elke boom, elke wolk, elke maanstraal zowel uniek als eeuwig is.
Kijk naar “The Gate” (2021-2022), een werk dat deze bijzondere temporaliteit perfect vangt. Een laan omzoomd door bomen in onwerkelijke tinten, met blauwgroene stammen aan de ene kant, roze magenta aan de andere kant, leidt naar een absurde poort die niets beschermt. Het is alsof Kahn ons uitnodigt om na te denken over het Kantiaanse concept van de antinomieën van de zuivere rede, waar de objectieve werkelijkheid botst met de grenzen van onze waarneming. De poort, symbolisch nutteloos, wordt een metafoor voor de kunstmatige barrières die we oprichten tussen de wereld zoals die is en zoals wij die waarnemen.
Dit eerste deel van zijn oeuvre dompelt ons onder in een universum waar de natuur niet alleen wordt afgebeeld, maar getransfigueerd door een bijna mystieke visie. Kahn schildert elk blad, elk grassprietje met een manische precisie die doet denken aan middeleeuwse verluchtingen. Maar in tegenstelling tot de monniken-kopieerders die de goddelijke schepping wilden verheerlijken, lijkt Kahn eerder te exploreren wat Merleau-Ponty de “vleesheid van de wereld” noemde, die gevoelige interface waar het zichtbare en onzichtbare elkaar ontmoeten en vermengen.
Neem “Big House: Homage to America” (2012), geveild voor 1,4 miljoen euro. Dit werk is niet slechts een eenvoudige weergave van een Amerikaans huis; het is een diepe meditatie over het Heideggiaanse concept van “het wonen”. Het huis, badend in een bovennatuurlijk licht, is minder een gebouw dan een plek waar hemel en aarde, goddelijk en sterfelijk elkaar ontmoeten. De wolken boven het tafereel zijn geen gewone atmosferische formaties, maar bijna mythische aanwezigheid die lijkt te dansen boven het landschap als de Griekse goden boven de Olympus.
Het tweede thema dat door Kahn’s werk loopt, is zijn relatie tot tijd en geheugen. Vooral zijn nachtelijke landschappen lijken poorten naar wat Bergson de “zuivere duur” noemde, die subjectieve tijd die zich aan de mechanische meting van klokken onttrekt. In “The Walled City” (1988) toont Kahn ons een uitzicht op Manhattan vanaf de andere kant van de Hudson, maar het is niet zozeer de stad die indruk maakt, als wel de vreemde theatraliteit van het tafereel. Een lege fauteuil op een verlichte scène, omlijst door vlammen gordijnen, verandert de skyline in een decor van metafysisch theater.
Wat opmerkelijk is aan Kahn, is dat hij werken creëert die zowel diep persoonlijk als universeel toegankelijk zijn. Zijn “visuele dagboek”, zoals hij zijn oeuvre graag noemt, is geen eenvoudige autobiografische kroniek, maar een verkenning van wat Jung het collectief onbewuste noemde. Elk schilderij wordt zo een ontmoetingspunt tussen individuele ervaring en universele archetypen.
De techniek van Kahn is even interessant als zijn thema’s. Zijn manier om met licht om te gaan, vooral in zijn nachtelijke taferelen, creëert een sfeer die doet denken aan de schilderijen van Georges de La Tour, maar met een resoluut eigentijds kleurenpalet. De kleuren vibreren met een bijna hallucinatoire intensiteit, alsof ze van binnenuit verlicht zijn. Deze bijzondere helderheid doet denken aan Goethe’s kleurtentheorie, die in elke tint niet slechts een optisch fenomeen zag, maar een manifestatie van oer-krachten.
De kunstenaar werkt met monastieke geduld, waarbij hij soms maanden aan een enkel doek besteedt. Deze bewuste traagheid is niet alleen een technische keuze, maar een filosofische houding die weerklank vindt in de fenomenologie van Husserl. Elke penseelstreek is een épochè, een tussenhaak zetten van de gewone wereld om de essentie van de dingen te onthullen. De bomen, huizen en wolken in zijn schilderijen worden niet slechts weergegeven, ze worden onthuld in hun diepste wezen.
Het is fascinerend om te zien hoe Kahn, door zijn bijzondere parcours, perfect belichaamt wat de filosoof Walter Benjamin de “aura” van het kunstwerk noemde. In een wereld van hedendaagse kunst die geobsedeerd is door vernieuwing en snelheid, stralen zijn schilderijen een aanwezigheid uit die mechanische reproductie tart. Elk werk is het resultaat van langdurige contemplatie, een intiem gesprek met het zichtbare en het onzichtbare.
De late erkenning van Kahn herinnert ons eraan dat ware kunst geen kwestie is van leeftijd of mode, maar van innerlijke noodzaak. Zoals hij zelf zegt: “Als ik me niet verplicht voel te schilderen, hoe kan ik dan van de toeschouwer verwachten dat hij geraakt wordt door wat ik overbreng?” Deze diepe authenticiteit resoneert met Heideggers begrip van authenticiteit, waarbij de mens zijn waarheid vindt niet in het voldoen aan sociale verwachtingen, maar in trouw zijn aan zijn diepste roeping.
De portretten van Kahn, hoewel minder talrijk dan zijn landschappen, onthullen een diep begrip van wat Levinas het “gezicht van de ander” noemde. In zijn zelfportret uit 1982 zien we bijvoorbeeld niet slechts een fysieke weergave, maar een confrontatie met de fundamentele alteriteit die in het hart van de identiteit ligt.
De invloed van Matthew Wong op Kahns late carrière voegt een bijzonder aangrijpende dimensie toe aan zijn verhaal. Deze intergenerationele vriendschap, geboren uit sociale netwerken en tragisch onderbroken door Wongs zelfmoord in 2019, illustreert perfect wat de filosoof Maurice Blanchot de “ongezegde gemeenschap” noemde, die mysterieuze verbinding die mensen verenigt voorbij tijdelijke en ruimtelijke omstandigheden.
Het werk van Scott Kahn herinnert ons eraan dat ware kunst geen kwestie is van timing of marketing, maar van innerlijke waarheid. Zijn dromerige landschappen, meditatieve portretten en metafysische composities vormen een corpus dat de makkelijke categorieën en commerciële etiketten overstijgt. In een kunstwereld die vaak gedomineerd wordt door spektakel en vergankelijkheid, biedt Kahn ons een oeuvre dat uitnodigt tot contemplatie en diepe reflectie, en ons herinnert dat ware schoonheid, net als de waarheid, soms tijd nodig heeft om zich te ontvouwen.
Zijn late succes is niet zozeer een wraak op de tijd als wel een bevestiging van geduld en artistieke authenticiteit. Zoals de fijnste wijnen, hebben sommige kunstenaars decennia nodig om hun volle rijpheid te bereiken. Scott Kahn is een van hen en zijn oeuvre blijft ons eraan herinneren dat kunst, net als filosofie, een zoektocht naar waarheid is die geen leeftijdsgrens kent.
