Luister goed naar me, stelletje snobs: hier is een kunstenaar die begrijpt wat de meesten van ons al lang zijn vergeten, namelijk dat ware kunst niet bestaat uit het reproduceren van de realiteit, maar uit het onthullen van de verborgen poëzie van het dagelijks leven. Tian Liming, geboren in 1955 in Peking, profileert zich vandaag als een van de meest eigenaardige figuren van de hedendaagse Chinese schilderkunst, en het is geen toeval dat zijn werken ons raken met die ontregelende vanzelfsprekendheid die kenmerkend is voor grote artistieke openbaringen.
Afgestudeerd aan de Centrale Academie voor Beeldende Kunsten van Peking in 1991 onder leiding van meester Lu Shen, ontwikkelde Tian Liming door de decennia heen een persoonlijke esthetiek die de traditionele techniek van “mogu” radicaal heruitvindt, die afwezigheid van duidelijke vormafgrenzingen, waarbij kleurvlakken en verlopen worden geprefereerd om het beeld te creëren. Deze techniek, geërfd van de klassieke Chinese schilderkunst, krijgt onder zijn penseel een nieuwe dimensie die een dialoog aangaat met onze tijd zonder ooit zijn duizendjarige wortels te verloochenen. Want dat is het genie van deze kunstenaar: hij heeft een authentiek hedendaagse plastische taal weten te creëren terwijl hij de spirituele essentie van de Chinese schildertraditie bewaart.
De wereld van Tian Liming ontvouwt zich in deze mysterieuze zone waar licht materiaal wordt en waar lichamen lijken te zweven in een gekleurd ether van oneindige zachtheid. Zijn personages, vaak jonge vrouwen of kinderen, bewegen zich in composities die baden in een diffuse helderheid die zowel doet denken aan de Franse impressionisten als aan de meesters uit de Song-dynastie. Maar pas op: het gaat helemaal niet om een decoratief syncretisme. Tian Liming heeft zijn eigen methode van fusie en kleuring uitgevonden, zijn technieken van verbinden en omsluiten met inkt die het doek veranderen in een waar theater van licht.
Deze obsessieve bezorgdheid voor licht leidt ons natuurlijk naar een van de meest boeiende filosofische kwesties die zijn werk oproept: die van tijd en bewustzijn. Want naar een werk van Tian Liming kijken is de ontroerende ervaring hebben van wat Henri Bergson “duur” noemde in tegenstelling tot mechanische tijd [1]. Bergson, deze genie van de Franse filosofie die aan het begin van de 20e eeuw ons begrip van temporaliteit revolutioneerde, maakte een radicale onderscheiding tussen de ruimtelijke en kwantitatieve tijd van klokken en de geleefde, kwalitatieve en continue tijd van het bewustzijn. Deze bergsoniaanse duur is precies wat Tian Liming weet vast te leggen en plastisch te vertalen in zijn meest voltooide doeken.
Bestudeer aandachtig een werk als “Soleil de midi” of “Ruisseau”: je zult daar die bijzondere kwaliteit van opgehangen tijd ontdekken, dat gevoel van vluchtige eeuwigheid dat Bergson beschreef als de essentie van de bewuste ervaring. De personages van Tian Liming zijn niet bevroren in een fotografisch moment; ze wonen in een vloeibare, golvende temporaliteit, waar verleden, heden en toekomst zich mengen in een voortdurende stroom van sensaties en emoties. Deze benadering van picturale tijd komt overeen met Bergsons opvatting dat de ware duur zich niet in afzonderlijke momenten verdeelt, maar een ondeelbare stroom vormt waarin elk ogenblik doordringt en mengt met de andere.
De techniek van de kunstenaar belichaamt deze temporele filosofie zelf. Zijn inkten kleurverlopen, zijn subtiele spelen met transparantie en ondoorzichtigheid creëren op het doek die effecten van pure duur die Bergson tegenover de geometrische ruimte stelde. Wanneer Tian Liming zijn transparante lagen over elkaar legt, wanneer hij water en inkt mengt volgens hun eigen natuurkundige wetten, reproduceert hij op microscopische schaal dit proces van temporele fusie dat Bergson identificeerde als de basis van elk levend bewustzijn. De Chinese kunstenaar realiseert zo plastisch wat de Franse filosoof slechts conceptueel had kunnen uitdrukken: de transformatie van geleefde duur in kunstwerk.
Deze verwantschap met het bergsoniaanse denken manifesteert zich ook in de manier waarop Tian Liming het geheugen behandelt. Bergson maakte onderscheid tussen het geheugen-gewoonte, automatisch en repetitief, en het pure geheugen, creatief en spontaan. De doeken van Tian Liming lijken bewoond door dat pure geheugen: zijn landschappen en personages verwijzen niet naar specifieke herinneringen, maar roepen eerder die onbepaalde zone op waar voorbijgaande indrukken en huidige sensaties samenvloeien. Zijn jonge meisjes met strohoeden, zijn badende vrouwen in het ochtendlicht zijn geen geïndividualiseerde portretten, maar geheugenarchtypes die ons collectief onbewuste aanspreken.
De technische innovatie van Tian Liming krijgt hier zijn volledige filosofische betekenis. Door zijn methode van “fusie en verven” te ontwikkelen, zijn technieken van “verbinden” en “inktringen” te perfectioneren, zoekt de kunstenaar niet alleen naar formele originaliteit: hij bedenkt de plastische middelen om die temporele verstrengeling zichtbaar te maken die Bergson in het hart van de menselijke ervaring plaatste. Elke inktvlek die zich op het papier verspreidt, elke kleur die onmerkbaar met zijn buur mengt, reproduceert dit proces van temporele fusie dat de Franse filosoof beschreef als het fundamentele kenmerk van het levende bewustzijn.
Maar de kunst van Tian Liming gaat ook een dialoog aan met een andere belangrijke traditie van het denken, die van architectuur en de bewoonde ruimte. Want zijn composities, ondanks hun schijnbare eenvoud, onthullen een verfijnde opvatting van de picturale ruimte die doet denken aan de grootste meesters van de klassieke Chinese architectuur. Zoals in de tuinen van Suzhou of de paviljoens van de geleerden, is de ruimte bij Tian Liming nooit neutraal: zij neemt actief deel aan de schepping van betekenis en emotie.
Deze architecturale dimensie van zijn kunst komt allereerst tot uiting in zijn opvatting van de compositie. Tian Liming organiseert zijn doeken volgens principes van balans en proportie die doen denken aan klassieke architectuurverhandelingen. Zijn kleurvlakken, zijn lege en volle ruimten zijn geordend volgens een geheime geometrie die de onzichtbare structuur van grote gebouwen oproept. Maar in tegenstelling tot traditionele architectuur die de ruimte in steen of hout bevriest, blijft de picturale architectuur van Tian Liming mobiel, vloeibaar, voortdurend in ontwikkeling.
Deze architecturale mobiliteit vindt zijn volmaaktste expressie in de behandeling van licht. Want licht bij Tian Liming beperkt zich niet tot het verlichten van de ruimte: het structureert, vormt en transformeert de ruimte tot ware immateriële architectuur. Zijn lichtvlekken, verkregen door zijn persoonlijke techniek van transparant laveren, creëren in de picturale ruimte volumes en perspectieven die doen denken aan de complexe wisselwerking van schaduw en helderheid van grote architecten. Denk aan de gefilterde lichteffecten die de meesters uit de Ming-periode in hun theepaviljoens creëerden, of aan de zorgvuldig berekende perspectieven van keizerlijke tuinen: Tian Liming vertaalt deze architectonische verfijningen met verbluffende virtuositeit in het picturale domein.
Deze verwantschap met architectuur blijkt ook uit zijn opvatting van bewoonbare ruimte. Zijn figuren poseren niet voor een decor: zij bewonen werkelijk de picturale ruimte, bewegen zich daarin met de vertrouwdheid van degenen die hun omgeving intiem kennen. Deze kwaliteit van ruimtebewoning roept rechtstreeks de Chinese architectuurtraditie op die altijd harmonie tussen mens en leefomgeving vooropstelt. In de werken van Tian Liming wordt de picturale ruimte bewoonbaar in de diepste betekenis van het woord: zij biedt aan zowel de figuren als de toeschouwers een plek van rust, contemplatie en stille gemeenschap met de natuur.
Maar het is misschien in zijn behandeling van overgangen dat Tian Liming zijn architecturale gevoeligheid het best toont. Zoals de grote meesters van de klassieke architectuur die subtiele passages wisten te creëren tussen binnen en buiten, tussen schaduw en licht, tussen intimiteit en uitgestrektheid, blinkt Tian Liming uit in de kunst van picturale overgangen. Zijn kleuren gaan vloeiend in elkaar over, zijn vormen veranderen onmerkbaar, zijn ruimten dringen zich organisch in elkaar en doen denken aan de mooiste successen van de tuinkunst. Deze beheersing van overgangen transformeert elk doek in een ware architecturale tocht waar het oog volgt langs een zorgvuldig georkestreerde route.
De innovatie van Tian Liming ligt precies in het vermogen om de grote principes van de traditionele Chinese architectuur over te brengen in de schilderkunstige orde. Zijn persoonlijke technieken van fusie en omkadering met inkt creëren op het doek effecten van transparantie en diepte die herinneren aan de zorgvuldig berekende perspectieven van de meesterarchitecten. Zijn spel met licht en schaduw reproduceert in twee dimensies de volumes en reliëfs van de driedimensionale architectuur. Zijn evenwichtige composities onthullen die proportiekunde die de mooiste gebouwen kenmerkt.
Deze architecturale dimensie van zijn kunst krijgt een bijzondere betekenis in de context van het hedendaagse China, waar de versnelde verstedelijking de traditionele relatie tot de bewoonde ruimte radicaal transformeert. In het licht van deze historische verandering biedt de kunst van Tian Liming als een alternatieve herinnering aan de Chinese woning, een poëtische evocatie van die verloren harmonie tussen mens en omgeving. Zijn doeken functioneren dan als denkbeeldige toevluchtsoorden waar de ruimtelijke en esthetische waarden van de traditie overleven.
Maar verre van een nostalgisch verleden, bedenkt de kunst van Tian Liming een nieuwe vorm van schilderkundige architectuur die perfect is aangepast aan onze tijd. Zijn vloeiende en modulabele ruimtes doen denken aan de hedendaagse aspiraties naar meer flexibiliteit en mobiliteit. Zijn spel met transparantie anticipeert op het huidige onderzoek naar materialen en volumes. Zijn open composities weerspiegelen onze moderne opvatting van de leefruimte als een plaats van uitwisseling en communicatie.
Deze architecturale moderniteit van Tian Liming komt ook tot uiting in zijn manier om de relatie tussen het kunstwerk en de toeschouwer te bedenken. Net als de hedendaagse architectuur die interactie en participatie bevordert, nodigen de doeken van Tian Liming de blik uit tot een actieve verkenning van de schilderkunstige ruimte. Elk werk functioneert als een open architectuur waar de toeschouwer zijn eigen emoties kan projecteren en zijn eigen contemplatieve parcours kan bouwen.
Men moet ook de buitengewone samenhang van deze artistieke benadering met de diepste aspiraties van de hedendaagse gevoeligheid benadrukken. In een tijd waarin technologische versnelling en stedelijke verdichting een algemene sensatie van sensorische overbelasting creëren, biedt de kunst van Tian Liming deze ademhalings- en herbronruimte die we allemaal nodig hebben. Zijn doeken functioneren als visuele oases waar de ziel het natuurlijke ritme kan terugvinden dat de moderniteit dreigt te doen verdwijnen.
Deze therapeutische dimensie van zijn kunst is geenszins het resultaat van berekening of zelfgenoegzaamheid. Ze vloeit voort uit zijn diep humane visie op schilderen als kunst van welzijn en harmonie. Wanneer Tian Liming zijn figuren onderdompelt in dat gouden licht dat zijn beste werken kenmerkt, wanneer hij hen laat bewegen in die rustige landschappen waar een eeuwige lente heerst, bezwijkt hij niet voor decoratieve eenvoud: hij bevestigt zijn geloof in de mogelijkheid van kunst om de menselijke conditie concreet te verbeteren.
Deze ethische overtuiging geeft zijn werk een dimensie die de esthetiek ver overstijgt en de meest essentiële kwesties van onze tijd raakt. In een tijdperk gekenmerkt door geweld, instabiliteit en algemene angst herinnert de kunst van Tian Liming eraan dat schoonheid een fundamentele menselijke behoefte blijft en dat het creëren ervan misschien wel de meest revolutionaire handeling is. Want het vergt enorm veel moed om de gratie en sereniteit te blijven schilderen wanneer alles om je heen lijkt gedoemd tot onenigheid en vernietiging.
Deze volharding in schoonheid is geen vlucht uit de realiteit, maar juist een hogere vorm van betrokkenheid. Door zijn persoonlijke plastische taal te ontwikkelen, zijn expressietechnieken te perfectioneren en zijn kleurenschat voortdurend te verrijken, draagt Tian Liming op zijn eigen manier bij aan deze stille weerstand die ware kunstenaars altijd hebben geboden tegen barbarij. Zijn schilderijen getuigen van het diepgewortelde geloof dat authentieke kunst de kracht bezit niet alleen onze waarneming van de wereld te veranderen, maar ook de wereld zelf.
De toenemende invloed van Tian Liming op het internationale kunstpodium bevestigt de juistheid van deze benadering. Zijn tentoonstellingen kennen succes dat niets te maken heeft met mode of speculatie, maar alles met die zeldzame kwaliteit van authentieke emotie. Voor zijn werken vinden toeschouwers spontaan die verwonderingskracht terug die hedendaagse kunst vaak heeft doen ontmoedigen. Deze wedergeboorte van zuiver esthetisch gevoel is wellicht de meest waardevolle bijdrage van deze kunstenaar aan onze tijd.
Want uiteindelijk gaat het daar om: kunst haar fundamentele functie van geestelijke verheffing en metafysische troost teruggeven. In een wereld die geobsedeerd is door efficiëntie en prestatie, herinnert de kunst van Tian Liming ons eraan dat onbaatzuchtige contemplatie een van de meest verrijkende ervaringen is die een mens kan beleven. Zijn doeken nodigen ons uit die naïeve en verwonderde blik op de wereld terug te vinden die we allemaal als kind hadden en die de volwassenheid tendens heeft af te dullen.
Het vermogen om die kinderlijke blik te bewaren en te cultiveren is zonder twijfel het diepste geheim van Tian Limings kunst. Zijn figuren, vaak afgebeeld in momenten van spel of droom, belichamen het kinderlijke dat ieder van ons in zich draagt en dat men nooit geheel mag verliezen. Zijn composities, met hun schijnbare eenvoud en duidelijke oprechtheid, spreken direct die zijde van onszelf aan die ongevoelig is voor cynisme en berekening.
De kunst van Tian Liming leert ons dat ware moderniteit niet bestaat uit breken met het verleden, maar uit het heractiveren van diens vruchtbaarste mogelijkheden. Zijn herschepping van de traditionele “mogu”-techniek, zijn scheppende dialoog met de nalatenschap van zijn meesters, zijn vermogen om hedendaagse gevoeligheid te integreren zonder zijn culturele wortels te verliezen, tonen een voorbeeldige artistieke volwassenheid. In een context van culturele globalisering die vaak lokale eigenheden vernietigt, toont deze kunstenaar dat het mogelijk is volledig deel te nemen aan het internationale artistieke gesprek en tegelijkertijd zijn culturele eigenheid te behouden.
Tian Liming verschijnt als een van de meest aansprekende en betekenisvolle figuren in de hedendaagse kunst. Zijn oeuvre bewijst dat het nog steeds mogelijk is in het begin van de 21e eeuw een kunst te creëren die zowel diep persoonlijk als universeel toegankelijk is, technisch innovatief en geestelijk verrijkend. Door ons deze kalme en heldere visie op het menselijk bestaan aan te bieden, herinnert deze kunstenaar ons eraan dat kunst haar oeroude macht tot openbaring en transformatie onaangetast behoudt. In een wereld die steeds meer twijfelt aan haar waarden en oriëntaties, is deze serene zekerheid wellicht het mooiste geschenk dat een kunstenaar aan zijn tijdgenoten kan geven.
- Henri Bergson, Essai sur les données immédiates de la conscience, Parijs, 1889, proefschrift filosofie, verdedigd hetzelfde jaar aan de Faculteit der Letteren van Parijs.
