Luister goed naar me, stelletje snobs, terwijl ik jullie vertel over Wynnie Mynerva, geboren in 1992 in Villa El Salvador, in de buitenwijken van Lima. Als jullie denken alles gezien te hebben in de hedendaagse kunst, vergissen jullie je. Hier is een artieste die zich niet tevreden stelt met het schilderen van mooie schilderijen voor in jullie steriele woonkamers.
Terwijl transgressie een handelswaar is geworden als alle andere, slaagt Mynerva erin ons echt wakker te schudden. Niet met gratis provocaties, maar met een viscerale aanpak die wortelt in haar persoonlijke ervaringen, in de systemische geweldsproblemen die zij heeft ondergaan, in haar verzet tegen gendernormen en patriarchale structuren. Zoals Simone de Beauvoir schreef in Le Deuxième Sexe, “je wordt niet als vrouw geboren, je wordt het”, nu gaat Mynerva verder door te bewijzen dat deze sociale constructie ook ongedaan kan worden gemaakt, en in duizend stukken kan worden gebroken op haar monumentale doeken.
Laten we haar tentoonstelling “The Original Riot” in het New Museum in 2023 nemen. Een fresco van meer dan 21 meter lang, de grootste ooit tentoongesteld in deze instelling, die de bijbelse mythe van Eva en Lilith herschrijft. Maar let op, dit is geen simpele feministische herinterpretatie om de gendertheoretici te plezieren. Nee, Mynerva drijft de performance zover dat ze chirurgisch een rib liet verwijderen, die we de “Adam’s rib” noemen, om die in het kunstwerk te integreren. Dat geeft een nieuwe betekenis aan de uitdrukking “je lichaam in dienst van de kunst stellen”. Susan Sontag had ons in “Against Interpretation” al gewaarschuwd dat kunst een zintuiglijke ervaring moet zijn voordat het een intellectuele oefening is. Mynerva begreep dat goed, zij die van haar lichaam zowel het onderwerp als het medium van haar werk maakt.
De eerste kenmerk van haar werk ligt in haar unieke benadering van corporealiteit. Haar schilderijen zijn niet slechts afbeeldingen van lichamen, ze zijn lichamen. Lichamen van vlees die buiten het kader treden, organen die lijken te pulseren op het doek, ledematen die zich verstrengelen tot nieuwe wezens. Het is Francis Bacon die de Metamorfosen van Ovidius ontmoet, maar met een explosieve politieke dimensie. Judith Butler theoretiseerde in Ces Corps qui comptent de performativiteit van gender. Mynerva gaat verder door een picturale performativiteit te creëren waarbij het doek zelf een lichaam in transitie wordt, een ruimte van voortdurende metamorfose.
In de Fondazione Memmo in Rome, in 2024, biedt zij ons een ontroerende meditatie over chronische ziekte met “Presagio”. De vier monumentale plafondschilderingen, “Casiopea”, “Andromeda”, “Hydra” en “Berenice”, elk 330 bij 340 centimeter groot, overstijgen het individuele lijden om een kosmische dimensie te bereiken. Door zich het oude concept van melothesia toe te eigenen, waarbij delen van het lichaam verbonden worden met sterrenbeelden, transformeert zij haar kwetsbaarheid in creatieve kracht. Dit is precies waar Georges Canguilhem in Le Normal et le Pathologique over sprak toen hij stelde dat ziekte geen eenvoudige afwijking van de norm is, maar een andere manier om in de wereld te zijn.
Het tweede kenmerk van haar werk is haar vermogen de codes van de klassieke schilderkunst te ondergraven terwijl ze deze perfect beheerst. Opgeleid aan de École Nationale Supérieure Autonome des Beaux-Arts du Pérou kent ze haar oude meesters door en door. Maar in plaats van hen blindelings te vereren, consumeert, verteert en transformeert ze hen. Haar serie “Violated Bliss” (2022) gaat in dialoog met Rubens’ “Massale van de Onschuldigen” terwijl ze het patriarchale perspectief omkeert. De lichamen die ze schildert zijn geen passieve objecten van de mannelijke blik meer, zoals Laura Mulvey zo treffend analyseerde in Visual Pleasure and Narrative Cinema. Nee, het zijn actieve, verlangende, soms gewelddadige subjecten.
In haar tentoonstelling “My Weaponised Body” in de galerie Gathering in Londen in 2024 drijft Mynerva deze reflectie over het lichaam als plaats van politieke weerstand nog verder. Na haar hiv-diagnose transformeert ze wat als stigmatisering ervaren had kunnen worden in een krachtige zelfaffirmatie. Deze nieuwe werken op ongespannen ruwe doeken, soms dicht bevolkt met organische vormen, soms bijna maagdelijk leeg gelaten, roepen een geslachtofferde huid op. Onze lichamen dragen de sporen van de vreugden en lijden die we hebben ervaren, de strijd die we hebben gevoerd. Mynerva maakt van deze lichamelijke inschrijving de drijvende kracht achter haar creatie.
De manier waarop ze het schildermateriaal behandelt, is revolutionair. De pigmenten lijken te bloeden op het doek, waardoor zones van variabele dichtheid ontstaan die doen denken aan organisch weefsel onder de microscoop. In “Transmutacion” (2024) bouwen de purperbruine en bruine penseelstreken aan een gespierde kuit of een zachte buik voordat ze uiteenvallen in amorfe massa’s van tin-grijs. Dit doet denken aan de theorieën van Julia Kristeva over het afschuwelijke, maar Mynerva gaat verder dan eenvoudige provocatie om een nieuwe visuele grammatica van het zieke lichaam te creëren.
De sculpturale installatie “Hueso” (2024), een wervelkolom van hars, glasvezel en polyurethaan die zich over twee verdiepingen van de galerie slingert, gaat in dialoog met de doeken als een skelet met zijn vlees. Dit werk echoot Michel Foucaults beschouwingen over het lichaam als plaats van machtinschrijving, maar ook als potentiële plaats van weerstand. Voor Mynerva is het hiv-positieve lichaam geen overwonnen lichaam, maar een lichaam dat weigert zich te onderwerpen aan sociale eisen van schaamte en stilte.
Haar verwijzingen naar Lilith, die eerste vrouw van Adam die uit de tuin van Eden werd verbannen omdat ze seksuele onderwerping weigerde, krijgen hier een nieuwe dimensie. In de Abrahamitische traditie wordt Lilith gedemoniseerd, geseksualiseerd en gefetisjiseerd, precies zoals tegenwoordig de lichamen die niet voldoen aan heteroseksuele normen. Maar Mynerva maakt er een symbool van verzet van, een beschermfiguur voor alle gemarginaliseerde lichamen.
Wat fascinerend is bij Mynerva, is dat ze in haar werken een wankel evenwicht bewaart tussen schoonheid en geweld, tussen verleiding en afkeer. Haar werken zijn prachtig terwijl ze diep ontregelend zijn. Ze beheerst perfect wat Roland Barthes “punctum” noemde, dat detail dat de “studium”, de rustige lezing van het beeld, verstoort. Een zwart gelakte nagel die uit een massa vlees tevoorschijn schiet, een bloedend paar nieren dat zich vanuit een grijze achtergrond verheft, een torso zonder hoofd met perfecte borsten, allemaal elementen die onze comfortabele perceptie doorboren.
De kracht van haar werk ligt ook in haar vermogen om traditionele dichotomieën te overstijgen: binnen/buiten, mannelijk/vrouwelijk, gezond/ziek. Zoals Donna Haraway, die ze vaak citeert, schrijft, wissen virussen door zich in cellen te infiltreren en zich te repliceren de duidelijke grens tussen het “interne” organisme en de “externe” agent uit. Mynerva doet hetzelfde met haar schilderkunst en creëert werken die zowel oppervlakken als diepten zijn, zowel huiden als ingewanden.
Haar werk met glas bij de Fondazione Memmo is bijzonder onthullend voor deze aanpak. De sculpturen “Tesoros”, gemaakt in samenwerking met een Venetiaanse glasmeester, gebruiken de adem als medium, een subtiele herinnering aan de goddelijke daad van adem die leven schenkt in de Genesis. Maar hier creëert deze ademvormen die ambigu zijn, noch helemaal organisch, noch helemaal kunstmatig, die onze gebruikelijke perceptiecategorieën in twijfel trekken.
Er schuilt iets diep revolutionairs in de manier waarop Mynerva chronische ziekte benadert. In plaats van het te zien als een pathogene invasie die bestreden moet worden, beschouwt zij het als een complex ecosysteem waarmee geleerd moet worden samen te leven. Deze benadering echoot het werk van Paul B. Preciado over pharmacopornografie, maar Mynerva gaat verder door een ware esthetiek te creëren van samenwonen met het virus.
Superficiële critici zullen zeggen dat haar werk te letterlijk, te lichamelijk, te politiek is. Maar juist daarin ligt haar kracht. In een vaak ontlichaamde kunstwereld herinnert Mynerva ons eraan dat onze lichamen politieke slagvelden zijn, locaties van verzet en transformatie. Zoals Audre Lorde schreef: “onze zwijgen zullen ons niet beschermen”. Mynerva doorbreekt dit zwijgen met een explosieve kracht.
Haar gebruik van schaal is bijzonder opmerkelijk. Wanneer ze deze enorme doeken schildert die hele zalen vullen, probeert ze niet enkel indruk te maken. Ze creëert onderdompelende omgevingen die de toeschouwer dwingen zich fysiek tot het werk te verhouden. Dit is wat Maurice Merleau-Ponty de “vlees van de wereld” noemde, die fundamentele verbinding tussen het alziend lichaam en de waargenomen wereld.
Ik zie in het werk van Mynerva de opkomst van een nieuwe vorm van lichaamskunst die de traditionele gendergrenzen overstijgt. Ze is niet zomaar een kunstenaar die lichamen schildert of haar lichaam als medium gebruikt. Ze creëert een nieuwe visuele taal die de lichamelijke ervaring in al haar politieke en existentiële complexiteit weergeeft. Precies dat is wat hedendaagse kunst nodig heeft: minder postmodern cynisme, meer vlees, bloed en overtuiging.
Dus ja, ga gerust door met het bewonderen van je nette kleine doeken die niemand storen. Maar weet dat Wynnie Mynerva ondertussen de schilderkunst opnieuw aan het uitvinden is, de grenzen verleggend van wat kunst kan zeggen en doen. En ze doet dat met een urgentie en authenticiteit die schrijnend ontbreken in de hedendaagse kunstwereld.
