Luister goed naar me, stelletje snobs. In de steriele arena van de hedendaagse Chinese kunst, waar conceptuele gemakzucht en massaproductie de dienst uitmaken, verschijnt Xia Yu als een apart wezen, een kunstenaar die hardnekkig weigert zich te voegen naar de dictaten van de markt. Zijn tempera-schilderijen op hout of doek brengen ons in een fascinerende tussentoestand, noch helemaal verleden, noch volledig heden, zwevend in een onbestemde ruimte-tijd die ons grijpt zonder los te laten.
De werken van Xia Yu roepen onweerstaanbaar die vergeelde oude foto’s op die je in familiealbums vindt, die het gewicht van jaren en begraven herinneringen dragen. Die vage, bijna mistige beelden waarin de personages lijken te zweven in een bad van diffuus licht, als schijningen uit een andere tijd. Maar vergis je niet, het gaat niet om goedkope nostalgie of een retro-oefening. Wat Xia Yu doet, is veel subtieler en relevanter.
Geboren in 1981 in de provincie Anhui, heeft deze voormalige student van de Centrale Academie van Schone Kunsten in Peking een radicale keuze gemaakt door tempera als voorkeursmedium te omarmen. Een keuze die niet willekeurig is, want deze oude techniek die teruggaat tot het oude Griekenland en Rome vereist geduld, precisie en meditatie. Een techniek die tegen de stroom in gaat in onze tijd van onmiddellijkheid en onmiddellijke bevrediging. Terwijl de meeste hedendaagse schilders de snelle weg zoeken, kiest Xia Yu voor een arbeidsintensief proces dat tijd en inspanning vergt.
Maar het is juist in deze bewuste traagheid dat de kracht van zijn werk ligt. Neem bijvoorbeeld zijn emblematische schilderij “Picking Up Files” (2018): werknemers in kostuum, knielend, rapen documenten op die verspreid op de grond liggen. Een alledaags tafereel op het eerste gezicht, maar onder de penseel van Xia Yu verandert het in een krachtige allegorie van de hedendaagse menselijke conditie. Deze gebogen, onderworpen lichamen roepen onvermijdelijk “De Wederophalers” van Millet op, maar nu verplaatst naar de steriele en ontmenselijkte omgeving van het moderne kantoor.
De kunstenaar beoefent wat ik een “archeologie van het heden” zou noemen. Hij doorzoekt ons dagelijks leven met de nauwkeurigheid van een entomoloog, haalt de verborgen poëzie uit de banaliteit tevoorschijn en onthult de onderliggende spanningen die onze geijkte levens aandrijven. Zijn werk maakt deel uit van een literaire traditie die men terug kan voeren op Georges Perec, die Franse schrijver die het infra-ordinair tot studieobject wist te verheffen. Zoals Perec schreef: “Wat elke dag gebeurt en elke dag terugkomt, het banale, het dagelijkse, het evidente, het gewone, het ordinaire, het infra-ordinaire, het achtergrondgeluid, het gebruikelijke, hoe daar verslag van uitbrengen, hoe ernaar te vragen, hoe het te beschrijven?” [1]. Op deze vraag antwoordt Xia Yu via zijn schilderkunst, door die vluchtige en schijnbaar onbeduidende momenten vast te leggen die het weefsel van ons leven vormen.
Zijn serie “Hand” is in dat opzicht bijzonder veelzeggend. Deze kleine schilderijen, waar alleen de handen worden afgebeeld, worden expressieve microkosmen die verhalen vertellen die veel welsprekender zijn dan sommige monumentale werken. De handen als “tweede gezicht” van het individu, die onthullen wat gezichtsuitdrukkingen, die in de hedendaagse Chinese samenleving vaak gecontroleerd en gereguleerd zijn, niet kunnen uitdrukken. Een hand die een lege beker vasthoudt, een andere die een origami vouwt, gewone handelingen die, geïsoleerd en vergroot door de blik van de kunstenaar, een bijna metafysische dimensie krijgen.
De benadering van Xia Yu staat aan de kant van Italo Calvino en zijn “Lichtheid”. In zijn “Amerikaanse lessen” definieert Calvino lichtheid niet als een vlucht uit de zwaarte van de wereld, maar als een andere manier om naar de wereld te kijken: “Lichtheid is voor mij verbonden met precisie en vastberadenheid, en niet met vaagheid en het overgeleverd zijn aan het toeval” [2]. Deze definitie past perfect bij de kunst van Xia Yu, die het gewicht van het dagelijkse niet verlicht door het te negeren, maar door het met een bijzondere scherpzinnigheid te observeren.
Deze lichtheid vertaalt zich visueel in het gebruik dat Xia Yu maakt van licht in zijn schilderijen. Een licht dat niet alleen verlicht, maar de afgebeelde scènes omhult en de karakteristieke onscherptezones creëert die zijn werken hun zo bijzondere sfeer geven. In “Electric Bicycle, Sunset and Dog” (2021) omhult het schemerlicht de protagonisten met een gouden aura, en verandert een alledaags stedelijk tafereel in een opgeschort, bijna magisch moment. Deze behandeling van licht doet denken aan analoge fotografie, met haar imperfecties en gelukkige toevalligheden, maar ook aan sommige films van Wong Kar-wai, waar het licht een volwaardig personage wordt.
Maar laten we ons niet vergissen: achter de schijnbare zachtheid van de beelden van Xia Yu schuilt een scherpe kritiek op de hedendaagse Chinese samenleving. Zijn schilderijen tonen individuen gevangen in de radertjes van een systeem dat hen overstijgt, verscheurd tussen persoonlijke ambities en sociale voorschriften. Vooral de kantoorscènes functioneren als metaforen voor de moderne vervreemding. In “老板也忧伤” (“De baas is ook verdrietig”) kijkt een zakenman naar zijn reflectie op de gepolijste vloer, in een pose die herinnert aan Narcissus uit de Griekse mythologie. Een beeld dat prachtig de ijdelheid en eenzaamheid inherent aan de macht samenvat.
Deze kritische dimensie brengt Xia Yu in de traditie van de sociale satire, die voorkomt in zowel literatuur als beeldende kunst. Men zou een parallel kunnen trekken met het werk van de Amerikaanse schrijver David Foster Wallace, met name zijn roman “The Pale King”, die gaat over verveling en vervreemding in een bureaucratische wereld. Wallace schreef: “Echte verveling, volwassen verveling, is iets totaal anders. Het is de meest eenzame ervaring die er is, zoals geen andere” [3]. Deze wezenlijke eenzaamheid weet Xia Yu vast te leggen in zijn schilderijen van kantoormedewerkers, bevroren in houdingen die zowel onderwerping als een vorm van passief verzet oproepen.
De cinema is een andere belangrijke invloed in het werk van Xia Yu. Zijn gevoel voor compositie en framing, zijn manier om de werkelijkheid op te delen om betekenisvolle momenten te distilleren, verraadt een zekere cinematografische gevoeligheid. Men denkt hierbij vooral aan de Japanse regisseur Yasujirō Ozu en zijn manier van het filmen van het dagelijks leven met een spaarzaam middelengebruik dat emotionele diepgang niet uitsluit. Zoals filmcriticus Donald Richie over Ozu zegt: “Hij probeert de kijker niet te imponeren met wat hij toont, maar te ontroeren met wat hij suggereert” [4]. Deze opmerking is perfect van toepassing op Xia Yu, wiens kunst grotendeels berust op suggestie en evocatie in plaats van op stelligheid.
Er schuilt iets diep subversiefs in deze schijnbaar zo rustige en gematigde benadering. Door ervoor te kiezen alledaagse taferelen met zoveel aandacht en zorg te schilderen, bevestigt Xia Yu de intrinsieke waarde van die gewone momenten die onze hyperactieve samenleving ons doet negeren. Hij nodigt ons uit om te vertragen, echt te kijken naar wat ons omringt, aandacht te schenken aan de details die de textuur van ons bestaan vormen. En deze uitnodiging heeft iets politiek in een wereld waar snelheid als hoogste waarde wordt gezien.
De techniek die hij zelf gebruikt, tempera, draagt bij aan deze bescheiden weerstand. In een tijd waarin hedendaagse kunstenaars elkaar overtreffen met technologische durf, gebruikmakend van virtual reality, kunstmatige intelligentie en andere digitale hulpmiddelen, houdt Xia Yu vast aan een oeroude, langzame en arbeidsintensieve methode. Een keuze die anachronistisch lijkt, maar een bijna heldhaftige dimensie verkrijgt in onze context. Zoals Susan Sontag schreef: “Heldenmoed bestaat tegenwoordig uit het weigeren held te zijn, het afwijzen van de verleidingen van grootse uitzonderlijkheid” [5]. In die zin is de kunst van Xia Yu diep heldhaftig.
Wat mij het meest aanspreekt in zijn werk is hoe hij erin slaagt een soort stille verbondenheid te creëren tussen zijn personages en ons, toeschouwers. Deze figuren met vaak neutrale, bijna onverstoorbare uitdrukkingen kijken ons niet direct aan, maar toch voelen wij een intieme connectie met hen. Misschien omdat we in hen onze eigen dagelijkse worstelingen, onze kleine nederlagen en bescheiden overwinningen herkennen. Misschien ook omdat Xia Yu hen een waardigheid verleent die het moderne leven hen vaak onthoudt.
Ik denk vooral aan dit indringende schilderij, “Sober” (2021), waarop een jonge man neergebogen op een tafel wordt afgebeeld, duidelijk uitgeput of dronken. Een scène die tot spot of oordeel zou kunnen leiden, maar die Xia Yu behandelt met ontwapenende tederheid. Het zachte licht dat het personage baadt, de subtiele en harmonieuze kleuren, alles draagt bij aan het creëren van een beeld van grote menselijkheid. Het staat ver af van het makkelijke cynisme dat zo veel hedendaagse kunst kenmerkt.
De kunst van Xia Yu herinnert ons eraan dat schoonheid kan opduiken uit de meest gewone omstandigheden, en dat aandacht schenken aan het dagelijks leven een vorm van verzet kan zijn in een wereld die uitzonderlijkheid en spektakel waardeert. Zoals de Engelse dichter William Blake schreef: “Zie de wereld in een zandkorrel, En het paradijs in een wilde bloem, Houd het oneindige in de palm van je hand, En de eeuwigheid in een uur” [6]. Dit vermogen om het buitengewone in het gewone te zien, staat centraal in het werk van Xia Yu.
De kracht van deze kunstenaar is dat hij de makkelijke dichotomieën overstijgt: traditie en moderniteit, Oost en West, persoonlijk en politiek. Zijn oeuvre bestaat in die vruchtbare tussentijd waarin de tegenstellingen niet worden opgelost, maar naast elkaar bestaan in een scheppende spanning. En het is precies deze ambiguïteit die zijn werk zo relevant maakt in onze tijd van wankele zekerheden en vloeibare identiteiten.
Dus, stelletje snobs, vergeet even jullie vooroordelen over hedendaagse Chinese kunst en sta open voor de subtiliteit en diepgang van Xia Yu. In een kunstwereld verzadigd met schreeuwerige en oppervlakkige werken, biedt zijn werk een ruimte voor reflectie en contemplatie die we hard nodig hebben. En als het jullie te braaf of te discreet lijkt voor jullie smaak, gewend aan excessen, onthoud dan dat soms de meest essentiële waarheden in het gefluister liggen.
- Georges Perec, “Het Infra-ordinaire”, Éditions du Seuil, 1989.
- Italo Calvino, “Amerikaanse lessen: geheugensteun voor het volgende millennium”, Gallimard, 1989.
- David Foster Wallace, “De Bleke Koning”, Little, Brown and Company, 2011.
- Donald Richie, “Ozu: Zijn Leven en Films”, University of California Press, 1974.
- Susan Sontag, “Over het lijden van anderen”, Farrar, Straus and Giroux, 2003.
- William Blake, “Omen van Onschuld”, 1803.
