Luister goed naar me, stelletje snobs: in het hedendaagse Chinese kunstlandschap, waarin zoveel schilders zichzelf uitputten door Westerse modes na te jagen of zich te wentelen in schijn-traditionalisme, staat Xu Lele als een heerlijke anomalie. Deze vrouw, geboren in Nanking in 1955, beoefent een kunst die oud en modern op een speelse wijze weet te verzoenen, waardoor zelfs de meest vaardige contortionisten uit de kunstgeschiedenis jaloers zouden zijn.
Afgestudeerd in 1976 aan de afdeling beeldende kunsten van de Kunstacademie van Nanking, heeft Xu Lele eerst een onconventioneel traject gevolgd: na haar studie koos ze ervoor naar het platteland te gaan om “de ervaring van het leven als schrijver” op te doen, waarna ze in 1978 toetrad tot de Provinciale Academie voor Schilderkunst van Jiangsu, waar ze zich specialiseerde in het schilderen van figuren en het werk bestudeerde van Chen Laolian, meester uit de Ming-dynastie. Deze klassieke opleiding sloot haar niet op in imitatie, maar gaf haar de technische tools om later de codes te ondermijnen met een volmaakte beheersing.
Want Xu Lele behoort tot die generatie Chinese kunstenaars die wisten te navigeren tussen de valkuilen van traditionele pastiches en geïmporteerde moderniteit. Als vertegenwoordiger van de school van de “nieuwe geleerde schilderkunst”, ontwikkelde ze een stijl die put uit de klassieke Chinese esthetiek, terwijl ze er een onweerstaanbare humor en een bewuste moderniteit aan toevoegt. Haar personages met grote neuzen, kleine ogen en gezichten rond als volle manen, bewegen zich in composities met een opmerkelijke technische verfijning, waarin elke lijn lijkt getrokken om de bewonderaar te verleiden in plaats van de criticus te imponeren.
De kunst van afstand nemen: Xu Lele en het erfgoed van Bertolt Brecht
In het werk van Xu Lele is er een theatrale dimensie die de scherpzinnigste waarnemers niet ontgaan is. Haar personages, met hun licht expresieve gezichtsuitdrukkingen en opzettelijk vervormde proporties, doen onwillekeurig denken aan de personages uit de dramaturgie van Brecht. Zoals de Duitse toneelschrijver verwerpt Xu Lele directe emotionele identificatie en geeft zij de voorkeur aan een vorm van afstandelijkheid die de toeschouwer in staat stelt om kritisch te blijven. De schoonheden uit de Tang-dynastie die zij schildert, zijn geen idealen om zalig te bekijken, maar culturele constructies om met welwillendheid te bevraagd worden.
Deze benadering vindt haar hoogtepunt in haar werken zoals “De Twaalf Schoonheden van Jinling” of “Een Schilderij Tonen”, waarin de kunstenaar het proces van artistieke contemplatie zelf opvoert. Haar personages lijken zich bewust van het feit dat ze worden bekeken, en dit bewustzijn genereert een subtiele ironie die doet denken aan de vervreemdingstechnieken die Brecht dierbaar waren [1]. Wanneer Xu Lele een dame schildert die naar een schilderij kijkt, creëert ze een spel van spiegels dat onze relatie tot de klassieke kunst en haar hedendaagse ontvangst bevraagt.
De invloed van Brecht op de artistieke visie van Xu Lele gaat verder dan een eenvoudige esthetische parallel. Net als de toneelschrijver die wilde dat zijn publiek het theater verliet om na te denken in plaats van te huilen, ziet Xu Lele haar werken als ruimtes voor speelse reflectie over het Chinese culturele erfgoed. Haar “oudsten” zijn geen waardige figuren vastgeroest in hun plechtstatigheid, maar hedendaagse vermommingen die ons met een mondhoek omhoog de spiegel van onze eigen illusies over het verleden voorhouden. Deze kritische dimensie, altijd getemperd door humor, maakt van haar doeken ware experimentele laboratoria over representatiecodes. De kunstenaar ontwikkelt zo een esthetiek van compliciteit met de toeschouwer, waarbij ze een ruimte van kritische vrijheid creëert binnen de Chinese schildertraditie zelf.
De geometrie van dromen: Architectuur en constructie van het imaginaire
Architectuur speelt een fundamentele rol in de schilderwereld van Xu Lele, niet als eenvoudig decor, maar als organiserende structuur van de verbeelding. Opgeleid in de traditie van de Chinese schilderkunst waar de ruimte zich niet conformeert aan de wetten van de westerse perspectiefleer, ontwikkelt ze een architectonisch concept van de compositie die doet denken aan klassieke Chinese tuinen met hun vernuftige spel van openbaring en verberging. Haar paviljoenen, bamboe gordijnen en bootluifels definiëren niet alleen de picturale ruimte: ze creëren klankkamers voor emotie en contemplatie.
Deze architecturale benadering van het schilderen vindt haar wortels in de Chinese filosofie van het wonen, waarbij de huishoudruimte nooit neutraal is maar altijd drager van symbolische betekenis. Bij Xu Lele functioneren de geschilderde architecturen als metaforen van de menselijke ziel, met hun geheime hoekjes en onverwachte perspectieven. Haar personages bewegen zich in geconstrueerde omgevingen die hun innerlijke toestanden weerspiegelen: melancholische geleerden bevinden zich in paviljoenen open naar het oneindige, terwijl coquettes zich schuilhouden achter fijn bewerkte kamerschermen.
De originaliteit van Xu Lele ligt in haar vermogen om deze traditionele architecturale codes te transformeren tot een hedendaagse beeldtaal. Ze leent van de architectuur van Chinese tuinen het principe van visuele wandeling, waarbij elke gezichtshoek een nieuw perspectief op het geheel onthult. Haar composities functioneren als initiatieroutes waarbij het oog van de toeschouwer geleid wordt van detail naar detail, van verrassing naar verrassing. Deze beheersing van de architecturale ruimte stelt haar in staat om werken te creëren met een opmerkelijke narratieve complexiteit, waarin meerdere verhalen gelijktijdig kunnen plaatsvinden in verschillende maar logisch samenhangende ruimtes. Architectuur wordt zo bij haar een instrument voor de opbouw van het schilderverhaal, waarmee de temporele rijkdom van het verhaal of de legende in de tweedimensionale ruimte van het doek kan worden ontvouwd.
De ironie van de tijd: Tussen nostalgie en helderheid
Wat meteen opvalt bij Xu Lele, is haar opmerkelijke vermogen om een delicaat evenwicht te bewaren tussen genegenheid en kritische afstand ten opzichte van de Chinese traditie. Haar voorgangers zijn noch heiligen om te vereren, noch achterhaalde figuren om mee te spotten, maar reisgenoten met wie ze een vertrouwelijke vriendschapsrelatie onderhoudt. Deze houding, zeldzaam in de Chinese hedendaagse kunst die vaak wordt verscheurd tussen absolute eerbied en radicaal verwerpen van het verleden, stelt haar in staat een plastische taal te ontwikkelen die opvallend origineel is.
De humor van Xu Lele is nooit destructief maar altijd welwillend. Wanneer zij een geleerde schildert met onmogelijke proporties die naar de maan kijkt, bespot ze het traditionele ideaal van de wijze die zich van de wereld terugtrekt niet, maar onthult ze het kunstmatige en culturele constructie-element ervan. Haar vervormingen zijn verre van karikaturen; ze functioneren als vergrootglazen die de verborgen mechanismen van esthetische idealisering onthullen. Deze helderheid zonder bitterheid maakt van haar werken echte tegengif tegen melancholieke nostalgie die kunstenaars vaak treft wanneer ze geconfronteerd worden met de last van cultureel erfgoed.
De moderniteit van Xu Lele komt ook tot uiting in haar manier van omgaan met schildertijd. Haar composities ontsnappen aan lineaire chronologie om hybride ruimte-tijden te creëren waar verleden en heden natuurlijk naast elkaar bestaan. Deze vloeibare temporaliteit, kenmerkend voor de traditionele Chinese esthetiek, krijgt onder haar penseel een nieuwe dimensie die resoneert met hedendaagse zorgen over geheugen en culturele identiteit. Haar personages lijken te wonen in een eeuwig heden dat noch herinnering noch anticipatie uitsluit, waardoor een poëzie van het moment ontstaat die de westerse tijdscategorieën overstijgt. Deze beheersing van schildertijd maakt van haar werken contemplatieve toevluchtsoorden in een wereld waar de alomtegenwoordige versnelling de mogelijkheid tot reflectie bedreigt.
Ver weg van theoretische debatten over postmoderniteit of culturele globalisering, creëert Xu Lele een unieke weg die traditie en innovatie verzoent zonder opoffering of compromis. Haar kunst getuigt van een culturele volwassenheid die het verleden volledig durft aanvaarden terwijl zij de vormen van toekomstige overdracht uitvindt. Deze wijsheid, die terug te vinden is in haar uitspraken waarin ze stelt liever “een kleine interessante schilder te zijn dan een grote saaie schilder”, onthult een diep begrip van wat kunst kan zijn in de hedendaagse tijd: niet langer een drager van absolute waarheden, maar een speelveld en een ruimte voor gedeelde reflectie.
De revolutie van het detail: Techniek en obsessie
De techniek van Xu Lele is bijzonder boeiend omdat ze een opvatting van schilderkunst onthult die haaks staat op de dominante tendensen in hedendaagse kunst. In een tijd waarin snelheid van uitvoering en onmiddellijke impact lijken te overheersen, cultiveert zij doelbewust traagheid en precisie, en drijft zij de verfijning van details tot grenzen die aan obsessie grenzen. Deze benadering, die zij openlijk propageert door te verklaren dat “de zoektocht naar minutie mijn streven van de afgelopen jaren is”, is geen eenvoudige virtuoze oefening maar een filosofie van kunst die intensiteit verkoos boven omvang.
Deze passie voor detail vindt haar wortels in haar opleiding als illustrator van kinderboeken, een activiteit die ze intensief beoefende voordat ze zich volledig aan kalligrafieschilderkunst wijdde. Deze ervaring leerde haar het belang van visueel vertellen en de noodzaak om de aandacht te vangen door de rijkdom aan secundaire elementen. In haar huidige werken uit zich deze les in een explosie van decoratieve motieven met verbluffende complexiteit: borduurwerk, architecturale ornamenten, textielpatronen die elk vierkante centimeter van het doek veranderen in een gebied van visuele exploratie.
De obsessie voor detail bij Xu Lele is niet slechts een technische prestatie, maar een scheppingsethiek die het plezier van het schilderen centraal stelt in het artistieke proces. Zoals ze zelf uitlegt: “Het is erg genotvol om kousen en kant te schilderen!” [2]. Dit plezier in de creatie, zeldzaam in het hedendaagse artistieke discours dat vaak wordt gedomineerd door conceptuele zorgen, toont een kunstenares die erin geslaagd is de onschuld van de scheppende daad te bewaren. Deze authenticiteit van haar picturale inzet straalt door in haar werken en verklaart voor een groot deel hun aantrekkingskracht. De toeschouwer voelt onmiddellijk dat hij te maken heeft met een kunstenares die duidelijk plezier beleeft aan het uitoefenen van haar kunst, en deze communicatieve duidelijkheid schept een onmiddellijke band die culturele en tijdsbarrières overstijgt. Dit is misschien wel het geheim van de universaliteit van haar kunst: in een wereld verzadigd met boodschappen en intenties biedt Xu Lele de zeldzame ervaring van een kunst die in de eerste plaats bestaat voor het plezier dat zij eraan beleeft.
De school van het kijken: Pedagogiek van het zien
Naast haar artistieke productie ontwikkelt Xu Lele een ware pedagogiek van het kijken, die doorschemert in haar obsessieve praktijk van knippen en organiseren van beelden. Deze activiteit, die zij met enthousiasme beschrijft in haar interviews, toont een kunstenares die niet alleen creëert, maar ook haar relatie met het universele visuele erfgoed methodisch organiseert. Haar meer dan 130 knipalbums getuigen van een bijna encyclopedische aanpak die erop gericht is het gehele esthetische arsenaal van de Chinese kunst in kaart te brengen.
Deze schijnbaar anekdotische knippraktijk werpt in werkelijkheid licht op Xu Lele’s creatieve methode. Door deze persoonlijke visuele archieven samen te stellen, stelt zij zichzelf in staat de geschiedenis van de Chinese kunst niet te benaderen als een theoretisch corpus, maar als een repertoire van plastische oplossingen die onmiddellijk beschikbaar zijn. Deze pragmatische benadering van traditie stelt haar in staat de valkuilen van nutteloze geleerdheid te vermijden en een levende, creatieve relatie met het erfgoed van het verleden te ontwikkelen.
De gulheid waarmee Xu Lele haar ontdekkingen en methoden deelt, onthult een visie op kunst als gemeengoed in plaats van als privéterrein. Deze openheid, die doorklinkt in haar talrijke samenwerkingen en haar beschikbaarheid voor jonge kunstenaars, maakt haar tot een beschermende figuur op het hedendaagse Chinese kunstpodium. Haar invloed reikt veel verder dan de kring van haar directe bewonderaars en doorstraalt de gehele beweging van vernieuwing in de traditionele Chinese schilderkunst. Deze pedagogische dimensie van haar oeuvre, vaak over het hoofd gezien door de kritiek, vormt echter een van haar meest duurzame bijdragen aan de kunst van haar tijd.
De kunst van verzoening
In het vaak conflictueuze landschap van de Chinese hedendaagse kunst neemt Xu Lele een unieke positie in die haar in staat stelt ogenschijnlijk tegenstrijdige tendensen te verzoenen. Haar kunst toont aan dat het mogelijk is diepgeworteld te zijn in een traditie zonder de innovatie op te geven, kritisch te zijn zonder destructief te zijn, populair te zijn zonder vulgair te zijn. Deze opmerkelijke synthese maakt haar werken tot modellen van wat een werkelijk hedendaagse kunst zou kunnen zijn: noch vlucht vooruit, noch verlammende nostalgie, maar het bedenken van een heden dat volledig zijn erfgoed omarmt.
Het voorbeeld van Xu Lele toont aan dat de kwestie van de Chinese artistieke moderniteit misschien niet wordt gesteld in de gebruikelijke termen van oppositie tussen traditie en innovatie. Haar parcours suggereert veeleer de mogelijkheid van een middenweg die de Chinese kunst in staat zou stellen deel te nemen aan de internationale dialoog zonder haar ziel te verliezen. Deze les, die het Chinese kader ruimschoots overstijgt, resoneert met de bezorgdheden van alle kunstenaars die worden geconfronteerd met de uitdaging van culturele globalisering.
Xu Lele biedt ons misschien het meest waardevolle geschenk: het bewijs dat het in ons tijdperk van algemene standaardisering nog steeds mogelijk is een authentiek persoonlijke artistieke taal te ontwikkelen. Haar kunst, die niet imiteert noch verwerpt maar transformeert en verrijkt, opent nieuwe perspectieven op wat creatie kan zijn in het tijdperk van algemene technische reproductie. Deze ware originaliteit, die niet wordt afgedwongen maar door arbeid en reflectie wordt veroverd, maakt van Xu Lele een van de meest waardevolle stemmen in de hedendaagse kunst.
- Bertolt Brecht, Schriften zum Theater, Parijs, L’Arche, 1972.
- Interview met Qian Xiaozhi, “Dialoog Xu Lele: Ook al kun je geen groot schilder zijn”, 2010.
