Luister goed naar me, stelletje snobs: te midden van het tumult van de hedendaagse Chinese kunst, waar concepten elkaar verdringen en manifesten zich vermenigvuldigen sneller dan Warhol-reproducties in een souvenirwinkel, duikt een man op die de ramp heeft getransformeerd tot een artistiek taalgebruik. Xue Song is geen praatzieke theoreticus noch een salonprovocateur. Hij is een hardnekkige beoefenaar van collage en verbranding, een kunstenaar die al meer dan dertig jaar zijn werk construeert op de rokende puinhopen van zijn eerste atelier.
Het verhaal begint alledaags: een brand verwoest zijn studio begin jaren 1990, waarbij zijn olieverfschilderijen en kalligrafieën worden vernietigd. Waar anderen het einde van alles zouden hebben gezien, ontdekt Xue Song zijn ware begin. De verkoolde fragmenten, verkleurde papiersnippers, de as vermengd met lijm worden zijn grondstof. Deze bijzondere alchemie van ramp omgezet in creatie maakt hem tot een van de meest bijzondere vertegenwoordigers van wat men “Chinese politieke pop” noemt, maar ook veel meer dan dat.
Want Xue Song overstijgt verreweg de conventionele categorieën. Geboren in 1965 in de landelijke provincie Anhui, opgeleid aan de afdeling scenografie van de Theateracademie Shanghai in 1988, arriveert hij in de metropool op het precieze moment waarop China zich opent voor westerse invloeden. Deze synchroniciteit is niet toevallig. Ze plaatst zijn carrière in een voortdurende spanning tussen traditie en moderniteit, tussen het duizendjarige Chinese erfgoed en de codes van de hedendaagse westerse kunst.
Het werk van Xue Song gaat op indrukwekkende wijze in dialoog met het theatrale universum, niet op een oppervlakkige manier, maar in zijn conceptering van ruimte en tijd zelf. Zoals in het theater functioneren zijn doeken door de overlapping van lagen, via spel van maskers en onthullingen. De collagetechniek wordt bij hem een ware visuele dramaturgie waarin elk fragment zijn rol speelt in een complexe mise-en-scène. Zijn silhouetten van Marilyn Monroe of Coca-Cola, opgebouwd uit duizenden stukken traditionele Chinese kalligrafie, roepen de theatrale transformaties op waarbij het ene personage een ander verbergt [1]. Deze theatrale benadering komt vooral tot uiting in zijn serie “Dialoog met de meesters”, waarin hij visuele confrontaties opvoert tussen Picasso en Qi Baishi, tussen Mondriaan en de landschapskunstenaars Song, en echte dramatische podia creëert waar esthetieken tegenover elkaar staan. De kunstenaar orkestreert deze onmogelijke ontmoetingen met de beheersing van een regisseur die weet hoe hij tijdsdimensies en stijlen laat samenkomen. Zijn composities ademen volgens een theatrale ritmiek, afwisselend momenten van spanning en ontlading, visuele crescendi en contemplatieve pauzes. Deze scenografische dimensie verklaart mede de hypnotiserende kracht van zijn werken: ze tonen niet alleen, ze geven een voorstelling van de wereld in constante beweging weer.
De theatralische invloed komt ook tot uiting in zijn manier om het beeld op te bouwen door opeenvolgende lagen, als decorstukken die over elkaar heen worden gelegd en geleidelijk worden onthuld. Elke blik op een werk van Xue Song ontdekt nieuwe details, nieuwe betekenissen, op de manier van een voorstelling die zich in de loop van de tijd ontvouwt. Deze specifieke temporaliteit, erfgoed van zijn scenografische opleiding, onderscheidt zijn werk radicaal van de meer statische benaderingen van het westerse collage. Waar een Rauschenberg opeenstapelt, dirigeert Xue Song. Waar de eerste juxtaposeert, componeert de tweede een visuele symfonie met meerdere bewegingen.
Maar het is met de architectuur dat zijn werk zijn diepste en meest verontrustende dimensies onthult. Xue Song bouwt zijn werken letterlijk op als gebouwen, steen voor steen, fragment voor fragment. Deze architecturale benadering is niet toevallig: ze is geworteld in een oude Chinese opvatting van ruimte en constructie. In de Chinese architectuurtraditie, vooral die van tuinen en paleizen, ontstaat harmonie door de deskundige samenstelling van heterogene elementen die hun eenheid vinden in een hoger evenwicht. Dit is precies wat Xue Song realiseert met zijn collages [2]. Zijn werken functioneren als miniatuurarchitecturen waarin elk stuk verbrand papier, elk fragment kalligrafie, elke schilfer van een hedendaags beeld zijn plaats vindt in een coherent geheel dat meer is dan de som van zijn delen. Deze architecturale logica verklaart de paradoxale monumentaliteit van zijn werken: zelfs bescheiden van formaat, eisen ze een aanwezigheid op die doet denken aan grote bouwwerken. De kunstenaar hanteert de schalen met de virtuositeit van een architect, door mentale ruimtes te creëren die zich lijken uit te strekken ver buiten de fysieke grenzen van het doek.
Het meest opmerkelijke aspect van deze architecturale benadering ligt in zijn vermogen om verschillende temporaliteiten binnen één structuur te laten samenvloeien. Zoals in de Pekingse hutongs waar de tijden samenkomen, bevatten de werken van Xue Song gelijktijdig elementen van het keizerlijke China, de maoïstische periode en de consumentistische moderniteit. Deze temporele gelaagdheid creëert een visuele archeologie die toelaat de hedendaagse Chinese geschiedenis in al haar complexiteit te lezen. Elke collage wordt zo een architecturaal getuigenis waarin de lagen van de geschiedenis zich overlappen en de continuïteiten en breuken van de Chinese beschaving onthullen. Deze architecturale dimensie manifesteert zich ook in zijn recente serie “Fa Nature” (法自然), waarin de kunstenaar put uit de nerven van hout, de aders van marmer en natuurlijke motieven om composities te bouwen die de grote landschappen van de traditionele Chinese schilderkunst oproepen, maar volgens een resoluut hedendaagse ruimtelijke logica.
De techniek van Xue Song onthult een methode van bijna wetenschappelijke nauwgezetheid. In zijn atelier in Shanghai volgt elke handeling een precies protocol: initiële compositie, selectie van fragmenten volgens hun textuur en symbolische lading, gecontroleerde verkoling, assemblage in opeenvolgende lagen, aanbrengen van acrylverf en beschermende lak. Deze systematisering van het creatieve proces doet denken aan Renaissance-workshops waar techniek ten dienste stond van een globale esthetische visie. Maar bij Xue Song dient deze methode een esthetiek van hergebruik en transformatie die perfect aansluit bij de geest van de hedendaagse Chinese tijd.
Écoutez-moi bien, bande de snobs
Want daarin schuilt de kracht van zijn betoog: Xue Song belichaamt artistiek de tegenstellingen en spanningen van het hedendaagse China. Zijn werken geven een visuele vorm aan dat China dat voortdurend moet onderhandelen tussen verleden en toekomst, tussen nationale identiteit en globalisering, tussen socialisme en kapitalisme. Wanneer hij traditionele kalligrafieën en Coca-Cola-logo’s over elkaar heen legt, maakt hij geen ironische Pop Art, maar onthult hij de dagelijkse realiteit van anderhalf miljard Chinezen.
Zijn serie “Nieuw landschap” (新山水) illustreert perfect dit vermogen om de tijdsgeest in haar tegenstellingen te vatten. Deze composities verdelen de ruimte tussen land en water, tussen Chinese schildertraditie en Westerse meesters. Het land, samengesteld uit fragmenten van Song- en Yuan-schilderijen, gaat een dialoog aan met het water bevolkt met werken uit de Renaissance en de Barok. Deze mentale geografie brengt de culturele staat van het hedendaagse China met een treffende precisie in kaart, verscheurd tussen haar diepe wortels en externe invloeden.
De recente ontwikkeling van zijn werk richting de serie “Fa Nature” markeert een belangrijke wending. Geïnspireerd door de Dao De Jing van Laozi, “De mens volgt de wetten van de aarde, de aarde volgt de wetten van de hemel, de hemel volgt de wetten van de Dao, de Dao volgt de wetten van de natuur”, laat Xue Song geleidelijk de popreferenties los om een meer pure abstractie te verkennen. Deze verandering is geen verloochening maar een verdieping. De kunstenaar, geboren in Dangshan in Anhui, een regio doordrenkt van taoïstische cultuur, keert terug naar zijn filosofische bronnen na het verkennen van het lokt van de stedelijke moderniteit.
Dit traject toont een opmerkelijke artistieke volwassenheid. Waar veel van zijn tijdgenoten vastzaten in de herhaling van efficiënte formules, blijft Xue Song zijn eigen taal bevragen. Zijn recente werken, minder onmiddellijk spectaculair, winnen aan meditatieve diepgang. De beeldfragmenten worden abstracter, de verwijzingen subtieler, het totaal effect contemplatiever.
De internationale erkenning die Xue Song geniet getuigt van zijn vermogen een universele artistieke taal te spreken terwijl hij diep geworteld blijft in zijn oorspronkelijke cultuur. Zijn werken bevinden zich in de collecties van het Museum of Fine Arts in Boston, M+ in Hongkong, en het Nationaal Museum van China in Peking. Deze wereldwijde verspreiding verzwakt zijn betoog niet, het bevestigt het: in een geglobaliseerde wereld zijn de kwesties die hij onderzoekt, relatie tot traditie, impact van consumptie, onderhandeling met moderniteit, relevant voor alle samenlevingen.
Toch vermijdt Xue Song de valkuil van een flauwe kosmopolitiek. Zijn werk behoudt een onherleidbare Chinese specificiteit die samenhangt met zijn opvatting van harmonie. In tegenstelling tot de Westerse avant-gardes die vaak breuk en conflict voorrang gaven, zoekt Xue Song voortdurend naar evenwicht in diversiteit. Deze benadering, overgenomen uit de klassieke Chinese filosofie, stelt hem in staat tegenstellingen naast elkaar te laten bestaan zonder ze te annuleren. Zijn collages hiërarchiseren de elementen niet: een Tang-kalligrafie staat gelijk aan een hedendaagse reclameslogan.
Deze esthetiek van vreedzame coëxistentie onthult een specifiek Chinese wereldvisie, maar resoneert met wereldwijde hedendaagse zorgen. Op het moment dat de kwestie van culturele menging en hybridisatie centraal wordt, biedt Xue Song een artistiek model van scheppende synthese dat zowel uniformering als identiteitsafsluiting vermijdt.
Het gebruik van vuur in zijn creatieve proces voegt een bijna rituele dimensie toe aan zijn werk. Deze gecontroleerde verbranding is niet alleen technisch, maar ook symbolisch. In het Chinese denken reinigt en transformeert vuur. Het maakt de overgang van de ene naar de andere toestand mogelijk. Xue Song gebruikt deze symboliek om het afval van de consumptiemaatschappij om te vormen tot edel artistiek materiaal. Deze hedendaagse alchemie maakt hem tot een bruggenbouwer tussen werelden, een visuele vertaler van de mutaties van zijn tijd.
Zijn huidige atelier, gevestigd in de kunstwijk M50 in Shanghai, functioneert als een laboratorium van deze voortdurende transformatie. De muren bezwijken onder de tijdschriften, kranten, kunstboeken en advertenties die hij dagelijks verzamelt. Deze systematische ophoping getuigt van een werkwijze die van de kunstenaar een onvrijwillige archivaris van zijn tijd maakt. Elk fragment dat hij uitknipt en verbrandt, draagt de sporen van een moment, een tijdperk, een collectieve zorg.
Deze documentaire dimensie van zijn werk onderscheidt hem van andere beoefenaars van collages. Waar velen deze techniek gebruiken voor puur plastische effecten, maakt Xue Song ervan een instrument voor sociale analyse. Zijn werken vormen zo een visuele kroniek van de Chinese transformatie sinds de jaren 1990. Ze maken het mogelijk om, door opeenvolgende lagen, de evolutie te lezen van mentaliteiten, smaken en obsessies van een snel veranderende samenleving.
De samenwerkingen van Xue Song met luxemerken zoals Salvatore Ferragamo, Porsche of Jaeger-LeCoultre illustreren perfect zijn positie als interface tussen kunst en samenleving. Deze partnerschappen zijn geen loutere commerciële operaties, ze onthullen zijn diepgaand begrip van de mechanismen van de hedendaagse consumptiemaatschappij. Door deze samenwerkingen te accepteren en tegelijkertijd de integriteit van zijn artistieke taal te behouden, toont hij aan dat het mogelijk is om te navigeren in de commerciële economie zonder zijn scheppende ziel te verliezen.
Deze strategie brengt hem in de buurt van Andy Warhol, een openlijk erkende referentie van zijn beginperiode. Maar waar de Amerikaanse kunstenaar de consumptiemaatschappij onvoorwaardelijk vierde, behoudt Xue Song een kritische afstand. Zijn werken onthullen evenveel als ze verleiden, bevragen evenveel als ze fascineren. Deze typisch Chinese evenwichtspositie stelt hem in staat om te ontsnappen aan vereenvoudigingen van voor- of tegenstanders.
De kunst van Xue Song leert ons uiteindelijk dat hedendaagse creatie traditie en innovatie, lokaal en globaal, ambacht en industrie kan verzoenen. In een wereld die vaak verdeeld is door binaire tegenstellingen, biedt hij een middenweg die noch het erfgoed, noch de moderniteit opgeeft. Deze praktische wijsheid, uitgedrukt door de sensuele schoonheid van zijn flamboyante collages, maakt hem tot een van de meest noodzakelijke kunstenaars van onze onrustige tijd.
- Dertig jaar na de fundamentele brand blijft Xue Song de as omvormen tot visueel goud. Deze vasthoudendheid in metamorfose, deze trouw aan innovatie maken van hem veel meer dan een getuige van zijn tijd: een acteur van haar esthetische transformatie.
- Programma van het Shanghai Drama Institute, Afdeling Toneelontwerp, 1988.
