Luister goed naar me, stelletje snobs, terwijl ik u vertel over Lucas Arruda, geboren in 1983 in São Paulo, een kunstenaar die precies doet wat niet gedaan mag worden volgens alle canonieke regels van de hedendaagse kunst, en juist daarom verdient hij onze aandacht. Terwijl de kunstwereld geobsedeerd is door het spectaculaire, het monumentale en het opzichtig, is hier een kunstenaar die durft te werken in uiterst kleine formaten, die het lef heeft landschappen te schilderen terwijl iedereen zegt dat het ouderwets is, en die volhardt in het verkennen van het licht alsof de impressionisten nooit bestaan hebben.
Arruda is die zeldzame kunstenaar die erin slaagt ons het onzichtbare te laten zien in het zichtbare, ons het oneindige te laten voelen in het eindige. Zijn doeken, die zelden de afmetingen van een vel papier overschrijden, zijn open ramen naar de immensiteit. Ze herinneren ons aan wat Martin Heidegger “de opklaring van het zijn” noemde, die ruimte waar dingen zich voor ons onthullen in hun diepste waarheid. Als je een maritiem schilderij van Arruda bekijkt, zie je niet slechts een zeegezicht, je bent getuige van wat de Duitse filosoof omschreef als de onthulling van de waarheid, de aletheia, dat moment waarop de wereld uit haar terugtrekking komt om zich geheel aanwezig te manifesteren.
Zijn emblematische serie “Deserto-Modelo”, waarvan de titel is geleend van de dichter João Cabral de Melo Neto, is niet zomaar een verzameling landschappen. Het is een systematische en obsessieve verkenning van wat het betekent om te zien, waar te nemen, aanwezig te zijn in de wereld. Elk doek is een uitnodiging om te vertragen, de tijd te nemen om echt te kijken. In onze tijd van onmiddellijke beelden en visuele onmiddellijke bevrediging, biedt Arruda ons een vorm van contemplatief verzet.
Neem zijn marines met vage horizons, die ruimtes waar de hemel en de oceaan samensmelten in een lichte mist. Op het eerste gezicht kunnen ze repetitief lijken, bijna monotoon. Maar juist in die schijnbare monotonie schuilt hun kracht. Zoals de muzikale variaties van Philip Glass of Steve Reich, brengt elke iteratie een subtiel verschil, een nieuwe nuance, een bijna onmerkbare maar belangrijke variatie. Deze herhaling is geen gebrek aan verbeelding, maar een rigoureuze methode van onderzoek naar het zichtbare.
Het licht in het werk van Arruda is niet slechts een schilderkundig effect of een manier om sfeer te creëren. Het wordt een echt filosofisch instrument, een middel om te verkennen wat Maurice Merleau-Ponty “het vlees van de wereld” noemde. In zijn doeken beperkt het licht zich niet tot het verlichten van dingen, het laat ze op een nieuwe manier bestaan. Het creëert wat de Franse filosoof omschreef als de fundamentele verweving tussen de ziende en het zichtbare, die mysterieuze zone waar onze perceptie de wereld ontmoet.
Zijn dichte en mysterieuze jungles zijn niet zomaar afbeeldingen van het Braziliaanse regenwoud. Ze zijn meditaties over het idee van de natuur zelf, over onze complexe relatie met de natuurlijke wereld. In deze werken voert Arruda een subtiel dialoog met de traditie van het sublieme in de kunst, maar hij doet dit op een geheel eigentijdse manier. Waar de romantici ons wilden overweldigen door de immensiteit, biedt Arruda ons een vorm van miniatuur subliem, geconcentreerd, geïntensiveerd door de kleine afmetingen van zijn doeken.
Wat bijzonder interessant is aan zijn benadering is dat hij werken creëert die gelijktijdig op meerdere niveaus functioneren. Op puur visueel niveau zijn zijn schilderijen meesterwerken van chromatische subtiliteit en technische beheersing. De manier waarop hij schildermateriaal verwerkt, soms het oppervlak wegschraapt om het licht te laten opkomen uit de onderliggende verflagen, getuigt van een diep begrip van de materiële mogelijkheden van zijn medium.
Maar zijn schilderijen zijn ook denkmachines. Ze dwingen ons na te denken over de aard van de waarneming zelf, over hoe wij onze begrip van de zichtbare wereld construeren. Daarmee sluiten ze aan bij de bezorgdheden van de fenomenologie, die tak van de filosofie die zich bezighoudt met hoe dingen aan ons verschijnen in directe ervaring. Elk schilderij van Arruda is als een fenomenologische ervaring in het klein, een uitnodiging om te onderzoeken hoe wij waarnemen en betekenis geven aan wat we zien.
Arruda’s beslissing om bijna uitsluitend op kleine formaten te werken is geen simpele esthetische voorkeur of praktische beperking. Het is een filosofische keuze die elk schilderij transformeert tot een oefening in concentratie, in focus. Deze kleine formaten dwingen ons dichterbij te komen, ons voorover te buigen, een intieme relatie met het werk aan te gaan. Het is een vorm van verzet tegen de huidige tendens in de hedendaagse kunst om het spectaculaire en monumentale te verheerlijken.
Zijn occasionele gebruik van lichtprojecties en beschilderde dia’s breidt deze reflectie over de aard van het zien en de representatie nog uit. Deze installaties creëren wat filosoof Gilles Deleuze zou hebben genoemd “beeld-tijd”, momenten waarin de tijd zelf zichtbaar en tastbaar wordt. Het geprojecteerde licht wordt een volwaardig medium, een manier om de voorbijgaande tijd en de subtiele veranderingen in perceptie te materialiseren.
De monochromen van Arruda, die op het eerste gezicht slechts uniforme oppervlakken lijken te zijn, zijn in werkelijkheid verfijnde oefeningen over de aard van het zien. Door ons te dwingen onze blik te vertragen, de tijd te nemen om werkelijk te zien, herinneren zij ons eraan dat zien geen ogenblikhandeling is, maar een proces dat zich ontvouwt in de tijd. Deze werken echoën wat filosoof Henri Bergson schreef over duur, deze subjectieve ervaring van tijd die niet kan worden gereduceerd tot een simpele opeenvolging van ogenblikken.
Arruda’s relatie met de traditie van het landschapschilderen is complex en genuanceerd. Hij is noch een eenvoudige voortzetter van deze traditie, noch een ikonoclast die haar wil vernietigen. Hij heruitvindt haar van binnenuit, daagt haar uit, gebruikt haar als instrument om fundamentele filosofische vragen te onderzoeken. Zijn landschappen zijn geen weergaven van echte plaatsen, maar mentale constructies, denkbeeldige ruimtes die ons in staat stellen na te denken over de aard van representatie zelf.
In zijn meest abstracte zeegezichten, waar de horizon oplost in een lumineuze nevel, confronteert Arruda ons met wat de filosoof Emmanuel Levinas “il y a” noemde, die pure en ongedifferentieerde aanwezigheid die iedere onderscheiding tussen subject en object voorafgaat. Deze schilderijen plaatsen ons tegenover het raadsel van het zijn zelf, confronteren ons met de fundamentele vreemdheid van de wereld.
Zijn behandeling van het licht is bijzonder onthullend. In zijn schilderijen is licht niet slechts een natuurverschijnsel om weer te geven, maar een metafoor voor het bewustzijn zelf, voor ons vermogen om te waarnemen en te begrijpen. Deze benadering echoot wat Gaston Bachelard schreef over poëtische droombeelden, die actieve vorm van verbeelding die ons in staat stelt de grenzen van onze gewone waarneming te overstijgen.
De serie “Deserto-Modelo” kan gezien worden als een systematische verkenning van wat het betekent om poëtisch in de wereld te wonen, om de uitdrukking van Hölderlin die Heidegger waardeerde te gebruiken. Elk schilderij is een poging om een ruimte te creëren waar het zichtbare en het onzichtbare elkaar ontmoeten, waar het materiële en het spirituele zich met elkaar vermengen. Het is een project dat zowel bescheiden is in zijn omvang als ambitieus in zijn filosofische reikwijdte.
De invloed van kunstenaars zoals Turner, vooral in zijn latere werken waar de vorm oplost in het licht, is duidelijk in Arruda’s werk. Maar waar Turner de dramatische kracht van de elementen wilde vastleggen, streeft Arruda naar een subtielere, meer innerlijke vorm van transcendentie. Zijn schilderijen zijn geen weergave van uiterlijke stormen maar verkenningen van innerlijke stormen, kaarten van de ziel.
Wat opmerkelijk is aan zijn werk, is dat hij een perfect evenwicht bewaart tussen het formele en het metafysische, tussen het materiële en het spirituele. Zijn schilderijen functioneren zowel als puur esthetische objecten als dragers van filosofische meditatie. Deze dualiteit staat centraal in zijn artistieke project.
Herhaling in zijn werk is geen eenvoudige mechanische iteratie maar een vorm van geduldige en methodische onderzoek. Als een wetenschapper die een experiment herhaalt om alle variabelen te begrijpen, verkent Arruda onvermoeibaar dezelfde motieven om er nieuwe betekenissen en nieuwe mogelijkheden uit te halen. Elk nieuw schilderij is zowel een voortzetting als een nieuw begin.
Zijn werk herinnert ons eraan dat kunst nog steeds een serieus middel kan zijn voor filosofisch onderzoek, een instrument om onze plaats in de wereld te begrijpen. In een tijdperk dat wordt gedomineerd door cynisme en ironie, durft Arruda oprecht, metafysisch en diep te zijn. Hij laat ons zien dat het nog steeds mogelijk is kunst te creëren die direct tot de ziel spreekt terwijl het intellect wordt aangesproken.
De volgende keer dat u een van zijn kleine doeken tegenkomt in een galerie of museum, neem dan niet alleen vluchtig een kijkje. Neem de tijd om stil te staan, om te buigen, om echt te zien. Want in deze miniatuurruimtes schuilt een immensiteit die wacht om ontdekt te worden. Arruda herinnert ons eraan dat de fysieke grootte van een werk niets zegt over het vermogen om ons te vervoeren, ons te transformeren en ons aan het denken te zetten.
Misschien zit hier zijn grootste succes: ons tonen dat in een wereld die geobsedeerd is door grootheid, spektakel en monumenten, de ware grootsheid kan schuilen in de kleinste formaten. Zijn schilderijen zijn als geheime deuren naar het oneindige, uitnodigingen om de mysteries van waarneming en zijn te verkennen. En daarom verdienen ze mijn hartstochtelijke waardering.
