Luister goed naar me, stelletje snobs, ik ga jullie een verhaal vertellen dat jullie zekerheden over hedendaagse kunst zal schudden. In de door beelden verzadigde wereld waarin we leven, staat één kunstenaar op als een eenzame reus, gewapend met zijn houtskoolstokken en creatieve woede. Robert Longo is niet zomaar een kunstenaar, hij is een obsessieve kroniekschrijver van onze tijd, een archeoloog van het heden die onvermoeibaar graaft in de puinhopen van onze visuele cultuur.
Kijk naar zijn monumentale zwart-wit werken. Die houtskooltekeningen die alle logica tarten door hun schaal en dramatische intensiteit. Die gigantische golven, bevroren in hun woede, die portretten van tijgers met doordringende blikken, die scènes van stedelijke demonstraties gevangen in hun explosieve spanning. Elk werk is een titanenstrijd tussen de kunstenaar en zijn medium, een felle strijd om de waarheid uit het stof zelf te halen.
De kunst van Longo confronteert ons met een fundamentele realiteit van onze hedendaagse conditie: we worden overstelpt door een onophoudelijke stroom van beelden, maar paradoxaal genoeg zien we niets meer. In deze visuele storm fungeert Longo als een demiurg die de tijd vertraagt, de stroom stopt om ons te dwingen echt te kijken. Zijn tekeningen zijn geen eenvoudige reproducties van bestaande beelden, ze zijn daden van verzet tegen de snelheid en oppervlakkigheid van onze tijd.
Juist hier resoneert het denken van Walter Benjamin diep met het werk van Longo. Benjamin sprak in zijn essay “Das Kunstwerk im Zeitalter seiner technischen Reproduzierbarkeit” (“Het kunstwerk in het tijdperk van zijn technische reproduceerbaarheid”) over het verlies van de aura van het kunstwerk in onze moderne wereld. Maar Longo slaagt erin om, door een opmerkelijke prestatie, die verloren aura te herstellen. Door mediabeelden te transformeren in monumentale handgemaakte tekeningen injecteert hij een vorm van het heilige in het profane, en geeft hij een ziel terug aan deze ontzielde beelden die ons dagelijks bombarderen.
Neem bijvoorbeeld zijn serie van gigantische golven. Deze tekeningen zijn niet simpelweg representaties van natuurlijke fenomenen, ze belichamen het filosofische concept van het sublieme zoals ontwikkeld door Immanuel Kant. Het Kantiaanse sublieme vertegenwoordigt die paradoxale ervaring waarbij we worden geconfronteerd met iets wat ons begrip te boven gaat, wat ons angst aanjaagt terwijl het ons fascineert. De golven van Longo zijn precies dat: manifestaties van een macht die ons overstijgt, die onze kleinheid herinnert terwijl ze in ons een gevoel van verheffing oproept.
De techniek van Longo is een metafoor voor dit concept. Houtskool, dat primitieve materiaal geboren uit vuur en tijd, wordt onder zijn handen een chirurgisch precisie-instrument. Er schuilt iets subliems in deze transformatie van stof in licht, in het vermogen om schoonheid uit chaos tevoorschijn te toveren. Elke tekening is het resultaat van een moeizaam proces dat maanden of zelfs jaren kan duren, een langdurige meditatie over de aard van het beeld en zijn vermogen betekenis te dragen.
In zijn recentere tekeningen richt Longo zich op brandende politieke onderwerpen: demonstraties, conflicten, milieurampen. Hier overstijgt zijn aanpak opnieuw de loutere documentatie. Door deze actuele beelden te transformeren in monumentale werken verheft hij ze tot hedendaagse iconen. Hij creëert wat Gilles Deleuze “tijdsbeelden” noemde, beelden die zich niet beperken tot het afbeelden van een moment, maar die een hele constellatie van temporele betekenissen in zich kristalliseren.
Deze temporele dimensie is belangrijk in het werk van Longo. Zijn tekeningen zijn als stilstaande beelden in de voortdurende stroom van de geschiedenis, momenten van opschorting die ons in staat stellen te zien wat we door overmatig zien niet meer waarnemen. Er schuilt iets diep melancholisch in dit streven, alsof elke tekening een wanhopige poging is om iets te redden van het grote schipbreuk van de tijd.
Maar vergis u niet, melancholie is bij Longo niet passief. Het is actief, zelfs strijdlustig. Zijn tekeningen zijn daden van verzet tegen vergetelheid, tegen banaliteit, tegen onverschilligheid. Wanneer hij een demonstratie, een gigantische golf of een tijger tekent, reproduceert hij niet slechts een beeld, hij creëert een monument voor het geheugen van het heden.
De vraag van het geheugen brengt ons bij een ander interessant aspect van zijn werk: zijn relatie tot fotografie. Longo gebruikt vaak foto’s als startpunt, maar zijn tekeningen zijn nooit eenvoudige kopieën. Hij transformeert, combineert en heruitvindt ze. Daarmee bevraagt hij onze verhouding tot fotografische waarheidsgetrouwheid en de manier waarop beelden onze perceptie van de realiteit construeren.
Deze vraag sluit aan bij de reflecties van Roland Barthes over fotografie. In “La Chambre claire” sprak Barthes over het “ça-a-été” van de fotografie, dat unieke vermogen van het medium om een voorbijgaand moment te getuigen. De tekeningen van Longo spelen op een complexe manier met dit begrip. Door foto’s met de hand na te tekenen, brengt hij afstand en mediatie in, die ons dwingt onze relatie tot het beeld en de waarheid die het pretendeert te dragen te bevragen.
Zijn werk met actuele beelden is in dit opzicht bijzonder onthullend. Door persfoto’s om te zetten in monumentale tekeningen geeft hij ze een nieuwe tijdelijkheid. Deze beelden zijn niet langer slechts documenten van een voorbijgaand evenement, ze worden meditaties over de aard van het evenement zelf en onze mogelijkheid om daarvan getuige te zijn.
Longo’s technische virtuositeit is verbluffend, maar nooit vrijblijvend. Elke lijn, elke grijstint, elk contrast draagt bij aan de opbouw van betekenis. Zijn meesterlijk gebruik van zwart-wit is niet zomaar een esthetische keuze, het is een filosofische positie. In een wereld vol schreeuwerige kleuren en speciale effecten wordt zwart-wit een waarheidshulpmiddel, een manier om tot de essentie terug te keren.
Deze zoektocht naar essentie komt ook tot uiting in zijn keuze van onderwerpen. Of hij nu golven, wilde dieren of stedelijke scènes tekent, Longo probeert altijd dat precieze moment vast te leggen waarop iets kantelt, wanneer een onzichtbare kracht plots zichtbaar wordt. Deze kantelmomenten zijn als openbaringen, epifanieën die ons in staat stellen de wereld anders te zien.
Er zit in deze zoektocht iets dat doet denken aan de gedachte van Maurice Merleau-Ponty over waarneming. Voor de Franse filosoof is zien geen passieve daad, maar een vorm van engagement met de wereld. De tekeningen van Longo belichamen die gedachte perfect. Ze vragen ons niet alleen te kijken, maar ons ook lichamelijk en emotioneel te verbinden met wat we zien.
Deze fysieke dimensie is essentieel. Longo’s tekeningen zijn niet gemaakt om alleen maar te worden bekeken, ze zijn bedoeld om te worden ervaren. Hun monumentale schaal is geen luxe, maar een noodzaak. Die dwingt ons fysiek met het beeld in aanraking te komen, een lichamelijke relatie ermee aan te gaan.
Deze lichamelijkheid komt ook tot uiting in zijn techniek. Houtskool is niet zomaar een medium onder anderen, het is een fundamentele materie, beladen met betekenis. Het is diep ontroerend dat deze spectaculaire beelden worden gemaakt met zo’n eenvoudige, zo kwetsbare stof als houtskool.
Kwetsbaarheid is trouwens een terugkerend thema in zijn werk. Zijn tekeningen, ondanks hun monumentale karakter, zijn gemaakt van een materiaal dat met een enkele vingerbeweging zou kunnen vervagen. Deze spanning tussen de kracht van het beeld en de kwetsbaarheid van het medium schept een bijzondere resonantie met onze tijd, die wordt gekenmerkt door een groeiend gevoel van onzekerheid.
De kunst van Longo is diep geworteld in zijn tijd en streeft tegelijkertijd naar een vorm van tijdloosheid. Zijn tekeningen vangen de geest van onze tijd terwijl ze in dialoog staan met de hele kunstgeschiedenis. Men kan er echo’s in zien van Géricault in zijn dramatische composities, Caravaggio in zijn krachtige contrasten, Friedrich in zijn manier om de mens tegenover krachten te plaatsen die hem te boven gaan.
Maar laten we ons niet vergissen, Longo is geen nostalgicus. Zijn kunst is resoluut hedendaags in de manier waarop hij de grote vragen van onze tijd benadert: macht, geweld, natuur, technologie. Zijn tekeningen zijn spiegels van onze tijd, reflecterende oppervlakken waarin we onze angsten, hoop en tegenstrijdigheden kunnen aanschouwen.
Er is een urgentie in zijn werk, een noodzaak die steeds duidelijker wordt naarmate onze wereld dieper in de crisis zinkt. Zijn recente tekeningen van protesten, milieurampen en politieke conflicten zijn als alarmsignalen, waarschuwingen aan een beschaving die naar de afgrond rent.
Maar zelfs in zijn donkerste werken blijft er altijd een vorm van schoonheid bestaan. Misschien ligt daar de ware kracht van zijn kunst: het vermogen om schoonheid te vinden in de chaos, geweld te transformeren in poëzie zonder het te neutraliseren.
Het werk van Longo is een monumentaal getuigenis van onze tijd, een heroïsche poging om het vormloze vorm te geven, het onzichtbare zichtbaar te maken. In een wereld waar beelden hun kracht hebben verloren door overdaad, slaagt hij erin om hun oorspronkelijke kracht terug te geven, hun vermogen om ons te ontroeren, ons aan het denken te zetten, ons te laten zien.
Zijn kunst herinnert ons eraan dat werkelijk zien een daad van verzet is, dat contemplatie een vorm van actie kan zijn. In een wereld die steeds sneller gaat, die steeds meer beelden produceert, die ons steeds minder tijd laat om te denken, zijn de tekeningen van Longo als eilandjes van stabiliteit, momenten van pauze waar we eindelijk kunnen op adem komen en echt kunnen kijken.
Ze herinneren ons er ook aan dat kunst niet dood is, dat het nog steeds de kracht heeft om ons te ontroeren, ons aan het denken te zetten, ons te transformeren. In een steeds virtueler wordende wereld krijgt Longo’s handmatige, geduldige, obsessieve werk bijna een heroïsche dimensie. Hij laat ons zien dat het nog mogelijk is om beelden te creëren die de tand des tijds doorstaan, het vergeten tarten, en in zich een waarheid dragen.
Want het gaat om waarheid, een waarheid die niet te vinden is in de getrouwe weergave van de realiteit maar in haar transfiguratie. De tekeningen van Longo zijn waarachtiger dan de foto’s waarop ze geïnspireerd zijn, echter dan de werkelijkheid zelf. Ze tonen ons niet de wereld zoals die is, maar zoals die gezien zou kunnen worden als we de tijd namen om echt te kijken.
Misschien ligt daar ook het ware genie van Robert Longo: in zijn vermogen ons te laten zien wat we niet meer zien, ons te laten voelen wat we zijn verloren te voelen, ons te laten denken wat we vergeten zijn te denken. Zijn kunst is een constante herinnering dat schoonheid niet dood is, dat zin nog mogelijk is, dat hoop voortduurt zelfs in de donkerste uren.
In de grote chaos van de hedendaagse wereld zijn zijn tekeningen als vuurtorens in de nacht, oriëntatiepunten die ons helpen de weg te vinden, zin te herontdekken. Ze herinneren ons eraan dat kunst geen luxe is maar een noodzaak, geen vermaak maar een vorm van kennis, geen vlucht maar een diepere betrokkenheid bij de realiteit.
Robert Longo is meer dan een kunstenaar, hij is een getuige van onze tijd, een visionair die ons heden in mythologie verandert, ons actuele nieuws in een epos. Zijn werk is een monument voor het doorzettingsvermogen van de mens in een steeds ontmenselijkte wereld, een getuigenis van onze capaciteit schoonheid te scheppen temidden van duisternis.
